Katalog

lerıne aıt bırçok sorunu ele alıyorlar Bu arada gelencksel tıp etığının hâlâyaşayan en onemlı kurallar dı/ısı olarak Hıpok ral Yemını'nı gozden geçıtıyor ve lafı u/atmadan goruşıınu açıklıyor Hıpokrat yc mını çaildaş tıp c tığıne hel kı de sağladığı yarardan çok zarar vermış tır" Bılındığı gıbı Turkıye'de dahıl ol mak uzere, bııçok ulkede hekımler bu yemını ederek meslek yaşamına başlar vc daha ılk adımda oldukça kapalı bır meslek kulturunun manevı atmosferının ıçıne gırerler 1 larrıs'ın dcdığı gıbı orıjı nal Hıpokrat yemını tıpık bıı lonta yc mını dıı ve loncanın guvenceye alınma si, surdurulmesı, uyelerınm dayanısma sının sağlanması ılc ılgılı kuıallar dızısı ıçerır 'Üyeler ılk once hocalarına saygı gostereceklerıne ve gcrektığınde onlara malı yardımda bulunacaklarına yemtn ederler En onemlısı ıkıncıprensıp, dığer doktorlartn (kızlarına değıl dc) oğulları na, parastz tıbbt eğıtımı verme yukumlu luğudur Bunun ardtndan sır tutma yu kumlulug'unu de ıçeren daha evrenseletık ılkcler gclır " Hekımlığın ve sağlık hızmetlcrının pı yasa ekonomısının kurallarına tutsak ol maya başlaması ılc bırlıkte yemının mes lek ıçı dayanısma ve yardımlaşmayla ıl gılı kuralları buyuk olçude ışlemez hale geldı, hatta dayanışmanın yerını rekabct kuralları aldı Hıpokrat yemınımn bır çok ılkesı, çağdas, tıp pratığı ıçınde şoy le ya da boyle yıpranıp gıderken, her nedense hastanın sırlarını saklama ılkesı, tıp etığının "en ılgınç ve /or sorunların dan bırı olarak bugııne kadar varlığını sıırdurdu Harrıs, çeşıtlı ornekler ve modeller ottaya koyaıak bıı çok gencl kabul gormıış ılkcyı de tartışmaya aç maktan kaçınmıyor Sırdaşlığın bağlayıa bır yukumluluk ve tıp etığının ttmıl ılkelcrındoı htn olarak hc mc n ht mt u c vrc nscl kabul gor nıcsuıc karşın pratıkte gızlılığe saygıya bır tıır şızofrenı egc mendır \ağlık uzman ları bır taraftan, doktorlarla hastalann arasmdakı strdaşlığa koşulsuz bırşekıldc kımt zaman onemlı kışısel kayıplar pa hasına saygı gostermcyc baztrdtrlar Otc yandan sırdaslık c ttğını bu kadar ozenlc koruyan vc buna sa^gı gostercn aynı uz rnanlar o/umcul'hastalanndurumuıleıl gılı tum ayrıntıları onccdcn, hastanın butun akrabalarına vc htr^ok arkadaşına ve genellıkle de hastanın kendnındcn saklayarak anlatmakta hıc.bır tutarsızlık 1 gormczlcr Bu sızofrent sırdaslık ıl kclerınc gerçckten tam anlamıyla ınsan ların bılc, daha oncmlı şeylcr soz konusu olduğunda bundan vazgeçmeye hazır ol duğunıı soste rır Sırdaslıkpre nsıbınckoru korune bağlıhk, her turlu prcnsıhe koru korune hağltlık gıbı savunulahılecek htr şey dcğıldır" 26 yıllık tıp pıatığı ıçınde tıp etığı konusunda çok o?el bır ılgı duymama ve bu alanda a/ çok okuyup yazmış olnıama karşın, "Hayatın Değen" bana çok şey oğrettı Bır sağlık bılımeısı ve uy gulayıcısı olarak, başta John I larııs'e ol mak uzere kıtabı tıtı/lıkle dılımıze çe vırcn Suha Sertabıboğlu'na ve Ayrıntı Yayınlan'na, kendı adıma meslektaş larım adına ve oğrencılerım adına teşck kıır edıyorum U/un yıllaıdan berı otc nazıyı savunan bır hekım olarak John I larrıs'ın benı rahatlatan berrak yorum larına ayııca tcşekkur borçlu olduğumıı ıfade etmek ıstıyoıum "Hayatın Dcğerı"nın, sağlıkla ılgılı butun yuksek oğretım kurumlanııda ders kıtabı olarak okutulmasını onermek ısterdım, ama bun.