Katalog

I S A 1 9 9 9 • Mehmet Sarsmaz, Ümit Otan'ın fotoğraf albümü "Yaşamın Iki Ucu"nun değerlendirdi i.sayfada • Üstün Alsaç, iki ustamızın albümlerini değeriendirdi 8. sayjada • Meriç Velidedeoğlu, Nevin Y. Ateş'in kitabını değeriendirdi lö.sayfada • Alev Coşkun. Hakkı Uyar'ın 'Tek Parti"sini değeriendirdi I8.sayfada Cumhuriyet I Z E K KITAP îris Yayınları 'Mizah Kültiirü' dizisindc, mizah ve karikatürün büyük ustalarının yazılarını biraraya getirmcyi sürdürüyor. Bu diziden çıkan kitaplardan biri Turhan Selçuk'un "Grafik Mizah" adı altında topladığı yazılarından, bir diğeri Tan Oral'ın "Yaza Çize" adı altında topladığı mizah üzerine yazılarından oluşuyor. Bir başka kitap ise mizah vc karikatür araştırmacısıTurgut Çeviker'in "Karikatür Üzerine Yazılar"ından oluşuyor. Bu üç kitabı tanıtmaya çalıştık sizlere. TAHİR ABACI ç kitap. Ikisinin yazarı iki çizgi ustası: Turhan Selçuk ve Tan Oraı. Üçüncünün yazarını nasü nitelemeli? Turgut Çeviker için Türkiye karikatürünün her şeyi desek, akademik bir tanım olmayacak, ama galiba doğru bir tanım olacak. Bu 'her şey' tanımının içine sadece karikatür tarihçiliği, envanterciliği, arşivciliği, eleştirmenliği değil, başlı Daşına karikatür, giderek mizah felsefeciliği de giriyor. Türkiye'de karikatür sanatı da ötekiler gibi 1950'den sonra önemli bir dönüşüm geçirdi. Bu dönemde, Cemlerin, Cemal Nadirlerin, Ramizlerin başlatıp geliştirdikJeri popüler karikatür varlığını yeni ustalarla sürdürürken, grafik ağırlıklı, yorumu öne alan, 'yazısız' bir çizgi anlayışı da özgün ellerde ortaya çıktı. Turhan Selçuk ve Tan Oral, bu çizginin en önemli ustalarından ikisı. Aynı dönemde öteki sanat dallarında, sinemada, tiyatroda, resimde, edebiyatta kendisi doğrudan ürün vermeyen, ama ürünler üzerinde düşünen "teori" üreten, incleme yapan, tarih yazan eleştirmenler, araştırmacılar ortaya çıkarken, karikatürün bu açıdan biraz "öksüz" kalmış, olması, bir sanssızlık mıdır? Kuşkusuz, evet. Ancak karikatürcüler lcendi göbeklerini kendileri keserek, birbirlcrinc omuz vererek, bu açığı kapatmaya çalışmışlardır. Semih Balcıoğlu'nun, Ferit Öngören'in bu konudaki öncü çalışmaları da anılmaya değer. U 1950 kuşağının en önemli öncülerinden olan Turhan Selçuk'un da bir yandan çizerken, öte yandan getirdiği anlayışı yazarak savunduğunu, yerleştirmeye çalıştığını yazılarından adım adım izliyoruz. Bu çaba, aynı zamanda karikatürün niteliğini ae yeniden tanımlayan, tartışan ve dönüştüren bir "kurucu" tavır doğuruyor. Selçuk'un, farklı bir karikatür anlayışı getirdiği halde, geçmişin ustaları üzerinde de yoğun niçimde düşünmüş oldufiunu, konumlarını yeniden kurguladığını görüyoruz. Yusuf Franko Paşa, Cemal Nadir, Münir Fehim, îhap Hulusi gibi geçmişin ustaları üstüne yazdıkları bir "vera borcu"nu vurgulamanın ötesinde, birer yeniden değerlendirme özeFiikleri taşıy()r. Dalıa önemlisi bir "rcddi miras" havasında değil Turhan Selçuk, sözgelimi Cemal Nadir için şöyle yazıyor: "Eserleri günümüzün grafik mizahı anlayışına uygun değildir şüphesiz, ama yaşasaydı bu tarife uygun çok başarılı örnekleri vcreceği de