Katalog

Jane Smüey'nin ustalık dönemi ürünü olan "Möö Üniversitesi" günümüzün belirgin tükctim hırslarının yarattığı öğrenci ve öğretmcnlcrle dolu bir üniversitede geçiyor. Yazar sesini hiç yükseîtmeden erkekleri, kadınları, hayvanları bir üniversite kampüsünde topluyor. Günümüz dünyasının köklü bir eleştirisinin de yapıldığı "Möö Üniversitesi' özel, resmi, cinsel, entelektüel, parasal, teknolojik, yerel, küresel, sosyal ve politik alanlardaki dolap ve entrikaların küçük bir sahnesi aynı zamanda. GOKÇENEZBER mcrikalı yazar Jane Smiley, Shakespeare in King Lear adlı oyununun, ustaca yazdmış bir Iowa vcrsiyonu olan A Thousand Acres adlı romanıyla 1992 yılında Pulitzer ÖdüIii'nü kazanmıştı. Shakespcarc'in oyununda olduğu gibi bıı roman da gurur ve sahiplenme duygusu ilo ilgilidir. Ote yandan Smiley'in yeni romanı Möö Üniversitesi karşımıza akadcmik birkomedi olarak çıkıyor. "Akadcmik komedi" sözleri ni işitcn çoğu okur iç gcçirebilir. Akademik yaşam clbcttc çoğu yazar tarafından ele alınmış bir konu. Fakat Möö Üniversitesi'nin yansıtmak istedikleri, akadcmik yaşaının yergisi ilc bitmiyor. Smiley'in romanı, gelencksel komedilcrdc olduğu gibi, düzinelerce karakterin içinde bıılunduğu büyük bir karmaşa ile başlıyor ve yazar bu karmaşa ilc belirsizliği roman boyunca daha da içinden çıkılmaz bir halc gctirerek, romanın sonunda her şeyi değiştirecek yeni bir düzeni şöyle bir sezdirmektcn ötcye gitmiyor. Amerika'da bir üniversite kampüsünde yaşananların, gülünç ve aynı zamanda hüzünlü bir portresi sayılabilecek roman, günii miiz toplumunu tüm çıplaklığıyla yansıtıyor. tlk sayfalarda, lngiliz eleştirmen ve yazar David Lodge'un Vcrleri Değiştirme ve Dünya Küçük adlı romanlarındaki gi bi, yalnızca akademik dünyanın bir yergisi ile karşılaşacağımızı sanırız; fakat roman iilerledikçe anlarız ki, fane Smiley toplumsal birycrgiden tok, fıırsları, güç leri, umutları, kıskançtıkları ve aşkları olan sıradan insanların bir manzarasını çizmek ister. Bu manzara içinde de gii nümüz toplumu ile ilgili görcbilcccğimiz ne varsa hepsini görüıüz. Politik açıdan doğruluk (political corrcctncss), kültiirIer arası çalışmalar vc yapıbozumculuk! Son günlerde sıkça karşılaştığımız bu kiıl tıırelolgıılar içinde, |ane Smiley'in romanı ile belki de en iç içe olanı yapıbozum culuktıır. Yapıbozumculuk, günümüzdc oldukça iazla taıtışılan postmoderniz min, yazın yapıtlannı ele alırken kııllandığı bir yöntemdir. Ilkin )acque!> Denida tarafından oıtaya atılan bu yöntem; insan toplumlarının ve kültürlcrinin, dolayısıy la da yazın yapıtlarmın, kadin/erkeK, iç/diş, güçliı/güçsüz gibi birbirine karşıt olgulardan oluştuğunu varsayar. Bu tiiıden karşıtlıklar her yerde vardır vc yapıbozumcu yöntem ise bu ikilikleri gün ışıgına çıkartarak, yazın metinlerinin ve genel anlamda dilin, gerçektc kendi içlerinde tutarsız olduklarını gösterir. Ya A Yeryüzündeki Moby Dick üü va da insanlmın