Katalog

olur da bıtışıyle ılgılı sorunlar olma? mı? "Olulerden nakledılecek organlar ıçın n za alma zorunluluğu her yıl bınleree ha yata nıal olmaktadır Orneg'ın bobrek ba ğış kartıyla veıılmış bır rı/anın bulunma dığı durumlarda olenın cn yakın akraba sını bulmak vconu cn yakınından, en scvdığı ıribandan organ alınması sorubunu hoş karşılayacak bır halde bulmak gerck sınimı bırçok potansıyel verıcının organ larının kaybedılmesı dcmektır üysa "olen kışı, organlarmın 'ıradesı dışında' alınmabiyla hakbizlığa ya da zarara uğra maz, çunku onun ıradesı yoktur Olunun akrabalannın duyguları ya da tcrcıhlcn, o organlan her yıl bınlercc hayat pahasına esırgemeyı mazur gosterecek kadar onemlı bır değer mıdır'' (Yanı, olulerc saygı, canlılara saygıdan daha oncmiı ola buır miı1) Dcvlet, olen kışının yahut akra balarının ısteğıne bakmaksi7in otopsı ta lcp etnıe yetkisınc sahıptır vc bunu da ge nellıkle, bır hayatı kurtarmak açısından çok onem taşıyan bır şey kazanılmaksızın yapar Eğer devlet en kuçuk bır bahaneyle, or neğın olum nedenıylc ılgılı cn ufak bır kuşkunun varlığı halınde bıı oluye otop sı yapılmasını cmredebılıyorsa, olulerden organlann alınmasını da emredebılse, ne kadar gereklı vc yararlı bır şey olurdu bu'" John J larns, olumun ve yaşamın baş langıçları konusundakı tıp etığı ılkelerının tam anlamıyla gulunç olduğunu scrgılı yor Embrıyonu kurtajla çope atarak ol durmeye hakkımı/ var, ama onu araştır ma, ya da başka bır ınsanın hayatını kur tarmak amauyla oldurmeye hakkımız yok Devletın, olum nedenını araştumak u/eıe oluyu kcsıp biçme yetkısı var, ama toprakta çuruyup gıdecek organı başka bır ınsanın hayatını kurtarmak amauyla almaya yetkısı yok |ohn Ilarrıs'ın boylc mek ıstcdığı, ınsanı kollaması gerekcn bıı felbeic dalı olan tıp etığının merkezınde gerçek ınsanın dcğıl, kokenını ozelhkle dınden alan bır 'manevı ınsan'ın yer aldı ğıdır Kadavra u/crındc araştırma yapan ların cayır cayır yakddığı ( )rtaçağ'dan bu yana pek dc fa/la ıletlcyemcdıgımı/ anla şılıyor Yakın zamanda oleteğı kcsın olan bır habtaya bu gerçcğı soylemek mı, yoksa ondan gızlemek mı daha doğrudur^ Bı 7im ulkemızde genellıkle gızlemenın doğ lu oldıığuna ınanılır Ama Harrıs, aynı kanıda değıl Bır kere, bu habcr hastadan ancak geçıcı bır surc gızlenebdır Hasta enınde sonunda kendibiyle ılgılı gerçeğı keştedecektır Ama o /aman, vedalaşmak ıstedıklerıyle vedalaşmak, ışleıını yoluna koymak, boyle bır durumda yapmak ıs teyeeeğ'ı şeylerı yapmak ıçın artık çok geç kalmış olabılır Ayrıt a hasta, nıspeten sağ lıklı son bırkaç haftasinı nasıl geçırecegı konusunda ba/ı tcrc ıhlerde bulunmak ıs teyebılırdı 1 lastayıkandırarakonundep resyona gırmcsi engellenmış olsa bıle, bu na kaışılık hasta, ne kadar kısa olursa ol sun, hayatının gcrı kalan kısmını dıledığınce yonlcndırme şansını tumuyle yıtır mektedır Ote yandan hasta hakkındakı sağlık bılgılerının kışısellığı vc doktorla hasta arasında bır sır olması gıbı onemlı bır tıp etığı kuralı var olduğu halde, has tanın kendı sağlığıyla ılgılı onemlı bılgılc rın habtanın tum çevresıne açıklanıp ken dısınden gızlenmesı neredeyse bır miAih orneğıdır / layatın Dcğcrı, tıp ctığı konubunda ka muva yonclık tck ve cn onemlı kıraptır F.tık VL ahlak konıılarında bır dcvrıın nı