Katalog

larını söyler ve roman boyıınca öğrencilerdcn birinin yazdı&ı öykülcri eleştirip, bunları sürekli yeniuen yazdırır. Biz okuyucular da, bu öykülerin dcğişimini izlcr ve romanın sonunda, öykünün kusursuz, tamı tamına bitmiş ve "kapalı" bir yapıt olarak karşımiza çıkrnasının olanaksızlığını sczinlcriz. Möö Universitesi'nin ana kurgusu içindc yer alan bu öykiiler, romanın kcndisiylc aynı düzlemdcdir. Timothy Monahan bu ödcvöykülcrin hepsini yorumlar ve öğrencilerine öğütlerde bulıı nur. Janc Smiley bu yolla, kendi kurmacalığını sorgulayan bir kurmaca metin or taya koymuştur. Bu noktada kurmaca/gerçclc ikiliği çıkar karşımıza. Okur ro man boyunca Smiley'in scsini arar. Bu scs belki dc ronıan yazarı olan ve üniversitede yazın dersi veren Timothy Monhan'dır. Monahan, öğrcncilerinden Gary'nin yazdığı bir öykü için şu yorumu yapar: "... Yinc de gözuen geçirirken kesin görevin, Lydia hgüründe karakterin va da kişiliğin ba/.ı olumlu niteliklerini bulmaktır." Lydia, Monahan'ın öğrcncisi Gary'nin ödev olarak yazdığı öykiisündc betimledi ği olumsuz bir karaktcrdir. S işman^ır, bü tiin gün evdc yenıek yer ve yatar ve çocuk larıyla ilgilenmez. Monahan'ın öğrencisine, nöylc bir karakterin bile iyi yönlerinin olabileceğini ve bunların da betimlenmesi gerektiöini söylenıesi ilginçtir. Amaç belki de olumlu/olıımsuz ikiliğini yan yana getirmektir. Tıpkı Jane Smilcy'in romanın bütününde yaptığı gibi. Kurmacanın, kurmaealığını sorgulamasının sonucu ise yazılanların büyük bir saydamlık kazanmış olmasıdır. Zehra îpşiroğlu ile "Eleştirinin Eleştirisi" üzerine üü "Düşünme nelenenimiz vok Zehra Îpşiroğlu "Eleştirinin Eleştirisi" aaını taşıyan kitabının yeni baskısına yeni bölümler ekledi. îpşiroğlu ile bu yeni baskı üzerine konuştuk. AHMETGÜNDEŞ itosboyut Yayınları'nda birkaç ay üncc çıkan yeni kitabtnız "2000 Yılına tiyatro'dan sonra, "Eleştirinin Eleştirisi"nın ikinci baskısı çtktı. Kitabın ıkina baskıst hazırlanırken bazt degişiklikler yapttnız ınt? "Eleştirinin Eleştirisi"ndeeleştiriya zıları eleştirel bir açıdan irdelenerck, eleştiri yazmada karsılaşılan temel so runlar üzerinde duruluyor. Bu sorunlar bugün de sürüp gittiği için pek bir değişiklik yapmadım, yalnız tiyatro eleştirisi yazılarıntlan örnekler seçcrek üç kısa böliim daha ekledim. Hcr eleştiri yazısı oyunun türiine göre farklı sorunları içerdiğinden, larklı yapılarda, dramatik, epik ve dcneyscl türde oyıınlara yazılan eteştiriler üzerinde duruyorum. Sorunlar sürüp ııidiyor diyorsunuz. Kitabın ılk baikısı 92'den bu yana eleştiri anlayi)inda bir de$j\iklik yok mu? Yeni bir eleştirmen kuşağı yetişiyor. Bunun öneınli oldıığunu düşünüyorum. l.Ü. Tiyatro Bölümü'ndc (Dramaturgi ve Tiyatro Eleştirmenligi) bu doğrultuda olumlu gelişmeler var. M Tüketim Çılgmlıgı Ronıanda karşımıza çıkan bir diğer iki lik de üretim/tüketim karşıtlığıdır. Kapitalizmin ateşli bir savunucusu olduğunu belirttiğimiz Dr. Lionel Gift, tam bir tüketim çılgınlığı içindedir. Oldukça tanınmış bir ekonomi nrofesörüdür ve ilk ilkesi "kendisi de danil tüm insanların, tüke tim mallarına karşı doymaz bir istekleri olduğu'dur. Dersleri dışındaki zamanlarda Costa Rica'dan arazi satın alır ve Lleri ge len politikacılarla kendisi için oldukça kazançlı anlaşmalar yapar. Amerika'nın Orta Batısı'nda, tarım