Katalog

mış ama Iskipli'yi okumuş, üzerine bol gelen, sakil duran ceketini savurarak ikide bir kürsüye huruç eden Refahlı milletvekilinin yapaylığını karşılaştırabilir misiniz? Doğrusunu söylemek gerekirsc o zaman bu işleyişin temelini yaratan insanlara tek tek bakıp, hugünkü meclislerin yapısıyla yan vana koydııgumuzda çok şeyin değiştiğini ama şımdıkilerin o;nsanların yaratmak istcdiği meclis içi de mokratik işleyışın yanına bilc yaklaşamadıklarını göriiru/. Peki kimdi bu insanlar? Bunun tanımınıen güzel hirbiçimdc Samet Ağaoğlu Kuvayı Milliye Ruhu adlı eserinde yapıyor: "Bu Meclisi teşkil eden mebusların çoğu csaslı bir tahsilden yoksun, gö rünüşü basit ve sade bir çocuk kadar sat insanlardı. Bu insanlardan yine bir çoğu fala, mucizeye, rüyaya inanıyordu. Bir kısmı temsil ettikleri ilin bir polis komi seri iken seçilmişti. Bazısı ilkokul öğretmeni, bir kısmı nenüz bırakdmış yedek subaydı. lçlerinde kabilelcrin ve dağların baştnda mutlak bir şekildc hüküm süren aşiret ve yolları kesen eski eşkıya reisleri vardı. Bu beylerin, reislerin yanında şöhretleri memleket sınırını aşmış kumandanlar, devlct idare etmiş insanlar oturuyorlardı. Bir kelime ile Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Türk milletinin ta kcndisi idi" . Üç bölümden oluşan kitabın "Birinci Meclis Üzerine Değerlendirmeler" adlı ilk bölümündc, Birinci Meclis üzerine çalışmalar yapmış kişilerin yazıları yer almaktadır. Artık aramızda olmayan Tarık Zafer Tunaya'nın 1957de Istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası'nda yer alan "Türkiye Büyük Millet Meclisi 1 lükümetinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri" başlıklı yazısının aradan ge çen uzun zamana karşılık önemini koruduğunu vurgulayan Koçak, bu vesileyle Hoca'yı da anıyor. Tunaya yazısında Birinci Meclisi siyasi, hukuki vc askeri yetkileri bünyesinde toplamış bir kurıım olarak değerlendirirken, esas olarak bu meclisin siyasi karakterinin nelere dayandığını açıklıyor. Sağlanan bütünlüğün, aradaki görüş ayrdıklarına rağmen korunduğunu, "hizip" diye ta nımladığı gruplann ortak bir yerde buluşmasmm; özünde bir "tczatlar meclisi" dahı olsa kendini "ıhtilal meclisi" olarak ilan ctmesinin sonucu oldıı ğunu savunan Tunaya, Birinci Meclis'in kcndine özgü çizgi sini yani siyasi karakterini "ıdcolojik istiklal" olarak ta nımlıyoı. Kitabın önemli bir başka yazısı da anayasa prolesöru Bü lent Tanör'ün. 1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu'nu, Osmanlı Anayasacılıgından Turk(iye) Anayasacılığına geçişin öneın li bir belgesi olarak gorcn Tanör, 11. Mcşrutiyet vc 1909 de ğişikliklcıinin, 1921 yasasını nazırlayan ögelcri içinde taşıdığını öne sürüyor. Yerel ve ulusal kongrc iktidarlarının egemenlik krı/ını direniş ve dcmokrasıylc çoz dükleıini açıklaıkcn, 1921 Teşkilat ı l'Aasıye Kanunu'nun 'Turkiyc Devleti'ndcn sö/et mesini tamamen ihtilalci bir tutum olarak görüyor. Ta nör'ün bu nıcclistcki kimi uy gulamaları s,ı\aş dcmokr.ısısi kavramıyla açıklaması, yıllar önce I'arık Zafer Tunaya'nın 1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu'nun 42. yılı nedeniyle TMGT'nin yayın organına yazdığı (*) bir yazıda yapmış CUMHURİYET KİTAP SAYI 479 lunaya mn amsı oldugu "devrimci hükümet sistemini düzenlcyen bir anayasa" tantmıyla önemli bir yorum benzeşmesi de getirmektedir. 