bir nortresi lşte bu noktada, yapıbozumculuk yöntemi ile Jane Smiley'in Möö Üniversitcsi'ni kurgulayışı arasında büyük bir koşutluk gözümüze çarpar. Roman, birbirine kenetlenmis iki düzineden fazla yaşamın üzerine kuru ludur. Onlarca dejane smlley ğişik öyküyü izlemek zorunda kalınz ve DU birbirinden kouk parçaları kafamızda birleştirip anlamındırmada güçlük çekeriz. lşin ilginç yanı ise, Smiley'in romanını okurken, böyle bir zorunluluğumuzun olmayışıdır. Yukarıda da değinildiği gibi, yazın metinleri postmodernist bir yaklaşımla ele alındı ğında, kendi içinde çeliştikleri, kurmaca bir duzcni değil, gerçek bir düzensizliği yansıtuklan ortaya çıkar. Jane Smiley romanını bu bilinçıe yazmış ve toplum yaşamımızdaki bu ikilikleri olabildiğince ger çekçi bir bıçimde bctimlemiştir. tedir. Aynı zamanda, bilgisayarlaragirerek gizli dosyalara ulaşan ve üniversitede olup bitenleri kendince düzenleycn sckreter Mrs. Walker vardır. Bir Barbie'yi andıran Keri Donaldson ise öğrencilerden biridir ve taşradan gelmiştir. Tek cndişesi, geldiği yerde üomuz Kraliçesi seçildiğinin duulmasıdır. Diğer bir kahraman ise, ycrel ıir çit.tçi olan Loren Stroop'tur. Onun Möö Üniversitesi'ne yaklaşmasının nedeni ise, tüm dünyada tarımsal bir devrime neden olacak buluşunu tanıtmaktır. Fakat paranoyak bir biçimde gizlediği buluşunun planlarını değerlendircmeden felç olur. Smiley'in romanında daha düzinelerce karakter ve birbiri içine geçmiş onlarca olay var. Fakat romanın başKahramanı bir insan değil, Volkswagen büyüklüğünde bir domuzdur. Adı Earl Butz olan bu domuz, karaya mahkum bir Moby Dick'tir; yalnızlığın, aptallığın ve hırsın bir simgesi. Okur, bunca karakter ve olay arasında yer vcr bağlantı kurmakta zoıiuk çekse de bu bir sorun oluşturmuyor. Bunun nedeni de, yazarın kendisinin okurundan böyle bir şey beklememesi. Kitap günümüz dünyasının küçük bir modeli, bir mikrokozmos. Günümüz toplumu gibi hem iyi niyetli hem çıkarcı; kendini hem doğruya ve soylu ideallerc adamış, hem de paraya vc güce susamış. CJkur böylesine karışıklıklar, düzensizfikler ve ikiliklerle dolu bir dünyada irkilebilir. Çoğumuz, kurmaca da olsa, yazın yapıtlarında bir düzen ararız. Cîerçek dışı bir "daha iyi'yi düşünmenin rahatlığını duymak isteriz. Fakat Smiley'in romanı buna izin vermeyecek kadar gerçek bir kurmaca! Cîcrçck/kurmaca ikiliğine de değinen romanın postmoder niztnle olan bağlarmdan söz ettik. Dikkatle incelendiğindc, romanın buna benzer başka ikilik ve karşıtlıklarla dolu olduğu görülür. Uretim/tüketim, çevreci hareketler/endüsıtnyel gelişmeler, aşk/nefret, kurmaca/gcrçek bu ikiliklerden yalnızca birkaçı. Böylesine bir karşıtlıklar dünyası çoğumuzu düşündürür. Belki de ürpertcbilir. Dilek Doltaş, "Posttnodemizm.Tartışmalar ve Uygulamalar" adlı kitabında Jane Srniley'den "Möö Üniversitesi" E E şöyle der; ".... postmodernizm divebilece^imiz düşünce, değerlerin yok oluuöu, her