gibi bir üretimlc iç içe olan bu üniversitede, Lionel Gift'in yan tıkları ve düşündükleri karşımıza başka birikilikçıkarmakta. Tarım, öncclikle üretinıle ilgilidir. Öğrencüere üretkenliği aşılamaya çalışan bir egitim kurumunua Lionel Gift'in yaptıkları çok çelişkilidir. Bir tarım üniversitesinin profesörü, altın çıkartmak uğruna, Costa Rica'da, "yan kiirenin son yağmur ormanı"nı yok ctmeye hazırlanan milyarder Arlen Martin ile işbirliği yapma kotıusunda kendisini son derece ranat hissetmektcdir. tlk bakışta okurun bir bütün olarak görmede ve anlamlandırmada zt)ilandığı bu rornanin kıırgusumı, Smiley gerçekte çok ince isleıniştir. ükurdan istediöi ise romana tek bir bakış açısıyla yaklaşmaması. Çünkü romanı yazarken, akademik yaşa mın yergisini yapmak gibi tek bir amaeı yoktu. Belki de gülünç sayılabileeek olaylar arasında; bizi duygulandıran, öfkeden deli edcn ve şaşırtan gelişmeler de olur. Smiley'in romanı, karşıt kutupların birbulıışma noktası gibidir. Birbiri ile çelişik çekişmelerin ve çekişen çcli^kilerin içinde yaşadığımız şu günlerde, herbirimizinyaşamımızdan bir parça bulacaöı Möö Uni versitesi.hiçbirimizidışarıdabırakmadan yansıtan kcx:a bir "ayna" işlevini görüyor.B Kaynaklar: 1) Poltas,, Dilek, Postmoclernizm, Tartışmalar ve Uygulamalar, Telos Yayıncdık, 1999 2) Moran, Berna, Edebiyat Kuramları veEleştiri, Cem Yayınevi, 1994 3) Eagleton, Terry, Literary Theory, University of Minnesota Press, 1983 la, sözgelimi adının çıkması, kendini tiyatrocu çcvresinde kabul ettirme, belli bir gücün olduğunu gösterme, insanları etkîleme vb. jmaçlarla dcğil, öncelikle kendin için yazacaksın, tiyatroyu sevdiöin için. Böylesinebir idealizm kuşkusuz bu işin temeli, yani her şekilde gerekli ama bizde özendirilmediği için bir türlü oluşamıyor ya da çok güç oluşuyor. Bundan bir süre önce Jameson tstanbul'a geldiğinde onun konferansına gitmiştim. Konferanstan sonraki sorulardan ya da konuşmalardan kimisi beni gerçekten dehşete düşürdü. Bakıyorsun biri kalkıp vc büyük bir eleştirmen havasında saçmasanan nutuklar atıp ipe sapa gelmez sorular sorabliyor. tlginç olan söylenilcnlerin içeriöi ile biçimi arasındaki çelişki. tncir çekirdeğini doldurmayan şcyleri dünyanın en önemli eleştinneni, gerçek bir otorite olarak dile getirebilirseniz, çevrenizde kolaylıkla bir saygınlık uyandırabiliyorsunuz. 1 ler şeyin pazarlamaya dönüştüğü bir dünya da, cicili picili bir ambalaj özün yerini almaya başlıyor. Bu da bize özgü postmodernizm.. öz olmayınca özeleşüri de olmuyor. Tiyatro dergisinde yazan kimi kalemlerin iyi bir başlangıç yaptıklarını düşünü yorum, ama işin devamını getirmeleri gerekiyor, bu da günümüz koşullarında niç de kolay değil gerçekten. Bir de eleştirmen olarak akademik bir egitim alanlann konservatuvar egitimialmadıklan için pratik yöniinü yeterince değerlendiremcmelcri ıddiası var. Bir eleştirmen uyunculuk e&itimi almamışsa, kendisi dc oyunculuk yapmı yorsa nasıl oyun eleştirisi yazabilir gibi bir düşünce bana çok saçma geliyor. Çünkü oyunculuk ayrı uzmanlık dalı, eleştirmenlik ayrı uzmanlık dalı. O zaman film çekmeyen Hlm eleştirisi, resim yapmayan resim eleştirisi yazamaz gibi absüra bir sonuç çıkıyor. Ancak sahnc çözümlemesini yapabilmek için tiyatronun mutfağından eleştirmenin anlaması bence