Katalog

KONUR ERTOP "Altlannda çızgı gıbı btr kuhey lan bulundukça butun dunya on lann demektır " B. R. Eyuboğlu T" ns Kolı ksıyonu kapsamında ya yımlanmış, uç yenı kıtap(*) çızgı mızah sanatımmn gelışmelerıne ışık tutmaktadır Kıtaplardan ıkısı usta ıkı çızerın, Turhan Selçuk ıle Tan Oral'ın yazılarından, bırı de çızg mızahımızı araştıran bır yazarın ıncelemelerınden oluşuyor Uç yapıtın sayfalannda yer alan ;u7el basımlı yu/lerce ornek ıse, kıtap ara ozenle duzenlenmi!; bırer guldeste nıtelıöı de ka7andırıyor Turhan Selçuk, kıtabında kendı sanat alanının kımı nıtelıklennı şoyle belırle mektc "Karıkaturun guçlu bır sanat ol masıntn nedcrılen vardır Yaygın bır sa nattır, basın yoluyla, sınemayla, televızyonla, aftşlcrle sergılerle halkın heran kar stsındadır Soykytuğınıkısayoldan, zah metsıztc fakat {arpıcı bır hıçımdt soyltr, çtzgderıyle sempattktır Bu nedenlerdtr onu guçlu bır sanat kolu yapan " Usta çi7er, sanatının nıtelıklerıne sun ları eklıyor "Duşuncede Şaşırttct, bek lenmedık bır yakalaytş, kavrayıs, ve su nuş, mızahıyog'unluk Çızgtde Analtım gucu yuksek bır çızgı, bu çızgıdtkı mıza nı eğıtımın yoğuntugu " Şu açıklamalar an onundur "Benıtn sevdığımyol, kendınt ozgu dunyası ve ba ktş açısı ıçınde ınsanlart olaylan hır du şunur, bır psıkolog, bır ftUtfta, bır cleş tırıct gıbı ızlcmck, ıntelemek, ırdelemek, kendı gerçekçı ve devrımtı dunya goruşu doğruıtusunda bır sonuta vardıktan son ra, kışılen olumlu ve doğru olana yontl tecek eleştınyı sunarkcn, mızahı fıkrını ve soylcdığını sarsıcı, ctkıleyıcı, vurucu bır şekılde çızgıye donuşturmektır " f Çizgimizah dünyamızda yarım vüzvıl bovunca olım bitenler reklı arayışlarla dolu g«tmıs,tır "ÖnıcUrı yuvarlak çızgılerle çalı\ıyor dum Sonraçızgıltrımıko^tlc^tırdım Da ha sonra yuvarlak vt koselı çzgderı hır lıktı kulîanmaya badaaım Bır ara tok sert, çok duz çızgılcrlc talıştım Ama sa delıkten hıç ayrtlmadım Çızgıylt bırlık te konularımda da kıulık edtnmek ıçın ça balarım oldu Oncelerı karıkaturlerımdı yazt kullanmamak ıçın ozcn gosterdım Dtneylcnm (gazett ve dergı karıkaturlc rınde) bunun okuyutu sanatçıarasındakı ah}verı$ı ktsıtladıgı sunuıunu verdı Da ba sonra anlatım çok çok açık olmadtg'ın da (karıkaturun tanımı çerçevesındt) yazt kullanmakta sakınca gormedım, hatta yararlı buldum " Kıtabında meslegının ustalarını da ko nu edınmekte, onlara saygı ve bevgıyle yakla^maktadır sanatçı Abdulhamıt do nemının guçlu portrc karıkaturcusu Rum kokenlı Osmanlı dıplomatı Yusuf Franko Paşa'yı. 80 yaşını ge(,tıkten son ra da yaşamını surdurmek ıçın çalışma ya /orunlu Munıf Fchım'ı, afış ve rcklam çızımlerının yıldızı ihap Hulusı'yı, meslekte ı!k adımlarını atarkcn kardeşı 11 han Selçuk'a gondeıdığı mektupta "Ba na Akbaba'da onun kadar yer verıhe, onun ulaşttğı başarıya ulaşabtlsem, baska bır $ey tstemem" dıye yucelttığı Şadı Dınççağ'ı, toplumla arasindakı sevgı ba ğını vurgulauığı, kımsenın "rahat, guvın 7ı, hareketlı, anlatım gucu yuksek çızgı u f lubuna ulajamadığı" Cemal Nadır'ı, ede bıyatçıların dostu, gızlı edebıyatçı 1 laya let Oğuz'u anlatan sayfalar usta çızerın duyarlı bır yazı ustası da olduğunu gos termektedır Turhan'ın parlak sanat yaşamı hak et medığı atılar getırmı^tır ona Sıyasal yo netımler eleştırıye soğuk bakar, yazarlara çızerlerc aöır baskılar uygular Savcı lık, kapağınua Mendeıes'ın kankaturu ne yer veren "Dolmuı" dergısının topla tılması ıçın mahkcmeye başvurmustur Bu ıstemı gerı