şüphesizdi." Selçuk'un bu yaklaşımı da gösteriyor ki gelenekle bağlantıya en ÇOK resim ve karikatür sanatında özen gösteriliyor. Çünkü karikatür, kolektif bir sanat olmamasına rağmcn, "jön"lcr çıkaran bir sanat da değil. Yine cdcbiyat gibi büsbütün bireysel bir iş de değil. Diğer sanat dallarında sanatçı gcnelliklc cski kuşaklarla kavgalıdır, çünkü sanatmı onların reddi temcli üstün de kurmuştur. Akranlarıyla, kuşakdaşlarıyla kavgalıdır, çıınkü bu Kez başka etkenler devreyc girmiştir. Sonraki kuşaklarla kavgalıdır, çünkü o gençleri anlayamaz, gençler onıı reddederler vb. Karikatür bu tür kopuşları barındırrnıyor. Selçuk'un S,adi Dinççağ, Semiramis Aydınlık, Yalçın (^etın, Bıırhan Solııkçu vb. gibi kuşakCUMHURİYET KİTAP SAYI 477 Gülen Gaometri daşlarına, Haslet Soyöz ve öteki gençlere yaklaşımı da bıınu gösteriyor. Karikatür, bazı bakımlardan akrabası resimden de ayrılıyor. Çünkü resim genelliklc "atölye'li, "okul"lu ve "ekol"lüdür. Karikatür ise pek de öyle sayılmaz. Medyalan ise büsbütün farkhdır, karikatürcüler daha çok köşc yazarlarına, bir miktar da tefrika roman yazarlarına benziyorlar. Turhan Selçuk, karikatürü "mizahın geometrisi" olarak tanımlayan tlhan Selçuk'un da şayet köşe yazarı olmasaydı iyı bir çizer olacağını yazıyor kitabında. Turhan Selçuk, yazılarında karikatür sanatının ve kendi üretiın süreçlerinin güncelle buluşmasinı örneklerken, konu sık sık ve ister istemez baskıya ve baskı dönemlerinede uzanıyor, "humourgraphic "in muhalif niteliğiyle ilgili saptamalara donuşiıyor. Karikatür sanatının bir başka ozellifii de bozuk çizgiye ve figüre sıkı sıkıya bağlı olusuyla ilgili: Oteki sanatlarda rastlanan türden 'devrim'ler, radikal dönüşümlcr, akımlar, on yılda bir yenileşme periyotları pek görülmü yor. O nedenle Steinberg'in 1945'te getimiği yazısız karikatür yeniliği hâlâ en önemli devrim sayılıyor. Bu da bir avantaj. Çünkü çizerlerc sö/gelimi bir akıma tııtu S narak var olmak gibi ucuz yollar kalmıyor, fark edilmek in tek yol ustalık kazanmak, yani özgünleşmek oluyor. teki sanatlarda doldurulmayı bekleyen hazır boşluklar vardır, kestirmeden, ustalık katına ulaşmadan "ilk olma" rantından yararlanmak şansı vardır. Karikatürde pek öyle de olmuyor. Turhan Selçuk'u "grafikmizah"a götüren sürccin hazır boşlukları dioldurarak değil, onun bircyscl ustalığına eklemlenerek gelıştiğini de yazılarından adım adım izliyoruz. Kitapta Selçuk'la ilgili kimi yazılar ve Turgut Çeviker'in hazırladığı bir kaynakçayı da bulabiliyoruz. 1950 sonrası kuşaklarca temeli atılan 'yazısız' çizginin özelliği, çizginin altındaki bir iki satırlık 'espri' ile bir kapanıma uğrayan eski anlayışın aksine, sonsuza uzayan bir vorum genişliği kazanmasıdir. Bu sadece bir 'çokanlamlılık' durumu değildir, çizginin ayrıca bir yandan öteki sanatlara bitişmesi, hiyerarşıde yer edinmesi, öte yandan sivri ucunun ve keskin kenarlarının hem tarihi, hem günceli deldiği yerden politik bireleştirinın fışkırmasıdır. Bu nedenle Tan Oral'ın "Yaza Çize"sinde karikatürle ilgili yazıların yanı sıra bir kısım yazının "Kent ve Mizah" baş Devamı 4. savfada. Açıkuçluçizfli