telığı taşıyan bu yapıtmda yazar, ınsan ha yatına vcrdığı değerle somutlaştırdığı an layışını daha gcncl bır 'ınsanlık değerı' halıııdc butunleştırıyor "Insanların lyılı ğı, bı/ım onlaı ıçın duşundıığunuı/ değıl, onların duşuııdugu vı olmak ıstcdığı şey dır " • SAYFA 16 Kentsel Türkiye'de Kadın Emeni Amerikalı antropologjenny B. Whitc'ın Ümraniye vc çevresinde gerçekleştirdiği saha araştırmasının sonuçlarından yola çıkarak yazdığı "Para ile Akraba: Kentsel Türkiye'de Kadın Emeği", global pazarlara yönelik küçük olçekli üretimde kadın emeği sömürüsünün hangi toplumsal mekanizmalarla gizlendiğinı göstcrmesi açısından ilginç bir çalı^ma ASENA GUNAL kuçuk ısjetmeler uzerınden ulasjtıkları ış gucunu tercıh edıyorlar Iç veya dıs, pa zarlara yonehk uretım yapan ozel sektor fırmaları son yıllarda 'eve ı§ verme' mekanızmasını tercıh ctmeye ba^ladılar, çunku boylelıkle hcm değışen talebe uyum saöhyorlar hem de ucuz, yan ode me gerektırmcyen, orgutsuz emek kul lanmıs, oluyorlar Uretımın enformelle^ mesı ve eve ış vermenın tercıh edılmesı kadın ıstıhdaınını artırıyor Evde ya da hemcınslerıyle kuçuk bır atolyede çalış mak, erkekfenn değıl, kadınların terctrı cttıfiı bır ^cy Kadınları evın dı^ına çık maktan, yabancılarla ış yapmaktan ve evın geçımını sağlama rolunu ustlen mckten alıkoyan gelenekbel rol sınırlılıkları, cvdc ya da aıle atolyesındc çalışarak ck gelır elde etmek ile çelısmıyor (Kentlerdc evdc çalışan kadınların s>ayisı 1989'da 60 000 ıken bu bayı, 1995'te 100 000'e yukselmıştır) Kadın emeği nın tercıh edılmesınde ucuz ve feda edı lebılır olmasının yanı sira nıtelıksız îbgu cu gıbı ıstıhdam edılmesı vc ozelfılcle konfeksıyon vc clektronık gıbı sektoı lcrdc sabır, tıti7İık ve ıncc ıseyatkınlık gı bı kadınlara atfedılen ozellıklerın aran ması rol oynanıaktadır Yuksek enflas yon ıstıhdam fırbatlarının azalışı ve kamu hıznıctlcrındekı sınırlamalar, aılcle rın geçım yukunu artıımakta, dolayısıyla kadınları kuçuk olçekli urctıme katıl maya mecbur bırakmaktadıı Buyuk kentlcrın gecekondu bolgclerı buyuk mıktarda ucıı/ vc feda edılebılır kadın emeğı potansıyclı taşimakta ve kuçuk ol çcklı uıetımc mekân olmaktadır JennyB. White'dan "Para ile Akraba" BeraU va yarark HP şay lanıyor Cullu, karşı lık beklemeden ye leklere delık delmesı Akraba Vjj nı atolye sahıbı Os man'ın kızı Emıne ile 'kardeş olmasına bağhyor Bu, Whı te'ın karşılıklılık ve borç değış tokuşu dı ye nıtelcndırdığı ya pıya bır ornek teşkıl edıyor ü n a gore, "aıledckı, ışyerındekı ve ekonomık ve toplumsal faalıvetlerın dekı somurucu ılışkılcr, genellıkle kımse nın bır kâr beklemedığı, emeğın, paranın vc zamamn serbestçe verılıp henıcn bır karşılık beklenmedığı, tamamen kışıscl ılışkıler olarak aklanır" (s 128) Bu ılış kıler somurucu olduklan gıbı dayanış macıdırlar da Kadınlar cmeklerını he men olmasa da bır karşılık beklentısı ılc sunarlar Para bıçımınde olmak ya da he men yapılmak /orunda olınayan bır gerı odemenın gerçekleşeceöı duşuncesı muhakkak vardır Karşılıkiı yukumlulukler ve mınncttarlık ağına katılmak ıçın ka dınlar emeklerım ortaya koyarlar Bura da mesele bıribine ıyılık yapmak defiıl, borç yaratarak karşılıkiı yukumluluk ağında yer almaktır Lmek ve hı/met la de edıleceğı deöıl, mınncttarlık yarata cağı