çevıren vargıç, meslekten U7aklastıruır Dergı, hakkı olan kâğıt tah sibinı alama7 Basın Savcısı, dergı yone tıcılcnne baskıların, davaların, toplama kararlarının sonunun gelmeyeceğıne ışaret ederek "Beyefenaımn karıkaturunu çızmcyın" dıye uyarıda bulunur Çızenn anılarını mesltğının guduklerı golgele mektedır ' Lanıan tunelınde geçmışt do nuk gezımdekı anılarımt yokluyo rum Bu amlarda mahkeme kapı lan var, sorgulamalar, savunmalar var, gozal tıları var 1 Şubeler, savcılıklar var, kırılmi} kahurga kt mıgUm var, kınler, duş manlıklar var Turhan'ın adıyla, unlu çızgı romanı nın kahramanıozdes,leşmışgorunur Se ruvenlerı 40'a yakm album dolduran Ab dulcanbaz'ın ısım babası Azız Nesın Başlangıçta Nesın yazıyor, Turhan çızı yordu Kısa bır surc Rıfat Ilgaz da yazdı Ancak kahramanın o donemdekı kımlı ğı bamba^kaydı "Abdulcanbaz baslan gıçla yalnızdı, bırturtst rehberı, hır Yeşıl çanı OTMH, anasının gozu hatta uçkâğtt çı bır tıptı Tc k basıma surdurmek zorun luluğunda kaltnca onu yenıden yaratma ya, karaktınnı yenıden çızmeye mecbur oldum Abdulcanbaz gıaerek artntp sağ lam bır ktsılık tdındı Sonunda bır halk kahramanı çıkacak tır ortaya "Abdulcanbaz halktan bır kı sıdır Dtğ,erlcrını, cevherlenmyıtırmemı\ bır halktan kışıdır tyıden, doğrudan, halktan, haktan yana olduîu ıçın guçlu dur Bızım ımanımtzdır o', "Abdulcan baz Turk sıyasal ve toplumsal savasımının tçındedır Demokrastmn, ınsan hakları nın, du$unce ozeurlu&unun, GazıMusta fa Kemal'tn latk cumhurıyetımn savunu sunu ve savastmım yapmaktadtr Halkın yanında halktan bırkısı olarak, Gozluklu Samı ıktıdanna karsıaır Kısacası Abdul canbaz zor donemlertn çızgı romamdır " Turhan'ın çızgıromandakı anlatım ozellıklerıyle ılgılı açıklaması da şoylcdır "Abdulcanbaz a duyulan ılgı, ulusal btr sanata yoneltsınden Karagoz ve Ha ctvat, ortaoyunu gıbı ılerı gelıyor Elbet te btr uuup arastırması da var çızgı roma nımda, fakat onun, dığer çızgı romanlara benzememesı, kendıne ozgu anlatım, ken dtne ozgu çızgı dunyası, kısacası bır uslup edınmest ıçın gayretlerım oldu vt olacak " Meslekda^ı lan Oral'ın kıtabında an latıların da Turhan'ın sanat anlayı^tna ve dunya goruşune enıkonu yakın olduğu gozlenıyor Ikı usta aynı bıçımde açıklı yor sanatlarını Tan Oral da Iurhan'ın kullandığı terımlerı kullanıyor "Craftk mızah'ın sozluk karsılığı rcsmedılmıs, a zılmts mızah'tır Ya da dtğer kullammla n ıle çızgı mızah, çtzgılı mızah Butun bu açıklamalar gra/ık mızahın, (1urkce'de bugune kadar kullanılan karsılıgı ıle ka rtkaturun cngcnı$ vc yaygın tanımınt bı ze vermekteaır Karıkatur, çızgt ıle mızah yapma \anatidtr " Bır Fransız çızenmn kankaturu "Mı zah, grafık sanatlar ve ga7ctculı£ın ust uste çakıştığı ortak alan dıye tanımladı öını anımsatan Oral, soz konusu alanı bılgının, duşuncenın, sanatın ve butun yaşamın kapsadığını belırtır "Çızım so mut bılgıdır, bılgıntn ktndıdır, duşunu olu^umudur, aktanmıdır ama karanlıktır da, bılınmezdtr, umutturda, umutsuzluk tur, aramadtr, bulmadır, yıtırmedır, surp rızdır, ızdtr Ttpkt yaşam gıbı " Sanatının uyaran, aydınlatan, ıyıye, doğruya guzele donus.turen yanını ıse soyle açıklar "loplum lann, ulkelerın, dunyanın ve duşuncenın bırdonemeçyaptıg'ı, çeltşktlenn çok orta ya çıktı&ı, bu değısıklıklere uyum sağla yanlartn veya uyum sağlayamayanların veya dırtnenlcrtn ortaya çıkardıg'ı bır dram var îste, zannedıyorum kankatu run konuut, mızahın konusu bu oluyor Dırenenlerle alay etmek