Katalog

Benoist Mechin'dan Cumhuriyet'in ilk yılları Cumhuriyetln 7. yılında Mustala Kemal Benoist Mechin, oluşumları çok güzel vc bclirli ölçü içinde ortaya koyuyor. Böylccc bir tarih olgusu gerçek yüzüyle yabancılara ve Dİzc sunulmuş oluyor. Atatürk'ün, "Hür, birbirini kucaklayan, mütecanis bir Türk milleti" istediğini vurguluyor; "Türkiye'yi güçlü ve müstakil millet yapmak", için çaba harcadığını bclirtiyor. Sömürgc olmamak için de "Istiklâlini kaybctmenin en iyi yolu, salıip olmadığı parayı sarfetmektir" sözünü yansıtıyor. Mechin'in bu yapıtı, bazı kendini ve Atatürk'ü bilrnczlerc bir dcrs kitabı niteliğindc. MUZAFFER UYGUNER enoist Mechin, Osmanlı Imparatorluğu'nun çöküşünden başlaya rak Atatiırk'iin olaylar içindcki durunıunu, Mustala Kemal Bir Impaıattu lıığun ()lümü adlı kıtabmda ayrıntılı olarak ortaya koymuştur. Mechin, kitahın bir yerinde diyor ki, "lştc çöküşün en di|ı noktasina gelindigi ve Osmanlı tmparatorluğıı'nun son kalıntısınm da dünya haritasından bilinnıek ı'ızcrc bulunduğu bir zamanda Mustafa Kemal ortaya çıkar. (îerçekleştirdiği, ta rihte cşi görülmemiş bir eseruir." Kitapta, Atatürk'ün gençlik yıllarına da dcğinilmis, ve Vatan adıyla kurulmuş bir dernekle ilgisi nedemyle hapse atıl mıştır. 29 Aralık 1904 tarihinde yapılan baskrn sonucu oluşan bu olay, sonradan padişahın buyruğu ile ortadan kaldırılmıştır. .Şam'a giciişi, oradan sonra Sela nik'de görevlendirilmesi, orada Türk ( kağı ile ilişkisi üzerinde de dıırulmus iıır. O arada Fnvcr, Talât ve C.emal ile iigili duıumuna da değinilmiş; "()nlan ya kından görmüş ve hırslı ve aciz insanlar oldukları konusunda kesin bir yargıya varmıştı" yargısı da özclliklc belirtilmiştir. Atatiırk'iin (Selibolu'daki başarılarına uzunca yer ayrılmıştır kitapta. Prens Valı B dcttin üc Berlin geNOISTMECHIN zisine ıızun uzıın Mustafa Kemal değinilmiştir. Bilindiği üzere,'1918 ilkbaharında Osmanlı hükümeti, Veliaht Prcns Vahdettin'i, resmi bir ziyaret için BerIin'e gündermeye kararverdi. Fnver, Mustala Kemal'i Prens'in nıaiyetine kat rı. İlk bakışta şaşırtıcı bir karar. Ama bu da bir başkası gibi, onu Istanbııl'dan uzaklastırmak için bir çareydi." (s. 126). Bu Berlin gezisi sırasında Almanya'da çok değişik kişilerlekarşıkarşıyagelmişveonlara değişjk sorular sorarak görü^lerini açıklamıştır. Vahdetrin ile birlikte yaptıöı bu gezi yanmda, baijka iliskileri üzerinde de dıırulmuştıır. Istanbul'a dönüştc "Mustata Kemal'i en lazla sarsan «jcy vatanda^larının icine dü^mü^ oldugu bık kmlık ve bitkinlikti" (s. 151). Vahtlettin, dulıa sonrakigöıü^melerindeona bazı sorular yonelrmiştir, kitapta bunlara da değinilmiyir. Meehin'e göre, "Sultan'm Mustahı Kemal hakkındaki düşüncesi belliydi, bu son görüsıııe sadeee onu te yit etmişti. Paşa, tehlikeli, eabuk tepki gösteren bir ki^ilige .sahipii. I lie kuşku yok, gerektiğinde, Vahdettin onu daima kullanabilirdi. Ama, asla kücük bir yetki vermemekte kararlı idi." (s. 154). Bu ne denle, Dogu illerinegönderilmesi