ı dılım varmıyor Çun ku hayatın tlcğerının ders kıtaplanndan oğrenıleıneyecegını çok ıyı bılıyorum • Hayatın Değeri Tıp Etiğine Giriş/ john Harrıs/Çevıren Suha Sertahıhoğlu/ Ayrıntı Yayınlan/ 1')9S C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 479 üüü Bir kez daha düşünün 'havatın defieri'ni SÜHA SERTABİBOĞLU ananbmayagııen bıı ıtfaıyecı, ıçeı de bıı ınsan ve buyuk bır kopek bultır Bunlardan aneak bırını kur tarabıhr, yanı dıöerı olecektır Hangısını kurtarması gerekır' Rlbcttc ınsanı Pe 5 kı neden Bızım tuıumuzden oldıığu ) ıçın mi' I'öer oyleysc bıı mantık bızı, benzer bır durumda bızımle aynı ırktan olanları ya da aynı dınden ya da mılletten olanları kurtarıp dığerlerını teda etmeye ve sonunda An ırk ıçın Yahııdıler'ın reda edıldıgı AusLhwıtz'e goturmez mP Kendı turumu/den yana bır onyargıdan ote, ınsan hayatını daha değerlı kılan nedır gerçekte? [ohn I larrıs'ın 'Hayatın Değeri' adlı ya pıtından, zor bu soruyla başladık soze (Ust kattakı komşııları aksam yerneğe ça gırdık Lve gıderken marketten tavuk al mayı unutmam ınsallah Ama bu John Harrıs adamı rahat bırakmıyor kı Al sa na zor bır soru daha) Dıyelım kı, uzerın de hayat olan ba^ka bır gezegene gıttık Bu ge/egenın gorunuşlerı buyuk olası lıklabızchıçbenzemeyen, bızımle ıletı^ım kurabılmelerı de pek muhtemel olmayan canlılarına nasıl davranacağı/'' (Yanı on ları akşam yemeğıne mı aavet edeceğız, yoksa aks,am yemcğınde yıyecek mıyız^) Onların pı/ım bııbırımı/ın hayatına gos terdı|5;ımi7 saygıyı hak etmelen ıçın naıı gı yonlerden bızım gıbı olmaları gerekır1 Yanı, ınsanhayatını değerlı kılan nedıı * John Harrıs'ınbunayanıtı tnsanınken dı havatına değer veıcbılen bır varlık ol maMdır Bır varlıgın kendı hayatına deöer verebılmesı ıçın, gelecektc olatak ^eylerı duşleyebılen, onları yaşamak ısteyen, /a mandabırgeleeeklevaıolan bağımsi7bır bılınç merkc/ı olarak kendısının raıkın da olması geıekır Bıı varlık ancak gelc ceğı du^leyebılıyorsa hayatınıtı devam et mesuıı ısteytliıln Y f Hastanın sırlarını saklama bır şey olsa gerek herhalde) Tum bu ın sanfar ve daha bınlercesı, devletın onlara danı^madan aldığı vc elbettekı rızalarının olmatlığı kararlaruı SOIIULU olmuşjerdır Ütanazıyle ılgılenenlerın, bu^dağının go nullu otana/ıyle sımgelcnen ust ucuna yo 'unlaşıp, çok daha buyuk ve bızzat dev et taranndan yaygın bır ^ekıldc uygula nan gızlı otanazıyı gormezden gelmelerı ve otena7inın ahlaken saygı duyulmayı hak eden tek biçimını ahlaken reddetme lerı acıklı bır ıronıdır John Harris'ten zoı bıı soru daha Acıl certahı klınığınde nobetçı tek doktorsu nuz Hemen amelıyat edılmezse olecek ıkı hasta aynı anda geldı Bırısı yetmı% ya şında, dığerı otuz yaşında Daha genç ol duğu ıçın otuz yaşındakını kurtarıp yet mı^ yaşındakını olume terk etmek anla ken doğıu mudur* John 1 larrıs'ın buna yanıtı Yaşamaya devam etmek ısteyen he pımız aynı olçude değer verdığımi7 bır şeye