beklentısıyte sunulur T Ohın habori gbtennel nri? ürkiye'de kadın cmegı ve ıstıhda mına yonelık çalışmaların tarıhı çok da eskılcre gıtmıyor, yalnızca on beş yırmı yıl oncesıne dayanıyor Heın formel hem de enformcl sektorler de ıstıhdam cdılen kadınlar uzerıne to ğunlukla devlet, vakıflar ya da uluslara rası kurulu^lar, tarafından fınanse cdılen projeler kapsamında bazı ara^tırmalaı yapılıyor Oncelcrı daha t,ok formel sck tordc îbtıhdam edılen kadınlar uzcııne yoğunlaşan bu Lalısmalaı son yıllarda cn formel sektordekıler uzerınc yoğunlaş maya başladı, cunku dunya ekonomısı nın globallcijmebi ile beraber uretım de enformelleşmeye başladı Bunun neden lerıne geçmcden once Uluslararası Çalıs. ma Orgutu'nun (ILO) formel ve enfor mel ayrımına de^ınmckte yarar var, zıra yanlıs, bıı ^ekılde genellıkle tnformclı ka yıtdışı ıktısadı faalıyetlerlc bır tutma cğı lımındcyız Bucğılımınanla^ılırbırtaıa fı da var, çunku kutuk olçekli fırmalar kayıtdısı etkınlıklere daha yatkın İLO tarafından kabul edılen ayrıma gore en formel sektorun kuçuk ı^Ietmclere daya nan, emek yoğun bır yapısı var I ormel scktor ısc genellıkle ıtnal teknolojileı kullanan, sermaye yoğun, buyıık olçek Iı ve karma^ık bır orgutlenme yapısına sahıp olan ısJermclcrcYen olusuyor Kadının emeğinin bölüşümü Istaııbul un gecekondu mahallclerı uzerıne gcnel bırtakım saptamalarda bulunan whıte, toplumsal kımlığın veben lık kımlığının Kaynaklarını ınceledığı uçuncu bolumde kadının kendı aılcsıylc lüşlulerı ve kocasının tepkısınuı daha çok kadının emeğının boluşumune ılışkın mucadcleyı yansıttığını one biıı uyor (b 76) Kadının annebinın ahlakı taleplcrıy le kayınvalıdcsının gelencksel talcpluı nm çatışması, kadının crneğını hangı ta rai ıçın narcayacağı noktasında gerçek leşıyoı Whıte ayrıca, baba oğul, baba ki7, anne oğul, annc kı/ ılışkılerı u/crın de duruyor vc annc oğul ılışkısının cr kckler vc kadınlar ıçın nasıl bır kımlık kaynağı olduğunu, bunun aılenın bıyo lojık, toplumsal vc maddı yenıden urctı ınındckı rolunu ve bu ılışkının yaıatıl masında ve burduıulmebinde emeğın onemını ıncelıyor O/ellıkle sckuıncı bo lumde kuçuk ışletmecilıgın yapısı 117c rındc duran Wnıte, kuçuk urctıcılcrın, buyumenın gctırcceöı ribkleıı ıibtlenme ye gonullu olmadıkları ıçın "toplumsal olarak yeterlı" bır gelır ile yetındıklerını gosterıyor Son bolumde ıse, Marksıst kucuk olçekli uretım parametrclcrı tle ts tanbuPdan clde edılen verılerın açıklana mayacafiını "moral ckonomının paıas.ıl değış tokuşu ıçcren gırişım ıçınde varo labıldığını ve bunun dâ kapıtalızm once sı tutum vc pratıklcı ın kalmtılarının var lığı ya da ctkısine başvurmadan, kapıta hbt bağlam ıçınde açıklanabılcceğını" ıd dıa edıyor (s 224) Başta da belırttıgım gıbı dunya ekono mısının globalleşmesı enrormelleşmcyı enformelleşmc uc kadın emcğınc vone lık artan tafebı doğurdu Bu bağlam ıçc ribindc Jenny Whıte'ın çalışması.global pa7arın emcğın kultuıel yapılanışından nasıl yararlandığını gostermcsı açısından onemlı Türkiye'de ya da başka bırtakım Ucuncu Dunya ulkelcrınde gorulebılc cek, somurunun U7erını orten, açık uçlıı bır karşılıklılığa ve borç dcğış tokuşuna dayalı ılışkıler, uluslararası seımaycnın sozkonubu bolgelere yonelmcsıne ncden oluyoı Para ile Akraba, dışarıdan, ama ıçerıyı