uyum sağlaya mayanlarla dalga geçerek uyarmak temel ış.levltnndcn bır tanest oluyor " Mımarlık oğrenımı gormus, olan Oral, karıkaturun kent, konut, yerleşım, çev re sorunlarıyla ılı^kılerı u/erınde enıne boyuna durmaktadır Lle aldığı konular arasında duşunce ozgurlufiu, ınsan hak ları, kımlık sorunu onemlı bır yer tut maktadır Kıtabında Cemal Nadır, Mım Uykusu7 gıbı eskı ustalar ydnında Alı Ul vı den Yalçın Çetın'e kadar bırçok çızer ele alınıp ycğerlendırılnıektLdır Turhan Selçuk, kıtabında ulkemızın bıreksığını dıle getırıyordu "Ulkemızde mızah alanında eleştırmen yokluSu var dır Bu bır kanstklığt ve yanltşlıklar dızı sını de beraberınde getırmektedır " Turgut Çevıker'ın bu eksıklığı gıdcren çalışmaları Tan Oral'ın kıtabında şoyle değerlendırılmıştır "Çevıker kendı anla yısı doğrultusunda kartkatur ıleştınsı yapmaya çalıştt ytllarca Onun bu çahala rı, 'Gelıstm Surecınde Turk Kankaturu' çalısması de ıster ıstemez, ortada var olan buyuk btr boşluğun ıçıne doğru akmaya başladı Ve o boşlug'u doldurmaya yone Itk bır tarıh arastırması ve ıncelemesı hıçımıne donuştu " "Gelıstm Surectnde I urk Kankaturu" adını taşıyan genıs çalışmanın sahıbı Tur gut Çevıker, eskı karıkatur ustalanru ta nıtan, karıkatur tarıhımızı gun ışığına çı karan pek çok album yayımlamıştır 'Ka nkatur Uzenne Yazılar kıtabı karıkatur , tarıhımıze yonelık ıncelcmelerlegu numuz kankatu runu konu edı ncn değerlendırme vt deş,tırmeyazıların dan olıışmaktadır "Ilk turk Kanka turcusu Alı huat Bey"," hodor Ka sap'ın Adamı " SAYFA S Parlak sanat yaşamı Usta çızerın 1950 lcrden basjayarak, ızledığı yolu "desstn humonstıque" kar bdığı "çızgıyle mızah yapmak" dıye tanımladığını goruyoruz Daha sonraları ıse aynı anlamda "humour graphtque" (grafık mızah) tcrımını kullanaıaktır Bu ad landırmaların temelı olan goruşlc bızde "karıkatur"wx\ ılk 75 yılına egemen anla yış kokunden değis,mıştır Artık karıta turde yazıyı zayıflık ışaretı sayan Turhan, ortaya koyduğunun kendı kendıne ye ten bır sanat olduğunu,yazıya gerek duy mayacağını duşunur Mesleğını "çızgıyle duşunmck" dıye tanımlar Kendı sanatı nı açıklarken "Bır dt \cn çızıp altına fık ra yazan adamın kankaturıst adını taşı maya hakkı yoktur" dıyor1 Ilk yıllarda çızdığı "Ycnı tstanbul' ga/etesındekı ya zılarından başlayarak goruşlerını uzun uzun açıkladığına tanık oluyoruz Sana tında gerçeldeijtırdıklcrının tutarlı ılke lere dayandığı goıuluyor S,u tanımlama Turhan'ın çıkış, noktası sayılabılır "Kankaturıst duşuntesını an latırkcn bır usluba sahıp olmak zorunda dır Çtzgtlerındekı ozellık onun ımzası olataktır Ayrıta bır dunya goruşune sa hıp olmaya zorunludur, htr sanatçı gıbı Kısacası kartkatur kolay sanat değudır Bız de onu becermeyt çalıştyoruz " Çızgılerındc sanatının en ılerı duzeyı nı tutturmaya çalışırken ulkcsının sıya sal, toplumsal yasamında ınandığı du !}UiH.elenn mucaclelesını vcrmeye gırış mıştır Sanatının amaunı bır yazisında ^oyle ozetlemektedıı Karıkaturun amact salt guduru dt ğıldır Bağnazlıhn, tutu culuğun, cthalctın, çıkanılığın htlınçsız lıg'ın destekledıg'ı kotulukler ıhanttlerlc dolu bır dunyada, tyılıklt n, guzellıklı n stzcbılmek, gorebılmtk, antmsayabıl mek savunmak, bılım alanında, sanat alanında yannkı kuşaklara kalabılectk yapıtlar, guzellıkler bırakabılmtk, tnsanı tnsan yapan, mutlu kılan başlıca amaç lardır " Sanat seruvenı, uzun deneylerle, su CUMHURİYET KİTAP SAYI 477 Çbglyla mizah yapmak Ukamizinblrskslği