öneril ıligi zaınan, Vahdettin bu göıevı ona ver mek istememi^, bunu aeıkça belirtmistir. (s. 158). Ama, Datnat l'erit, bunu kabııl etlirmiş ve Mustala Kemal, (,ok genis, yetkilerle îjjark Vilayetleri ve Kuzey Bölgesı Umııtn Miilettiiji olarak afanmı^tır. Kitapta, Vahdettin'in bu davranışı ve sonra da San Rcmo'ya gidişi anlatılmıştır. Atatürk, Anadolu'ya geçtikten sonra da birçt)k olumsuz durumlarla karşılaşmıstır. Sözgelimi, Mehnıet Raul ve arkadaşları I leyet i Temsilive'nin kaldırılnıasını iste mişler. Bunıın karşısında Atatiırk'iin şıı sözleri kitapta anılmıstır." Kendimi bu cıl gınlık rüzgârına terk edemem. F,sasen beıı, 1 üık halkına istiklâlini tekrar elde edinccye kadar onu tcrk ctmcyccegimc yemin etlinı." (s. 182). Bu direni^ ve davranış sonunda, 28 Ocak günü Misakı Milli kabul edilmiijtir. Bilindiği gibi, bu nun ü/erinebirbildiriyayımlanmışrı. "Bu bildiri, dalıa önce Krzurum ve Sıvas'ta açıklanan, ateşkes sırasında düşman tara fından henüz iijgal edilmemi^ Türk topraklarının bölünmezliği vebaöımsızlığı il kesini vurgulııyordu." Bu sıralarda ise ls tanbul çalkalanıyor ve Beyoğlu ile (îalata'ya 100.000 Ingiliz askeri çıkıms bulunuyordu. 150 milletvekili detutukıanmış ve Malta'va sürgüne gönderilmi^ti. Vahdettin, Darnat Feıit'içagırın, Mustafa Kemal ve arkadaşjarım dönek, yasadışı, dininden sapmıs, olarak bir ferman yayınlatmıştır. Ankara'da ise Büyük Millet Meclisi toplanmı^tu. Bilindiği gibi, "24 Nisan 1920'de, Meelis, meş/u nükümct, ama ülkenin geçiei hükümeti olarak ilan cttikle ri bir icra heyeti seçti. Mustafa Kemal, oybirligi ile bunun ba^kanı secildi." Kitapta, Anadolu'daki isyanlara da ycr verilmiştir. istanbul hükümetinin teşvik ettiği bu isyanlara geni^ yer verilmiştir. Sözgelimi, Bolu Ayaklanması ilk olarak anılabilir. Halk da değişik bir düşüncc içinde idi. Ama, "Tüıkler, kısa zamanda Mustafa Kcmalciler tarafına geçtiler ve Sultan'ın eihad çağrısına uymaklan eaydılaı. 1 ler taraltan Mustala Kemal'e destekler ya$maya başladı. Duygusal olduğu kadar da içten bir "halk ayaklanması "na tanık olundu." (s. 196). "Kaııt, Adnan, Rafet ve Kazım Karabc kirözel ılanışmanları olmusjtu. Nivetleri, cumhuriyeti devirmek ve Türk devletini mes,ruti monarşiye çevirmekti. Yeni rejinıiıı de sadrazamları olmak istiyorlardı ve bundan yararlanarak Abdülnıecit'i tahta cıkaraeaklardı." (s. 260). Kitapta, milletin bütunliığunıı üç grııbun, Kiırtler ile Hrmeniler'in ve Rumlar'm teiıdit ettiginede deginilmi.^; bunl.ırın ba^kaldırılarına tla yer verilmi^tii". .^eyh Sait ba^kaldırisı da ele alınmıştır. Hrmeniler de, "Ingilizler tarafından himaye edilen özgür bir Ivrmcrıis tan düşıınııyorlardı. Ama bu rüya dumanlar arasmda henıen yok oldu." (s. 269). lçerden de hükümeti devirmeye çalışanlar ele alınmıi} ve gereken bilgiler verilmiştir. Lo/.an Konferansı da ele alınan konular arasındadır. Lozan'a İstanbul ve An kara'dan temsilti gönderilmesi istenmişti. Sultan adına Tevfik Paşa bunu hemen kabul etmişti. "Bu haber, bürün Türkiye'de bir kızgınlık lırtınası yarattı. Türk halkının eevabı aeıktı: Sultanın bir nazırının kendisini koııleıansta temsil etme sini kabul ctıniyordıı." Bu tepkiyi Anadolu'daherkesgöstermişti. 