de son derece ıyı bılen bır ant ropoloğun ao7iınden Istanbul'un gecekondu bolgelerındekı kucuk olçek lı uretım ve buradakı kadın emeği somurusu uzerıne global bağlamı go/ar dı etmeycn tıtı/ bır çalışma • Para ile Akraba: Kentsel Türkiye'de Kadın Emeği / /(nn\ B Whı/t / Çcvırt ıı Ahsn lionı / llttı^ım \a\tnları / ~>i/ f C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 4 7 9 Saha araştırmasımn sonuçları Ameukalı antropologjenny B Whı te'ın Umranıyc ve çevresinde gcrçckleş tıtdıgı saha araştırmasının bonuçlarından yola çıkarak yazdığı Para ile Akraba: Kentsel Türkiye'de Kadın Emeği, global pazarlara yonclık kuçuk olçekli uretım de kadın emeği somurusunun hangı top lumsal mekanizmalarla gi7İendıgını gos. termesı açısından ılgınç bır çahbina Ure tımın enformelleşmesı ile beraber gccc kondu bolgelerınde, evde ya da atolyede gerçekleştırılen parcabaşı uretımın çapı nın buyuduğunu belırten Whıtc, bu ure tımın gerçekte kapıtahbt bır uretım, bu uretım surecı ıçınciekı ılışkılcrın de akra balık olarak hafıfletılmış kapıtalıst ure nm ılışkılcrı olduğunu ıddıa edıyor Ka dınlaı evde ya da atolyede yaptıkları ış lerı onemsemıyor, cinsıyet rollerı gercöı gcıçekleştııdıklen bırer etkınlık olarak goruyorlar Whıte'ın çalışmasının orıjınallığı, kuçuk olçekli uretım sıstcmı ıçın dekı gııç ılışkılcrının kuruluşunda, cinsıyet rollcrının yanı sıra akrabalık ıdeolo jısının dc son dcrece onemlı olduğunu gostcrmebidıı Kaciınlar, parcabaşı ış yap mayı \A da atolyede çalışmayı, ış değıl de «rup Kimlığınm bır parçası olarak gorur ler (s ^1) ış, onlar ıçın kız, evlat, eş, an nc, komşu ve Musluman olarak ıçerısın de yer aldıkları grubun gerektırdığı bır ctkınlıktır Kadınlar kendılcrıne sorul dugunda "çalışmıyorum, komşuma yar dımcı oluyorum" dıyorlar Eğer ışı ya pan akraba değılse, uretım ılışkılerı ak rabalık ılışkılerı olarak hafıfletılıyor Kendı paıçabaşı atolyesını ışleten Murat'ın dctlığı gıbı atolycyc gelıp ış alan kadın lar \abancılaı ama 'para onları akıaba Kadınlaıın karşilıksı/ yapıjoı ' ( ş l d dk emek hatcamalaıı va d ı duşuk ucretlcı lcçalışmalaıı akrabalık lcıımlerı ile açık Emeksermaye bileşkesl Urctımın uıtoımelles.mı.sı, 1 ordıst loptan uretımın ycrını csnck uretım tar 7ina bırakması ılc açıklanabıler Eskıden bıı mamulun urctımının butun aşamala rı aynı fabrıkada gerçeklestırılırken, bu gun bu a^amalar farklı ulkclerdekı (ab rıkalarda gcrçcklc^tnılır halc gclmı^tır Ya da bu mamulun tamamı, en kârlı emek sermaye bıleşkesı neretleysc orada uretılcbılmektedır Orncğın bır bılgısa vaıın mıkroçıpı Tayvanlı kadınlar tara fından yapılırktn, parçaları Malezya'da monte edılebılmektcdıı Urctımın esnek lıgı, bcrabcı ınde enformelleşmeyı dc g( tıııyor, çunku urctımın a^anıaları mckân sal olarak bubıılerındcn uzaklabirken enfoımel sektor tanımma uıren kuçuk ışletmelerc dayanan ve buyıık tcknolo|ik yatırımlaı gerektırmcycn emek yoğun yapı urctımın herhangı bır asamasını gcrçckksjtıımck ıçın yctcılı ofabıhyoı Ayrıta hrmalar, pıyabalaıd.ıkı dalgalanan vı sureklı dc£ib,en talcbı kariji la^cıon laijina ve fason urctımı ıçeıen venı esnck uretım bıçımlcıı uygulamayaba^lıyorlaı 1 umalaı f.ıbrıkalarına sıgortalı tam /a m.ınlı I'JÇIILI almaktaiısa talcn oldugu zanıan kullanacakları vc gLncldkle aıacı