de önemli. Bir dönem provalara cleştirmenlerin de çağırılması gibi bir öneri getirilmişti, ben bunun özellikle yeni yetişenler açısından yararlı olabile ceğini düşünüyorum. Kitabınızın yükiek öğretimde ya da liselerde kullanılabilecck bir der\ malzemesi niteliği laşıdtğım söylüyorsunuz? Eleştirel düşünmenin gelişmemiş olmasıncla okul sisteminin payı çok büyük. Ancak bugün çağdaş egitim ve öğretim yöntemlcrinin başında üreticiliğin ve yaratıcılıg'ın geldi|*ini biliyoruz. Şimdi yeni arayışlar içinde olan tiyatroya meraklı uyanık bir lise öğretmenini düşün, ö^rencilerini tiyatroya götüren ve onlarla birlikte izlenilen oyunlar üzerine ko nuşup tartışan, dahası onlaıa da kendi çapındaküçük eleştiri yazılan yazdıran.. Bu kitabın pekâlâ böyle birinin işine yarayabilcceğini düşünüyorum. • Absürd sonuçlar Amerika'yı yemden keşletme Ama alım satımda boş bir şey değilki, cicili bicili umbalaılanmış birpaketten bir şey ler çıkması gerekir, yoksa insanlar satın alamaılar ki! Söylemck istediğim de bu ya! Bizde ahyorlar. Dış görünüş, gözboyamaca önemli çünkü. İnsanlar çoğu kez ambalajı açıp da içine bakma çabasına bile katlanmıyorlar. Böyle olunca üniversite düzeyinde yapılan akademik çalışmalar devede kulak kalıyor doğal ki! Gene de bir başlangıç yaptığımızı düşünüyorum. Önemli bir şey dana var, verimli bir eleştiri ortamı olmadığı için, kimse kimsenin neyi, niçin, nasıl yaptığına ilgi göstermiyor, herkes Amerika'yı yeniden kcşfettim navasında!.. Bir de eleşttriden korkuluyor. Tiyalrocuların eleştıriyı kolay kolav kaldıramadıkları bir gerçek. Bir eleştiri yazısı temelli bazı sorunları gündeme cetiriyormül euilmeyen bir toplumda ko laylıkla şimşekleri üzerine çekebilir. Bu çok doğal, aynı zamanda da sevnKHHLI. Lit^ Akademik ögretim sadece kuramsal ,alışmalarla sınırlı kalmıyorsa çok önem i. Tiyatro dergisinde son yıllarda çıkan kimi inceleme a^ırlıklı eleştiri yazılan, sahnc cözümlemeleri vb. yazılar bunun somut bir göstergesi. Varolandan memnun olmama var, arayış var, bu da önemli. Ben yeni kuşağa inanıyorum. Yalnız gerçekten iyi düşüncbilen, yazabileıı, ap, renmeye hazır ve açık olan insanları bulabilmek için elimizde büyiiteçle keşif gezilerine çıkmamız gerekiyor. Eleştirel düşiinrncnin gelişmemesiıü neye bafcltyorsunuz? Başta eleştirel düşünmeye çok yaban eı oluşumuz geliyor. Düşünme geleneğinin olmaması, ez berci egitim sistemi vb. sorunlar ister istemez belirleyici oluyor.Bir de öyle bir ortam var ki, eli azıcık kalem tutan birden kendini bir şey sanmaya başlıyor. Kendini geliştirmek yenilemek için hiç bir çaba narcamıyor. Oysa eleştirel düşünme sürekli bir yenilenmeyi ve öğrenmeyi koşulluyor. Hiç bitmeyen bir süreç bu. Ama biz de insanlar hiç çaba harcamadan da belirli konumlara gelebildikleri için, yapıcı bir rekabet ortamı oluşamıyor. ü zaman her şev dönüp dolaşıp idealist yaklaşımda odaklaşıyor. Tiyatroyu çok seveceksin, anlamak, ögrenmek, Kendini geliştirmek için seni sürekli olarak iteleyen dürtüyü içinde duyaeaksın, Möö Universitesi I Janc Smiley /Çevieleştiri yaziyorsan bunu belli bir anıaçrcn • Nur Nırvcıı/Cîiinccl Yayıncdık /46i s. Yenikuşak l da olumlu bazı kıpırdamaların ol duğunu gosterıyor. Konuşmamızın başında da vurgulacfıgım gibi genç kuşaktan çok ıımut CUMHURİYET KİTAP S A YI 4 7 9 SAYFA 9