1908 Dcvrimi adlı çalışmasından tanıdığımız Aykul Kansu ki taptaki makalesinde, tttihat vc Tcrakki'nin Birinci Mcclis'te yer alan ikınci dereccdeki kadrosunun, 1908'de yerleşmeye başlayan 'hakimiyeti milleye' kavramını kendilerince yorumlayarak, Kemalistlerin 'kurucu meclis' fikrine karşı diTürklye Büyük Millet Mecllslnin İlk binası. 1923. rendiklerini yazmakta; mesleki temsil esasına dayalı korporatist tartışmaları anlatırken bu dönemi üç aygörüşlerin karşısına çıkan muhalefetin rı alt dönemde inceliyor. Meclisin açılözünde liberaldemokratik bir karakter masından meşuriyetin sağlandığı, Anataşıdıgını öne sürmektedir. Birinci Mecdolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Grulis üzerine en can alıcı tartışmalann yabu'nun kurulduj^u 10 Mayıs 1921'e kapıldıöı son yıllarda, meclisin bileşimine dar olan dönemi birinci uönem, bu tave îşleyişine ışık tutacak verilerle dolu rihten muhalefetin örgütlenmeye baslaolan yazı, Kansu'nun yayımlanmış kitadığı 1922'nin Temmuz'una kadar olan bının devamı olacak çalışmasının da ana dönemi ikinci dönem ve meclisin son hatlarını veriyor. toplanmatarıhiolan 16 Nisan 1923'e kadar olan dönemi de üçüncü dönem olaSina Akşin, 23 Nisan 1920 ile 10 Ekim rak ayıran Demirel'in, iki grup arasında1920 arasında TBMM Zabıt Cerideleriki temel çatışma noktalannı vurgulamani inceleyerck, Birinci Meclis'teki mesı dikkati çekmektedir. İki grup arasınbusların yaptıkları konuşmalarda Franda Heyeti Vekile'nin görev ve sorumlusız Devrimi'ne doğrudan ve dolaylı olaluklan, Meclis'in üstünlüğü, vekil seçimrak vaptıkları atırlara dikkati cekiyor. lerinde aday gösterilmesi, İstiklal MahŞüphesiz Fransız Devrimi yani" Ihtilali kemeleri'nin kurulması, BaşkumandanKeDİr" sadece Birinci Meclis üyelerinin lık Kanunu, temel hak ve özgürlükler ve bir bölümünü degil 1908'in ateşli 'hürBaşkanlık Divanı'nın seçimi konularınriyet' nidaları arasında Meclisi Mebusan da meydana gelen sert tartışmalara da üyelerini de ctkilemiştir. Bunu dile getideöinen Demirel, Ali Şükrü Bey'in öldürişlerindeki farklara da değinen Aksin, rülmesi ve Lozan görüşmelerinin yaratözellikle güneyde Fransızlarla girişilen tığı gergin ortamın da Meclis'teki ayrışmücadclcyc rağmen devrimin mebuslar mayı hızlandırdığı görüşünde. arasında gözlenen etkilerini yıllar öncesinde aydınlar arasında oluşan ortak Kitapta yer alan en ilginç yazılardan biFransız kültüriine bağlıyor. ri de Üygur Kocabaşoğlu'nun. "Birinci Çalışmanın bir diğer yazısı da Birinci Türkiye Büyük Millet Mcclisi'nden 'Sol' Meclis'tc Muhalefet adlı eserin yazarı Portreler" baslıöı altında, Meclis'te sayıAhmct DemircTin. Demirel, Birinci ları bir haylı fazla olan sol mebuslardan Meclis'teki ıktidar ve muhalefet çatışmaüçünü, Dcnizli mebusu Ilakki Bchiç sını, Birinci ve tkinci Grup arasıntlaki (tiayiç), Bursa mebusu Şeyh Servet Efendi (Akdag), ve Tokat mebusu Nazım Bey'i (Resmor) ele alan Kocabaşoölu, bu üç mebus hakkında derlemiş olduğu ve bugüne kadar kimsenin fazla haberdar olmadıgı bilgileri toparlayarak, dönemin solculıık anlayışı üzerine de ilginç açıklamalar getiriyor. Yazının bütününü irdeledigitnizde Mete Tunçay hocamızı anmamak mümkün mü; gcrçi boynuz kulak gibi bir lakırdı etmek haddim değil, ama Kocabaşoğ lu'ndan portrelcre devam etmesini ve belki tle ileridc kitaplaştırmasını isteyebili rim lıerhalde... Kitapta bunlardan bas,ka Seçil Akgün iin "Birinci Türkiye Büyük Millet Mcc lisi'ııJcıı Düşünceler", İhsan (îüncş'in "Birinci Tür^ kive Büyük Millet Meclısi'nin Toplanması ve Nitelikleri", Fahri Çoker'in "Türkiye Büyıik