sahıbız, kı bu da 'hayatımızın gerı kalanı'dır Hepımız hayatının gerı kalanını, ne kadar u7unlukta olursa olsun, so nuna dek yas,amayı aynı şevkle ıstedığımız surece, bu ısteğımıze engel olunursa her bırımız aynı haksızlığa uğıamış oluru/ Yanı hayatın gerı kalanı herkes ıçın aynı dcğerdedır Bunun elınden alınmasının haksızlığı yaşlı ya da genç herkes ıçın es,ıt genetık annelık' ve 'taşıyıcı annelık' ol mak uzere ıkıyebolunmuş,tur Cocuk u/e ıınde hak ıddıa etme konusunda u/laş, mazlık çıkarsa her ıkısı dc 'geıçek anne olduğunu ıddıa edecek olan bukadınlar dan nangısı haklıdır' Bu taıtıijmalı ve ço zumu zor hukuksal sorun tup bebek tek nolojısının onunde etık bır engel oluijtur ma eğılımındedır, ama bıı sorunlardan korkarak rahım kıramayı yasaklamak bo ^aııma halınde çocukların velayetı konu sunda buyuk hukuksal sorunlar çıkıyor dıye evlenmeyı ya da çocuk yapmayı ya saklamaktan pek farklı değıldır Ayrıca, Ingıltere Tıp Etığı Konseyı, rahım kırala mayı, rahmını kııllanarak para kazanmak kadın onuruyla bağdaşmadığı ıçın red detmı^tır Jonn Harrıs'ın buna yanıtı ıl gınç, "\ lemen hcmen hepımız, ellerımızı ya da beynımızı kullanarak para kazanı yoruz Profesyonel sporeular ıse, tum be denlerını kullanarak para kazanıyorlar Bu durumlarda akla gelmeyen ahlak so runu neden rahım soz konusu olunca one çıkıyor? însan onurıı nıçın bedenın o?el fıklc bır tek organına bağlı gorunuyor?" John Harrıs, ınsanlara zarar veren hıç Kimsenın sağlığına ve mutluluğuna katkı da bulunmayan her turlu tabuya, onyar gıya, dınsel ve toplumsal ınançlara ^ıd detle kar^ı çıkan analıtık mantığıyla tıp etığıne, daha doğrusu etık kavramına ye nı ve ınsandan yana bır bakı^ getırıyor Hayatm baştangKi Bılımdekı gelı^nu k ı ın onumıi7e serdığı, hayatın değerıyle ılgılı dığer bıı konu da hayatın başlangıcıvla ılgılı tartı^malar dır Bunun bır ucunda çok bılınen kuıta) tartı^maları, dığer ucundaysa ın vıtro embrıyolojıyle ılgıh sorunlar var Lmbrı yon uzerınde genellıkle dollenmenın on dorduncu gununden sonra deney yapıl ması yasaktır Oysa yapılan kurtajlarla heı yıl yu/bınlerce fetus çope atılmakta, zıyan olmaktadır Bu embrıyonlaım ın vıtroko şullarda, ıstcge o/el olarak' ısmarlama gclıştırılmesıyle elde edılen embrıyonık dokuların yetışkınleı e nakledılmesı mum kundıır Embrıyonık doku grehlerı yetı^ kınlerden alınan greftlerden daha genı^ bır çalışma olanağı sağlar, çunku bu do kular yetışkınleı de kendını onaramayan organlardan alınabılır ve ın vıtro embrı yolo]i, greltın reddedılmesı ııskını orta dan kaldırabılır Fetusa aıt dokular omc ğın radyasyona maru/ kalmış kıstlerın ke mık ılığının yerıne konabılır, piasentaya !;irınga edılmı^, fetusa aıt kaıacığer hut relerı kalıtsal anemının ortaya çıkmasını onleyebılır; tetusun pankreas nucreleıı dıyabet teclavısınde kullanılabılır Fetu sun amnıyotık epıtel hucrelen cocuklar dakı kalıtsal endokıın bozuklukların te davısındcyararlıolabılır Ay rica, yetiijkın alıcıyla uyu^a bılecek dokular gcnctık yol la olu^tuıulabıleteğı gıbı, klonlama yoluyla da elde edı lebılır kı, bu konuda buyuk gurultulerın koptuğunu vc