şeyin geçerli olduöu sorumsuz bir dünya görüşüne karşı çıkar. Tersine, insanları tedirgin ve mutsuz eden, onları sürekli her şeyi sorgulamaya iten bir yaşamla karşı karşıya getirir." Doltaş'ın yapnğı bu saptama gerçekten de yerindcdır, çünkü Smiley'in romanın da gördüg'ümüz kaosun vcrmek istedigi mesaj, okurun yaşadığı dünyayı tüm çıp laklığı ile algılaması gerektiğidir. Smiley, okurunun bir umutsuzlufta düşnıesinden çok, yaşamın tüm karşıtlıklarınm ayırdına varmasını ister. Bta* töre komedisl Yazarın okurdan algılamasını istedigi, bu karmaşa dolu dünyanın ta kendisidır. Yaşam, çelişkiler ve tııtarsızlıklarla dolu bir daâınıkhktan başka nedir ki? Karşıtlıklar fıep yan yanadır. Möö Universitesi de böyledir. Kampüsün orta ycrinde gizliliklc beslenen dev domuz Earl Butz, gö rünüşte bir tutsaktır. Yeryiızünde alıkonulmuş bir Moby Dick gibidir. Oysa bu domuzun yaşamını belirlcyen insanların hırsları, gelecekle ilgili düşleri ve güce olan susamışlıkları deği) mi? İnsan, tutsagı olduöuisrekleriııgruna.önüneçıkan her şeyi kendi tutsaöı haline getiriyor. Bir töre komedisi olarak da nitelendirilebilccck bu romanında Jane Smiley, kahkahayı, hü zünlebirleştiriyor. Möc) l Jniversitcsi'ndeki karakterler gülünç oldugu kadar, aynı zamanda güçsüz ve gereksinimlcri olan insanlardır; sıradan yaşamın tüm tehlikeleri ile yüzleşmek zo rundadırlar. Bu nedcnle Möö Üniversitesi yalnızca eglendirici bir komedi değil, her şeyi tüm açıklıöı ile ortada oldugu, yankı uyandıran vc bilge bir metin. Romaınn diğer bir ilginç yanı ise, kendi kurmacahgını sorguluyor olmasıdır. Yukarıda sözünü ettiğimiz, hırs ve içine kapanıklık gibi iki karşıt duyguyu içinde barındıran romancı Timothy Monahan, öğrencilerine kurmaca sanatını öğretmeye çalışır. ( )nlara ödev olarak öykü yazmaK İ T A P Büyük bir karakter kadrosu l'akma adı "Möö Üniversitesi" olan, Amerika'nın Orta Batı'sındaki bir tarını üniversitesi büyük ekonomik sıkınrılar içindcdir. Daha ilk sayralarda, Dickens'ın roınanlarım anımsatan büyük bir karakter kadrosu dikilir karşımıza; öğretim görevlileri, yöneticiler, öğrenciler ve tuhaf kişilikler. Başka bir üniversitede daha yüksck bir konuma gelemeyen, hırslı ve içine ka panık bir romancı olan Timothy Monahan bunlardan biridir. Möö Üniversitcsi'nin öğrencilerine, bıkkın ve utangac bir biçimde, kurmaca sanatının ineelikferini öğretmeye çalışır. Bir ekonomi profesörü olan Dr. Lionel Cîift isekapitalizmin ateşli bir savunucusudur. Boş zamanlarını (iosta Rica'dan toprak satın almakla ve adı kötüye çıkmış politikacılarla anlaşmalar yaparakgeçirir. Düşmanı Başkan X iseyılmak bilmeyen bir Marksist'tir ve üniversitenin bahçecilik bölümünü yönetmek yöntemle incelenen Cıbozıımcuplanda tutulan unsur,metnin ütünlüğü ve içsel tutarlılığı önemli değildir. On metni oluşturanöğelerin birbirleri ile olan uyuşmazlığıdır. SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T S AY I 4 7 9