Millet Meclisi Birinci Dönem ve Sonrasında AskcrSiyaset tlişkisi", Orhan Kolog lu'nun dönemin basınına ilişkin değerlcndirmelerinin yer aldığı "Savaş Bıkkınlıgını Yenmek", Mustafa Türkeş'in dönemin dış politikasını irdeleyen "Birinci Meclis Dönemiııdc D\^ Politika" başlıklı ya/ıla rı ile bu tür çalışmalarda fazla rastlanmayan türden iki yazı daha yer almakta. Bunlardan birinde Yıldırım Yavuz, meclis binası olarak kullanılan yapılann mimari özellikleri üzerine değerlcndirmcler yapıyor, diğerinde ise Ayşen Savaş hatırlamanın bir sanat olduğunu vur gulayarak ve gunümüzdc müze olarak kullanılan binaya ait bilgileri farklı bir yaklaşımla ele alıyor. "Mecllsi KebirI l Fena değil, bunu da kaydettlm..." Kitabın ikinci bölümünde Birinci Meclis'e ve o dönemin Ankarası'na ilişkin anılar yer alıyor. Aruların seçiminde özellikle o yılları yaşamış, o havayı solumuş, siyasi ve askeri görcvlerde bulunmuş, Milli Mücadele'nin sıcak günlerinde bir bozkır kasabasında yazılan tarihe tanıkhk etmiş kişilerin izlenimleri, siyasi olaylara, günlük hayata bakış açdan dikkat çekiyor. Birinci Büyük Millet Meclisi ve Ankara'nın İlk Günleri adlı hatıratında, "meclisin nasıl bir meclis olacafiı" konusunda süren bir sohbet esnasında "Paşam, bu meclis Meclisi Kebiri Milli olsun" diye öneridebulunan birine, "Meclis i Kebiri Milli... Fena degil, bunu da kaydettim" diyen Mustafa Kemal'in oldukça anlamlı cevabını nakleden Yunus Nadi'nin yani sıra Hıfzı Veldet Velidedeoölu, Yakup Kadri, Halide Hdip, Grace Ellison, Cemil Bozok, Kâzım Özalp, Asım Gündüz, tsmet Inönü, Ali Ihsan Sabis, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy ve Samet Ağaoğlu gibi dönemin önde gelen isimlerinin anılanndan yapılan alıntılar ilgiyle okunuyor. Son bölümde ise TBMM Gizli Celse Zabıtlan'ndan alıntılarla önemli tartışmalara yer verilmiş. ()nce TB.MM, daha sonra da Iş Bankası tarafından basılan Gizli Celse Zabıtlan dikkatle incelendiğindc, Birinci Meclis'teki tartışmalarda üslubun, mebusların konuşmaîarındaki bilgi düzeyinin ne kadar farklı olduğu görülür. Aslında meraklısına bu dört cildin etraflıca okunmasını öneririm, tabii s ahaflarda bulunabilirse... Bunun yani sıra 23 Nisan 1923 ile 16 Nisan 1923 arasındakı süreyi kapsayan ayrıntılı bir kronoloji ile birlikte Misak ı Milli Beyannamesi, 1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu gibi dönemin önemli belgelerinin de eklenmesi çalışmaların bütiinlüğünü sağlıyor. Geçen yılın son günlerinde yayınıla nan kitabın editörü (]emil Koçak Ön söz'de yaprığı deöerlendirmeıle şöylc di yor: "lçeriği bir nayli akademik olan bu derlemenin temel hedefi ise tarihe meraklı ve genel geçer bilgiler ya da yorum larla yetinme niyetindeolmayan ve Birinci TBMM ile dönemin de£is,ik ve cok bo yutlu konu ve meselelerine bir ilk adım atmak isteyen okuyucu kitlcsinc scslcn mek... Bu suretle, okuyucu geçmışte kal dığını düşüntlüğü ba/.ı sıcak meseleleıin bugünün konulannı ve nıeselelerıni oluşturmaya devam edecegini, belki de biraz hayrctle fark edecektir. F.gcr şını diye kadar fark ermemişse..." Katılmamak mümkün mü? Zaten ta rihçi de ojcura gerçeğin tüm yanlarını yansıtmakla yükümlü değil midir.1 Jja irin dediği gibi: Kalmasın dünyadaAllahım hiçbir şcy nihân • • lcırık Zafer Tınuıya, l'J2l Amıyasa\ı ' Uzerıne, Gençlik Dergisi sayı: 2 'A Oaıh 1963. Birinci Meclis /lulıtör Daç Dr C.cmıl Knçıih I Sabıina Vıııvcrutesi/ 4Sİ s. SAYFA 1 1 Mustafa Kemal Ataturk ve Kazım özaip.