bu çalışmalara ıcsmen engel olunduğıınu bılıyoruz Ama bu ısjem ınsanlara çok yarar lı bıı ^ekıldc kullanılıp değer lı hayatların kurtanlmasında yardımcı olabılır Klonlamay la, yetı^kının genetık yapısını aynen tekrarlayacak ve boyle ce dokuları ve organları yetıskın ataMiıınkılerle aynen uyuijacak ısmarlama bır organ bankası el de edılebılu ve bu canlı, geıek lı olan organlarının gelışmesıne yctctek kadar buyutulebılır Klonlama konusunda Harrıs'ın one surduğu, bugun bıra/ fantastık gıbı gelen bır olasılığa gore ılerde bır gun dol lenmeye, dolayısıyla erkcklcre gerek kal madan uıeycbılen ve tumuyle dı^ı lerdcn olu^an bır ınsan toplu mu yaratılabılır (Aman temı nıstler duymasın') Hayatın başjangıcıyla ılgılı sorunlar' SAYFA 15 Bır ın.sanı olduımenın yanlısjığı, onıı değer verdığı bır s,eyden yoksıın bırak manın haksi7İığından kaynaklanu Bu açı dan, olmek ısteyen bııını engcllemek de yaşama ısteöını engellemck kadar yanhş tu, çunku olmek ısteyen bır kışı kendı ha yatına değer vcrmcmektedır ve onu engel lemek onun hayatına biçtığı değere karsı çıkmaktır Kendı ırademızle scçmıssek zevklı bulatağımız pek çok ^ey eğer bıze dayatılsaydı, butun ca/ıbcsını yıtırırdı Eğer hayat ya^anmaya değer olmaktan uzak bır ı/dıraptan ıbaretsebu hayatı, ıs temedığımız halde ya^amaya tnah kum euılmcmı/ ne kadar korkıınç 1 bır ijcydır kımbdıi' Bııının hayatı ontelıkle ona aıt bıı değer olduğuna gore, bu değer hakkında oiKelıkle onun değerlendırmestnı kabul et memız gerekme/ mir1 Bu sorunun yanıtı, tıp etığının bıtmek tukenmek bılmez tartı^ma s>ı otanazi konusuna ı^ık tutataktır Atılar ıçınde kıvranan ıımutsuz bır hastanın olıncMiıı yaıdım eden doktoru ahlaken suçlayanlar, tlcv letın sağlık polıtıkasıyla uygulanan asıl buyuk çaplı otenazıyı gorme/den gelırleı Dıalız servıslerındekı odenek yokluğu nedenıyle tngıltere'de her yıl ıkı bınden ra/la hasta olmektedır Ve bu yalnı/ı.a bobıek hastalıkları dalın dadır 1 ğer buna sağlık hı/metındckıola nak kıtlığının kaçınılnıa/ olumleıe yol açtıgı dığer tum dalları da ekler sck, sayı bunun bııkaç katına çıkar (Bu durum, lngılteıe'de boyleyse, bızdekı durum, soykınm gıbı Otanazi konusu Hayatın degerı yu/yıllardır değı^me yen ve bır ke/ halledıldıkten sonra artık uzerınde duşunmeyc gerek kalmayacak bır konu gıbı gelebılır, ama oyle değıl 1 lızla ıleıleyen bılım bı/ı bu konunıın de ğışık varyasyonlarıyla vc çok farklı s,ekıl leııyle yuz yu/( bııakmaya devam edıyor ve edetek Bunun çarpıtı bır orncğı tup bebck konusudur I up bebek teknığınde bır kadının kendı yumurta hutresı koca sı ya da herhangı bır sperm verıcı tarafın dan tupte dollenıp yenıden kadının rah mınc naklcdılcbıln Yahut da kadından alınan yumurta hucrcsı bu şekılde dolle nın ba^ka bır kadının rahmıne nakledıle bılıı Bıı kadın yumurta verıcı bır kadı nın yumurtasını, doğuımak vc kendı ço cuğıı olaıak buyutmek ıstıyorsa, bu bır 'doğum oncesı cvlat edınme' ışlemıdır Fakat amaç, doğan çocuğun sahıbıne gerı verılmesıyst buna da 'rahım kıralama' denır Bu duıumda, bugııne dek butun luğunu korumuş olan annelık kavramı insandan yana bir bakış