301'lkim'detop lanan Büyük Milet Medisi'ndebütün milletvekilleri Sultan'a karşı hınelarını ortaya koydular. 1 lilaletin kaldırılnıası konusu dagenişçe anlatılmıştır kitapta. Saltanatın kaldırılmasına da geniş ver ayrılmıştır. Bir de, Mustafa Kemal'ın seçimlere girmemesi Anadolu isyanları için yapılan karşı davranış üzerinde durulmuştur. Bilindiği gibi, seçilmek için Fürkiye sınırları içinde doğmuş olmak ko şulu getirilmek istenmişti. Bu girişjm ba şarı kazanamadı. Bu kez de seçim bölge sinde en az bes, yıl oturma koşulu getirilmek istendi. Bu da Atatürk için olumsuz bir durum yaratıyordu. Bu öneri de kabul edilmedi. Mechin'in kitabı beş bölümden oluijmaktadır: Birinci bölüm: Osmanlı tmparatorluğu'nun yükselişi ve çöküşü (M("). 6000 MS. 1H80). Ikinci bölüm: Osmanlı Imparatorlu ^ulpun ean çekişmesi (1881 1918) Uçüncü bölüm: Osmanlı Imparatorlu ğu'nunölümüd 9181922) Dördüncü bölüm: Mustata Kemal Türkiye'yi f ialifeliğin boyunduruğundan kıır tarıyor (19221924) ' Beşinci bölüm: Kemalist Türkiye (1924 1938) Kitabın son bölümünde, Atatürk'ün gerçekleştirdiği olgular üzerinde durıılmuştur. Istiklâl Mankemeleri, medeni ka nun, metrc ölçüsü, Batı takvimi, demirvolları yapımı, sanayideki gelişme, yeni banka sistemi, eğitim devrimi, kadın haklarının verilişi vekadınlaıın milletvekili se çilmesi, Ankara'nın başkent yapılması, fe sin yerine şapkanın giyilmesi, narl ve tlil devrimleri, soyadı yasasının çıkarılması, tarihsel araştırmaların başlatılnıası bu aıa da anılabilir. Boğazlar ile ilgılı Montreu Konferansı da önemli bir durumduı. Ki rapta bu ve daha birçok konu ele alınıp belgeleredayanılaıak ortaya konulmııştur Kitap, beigelere dayanılarak yazılmıştır. Bazı ufaktelek hatalı durumlarçeviren tarafuidan dipnotlarında gösterilmiştir. Söz gelimi, Mustafa Kemal'in Erzurum'dan Sultan'a Anadolu'ya gelmesi için telgral çekmcsi söz konusu edilmiştir, ki böyle bir ^ey yoktur. (s. 170). 176. saylada, Sıvas Kongresi'nin 13 F.ylül 1919 tarihinde top landığı belirtilmiştir ki, bilindiği üzeıe, toplantı 4 F.ylül 1919 tarihindedir. Tem nıuz 1928 tarihiiKİe Meelis'in Istanbul'da toplanmasını isteme de söz konusu değil dir (s. 229). Yeni alfabeyi 18 Agustos'ta Dolmabahçe'tle halka tanıttığı ıla yanlış tır; bu tanıtım 9/10 Ağustos tarihinde Sarayburnu I'arkı'nda yapılmıştır. (s. 301). Bütün bunlara karşın, Benoist Mechin, oluşumları çok güzel ve belirli ölçü içinde ortaya koymuştur. Böyleee bir tarih olgusu gerçek yüzüyle yabancılara ve bize su nufmuştur. Atatürk'ün, "Hür, birbirini kucaklayan, miitecanis bir Türk milleti" iste diğini vurgulamış; "Türkiye'yi güçlü ve müstakil millet yapmak", için çaba lıarca clığını belirtmistir. Somurge olmamak için de "İstiklâlini kaybetmenin en iyi yolu, sahıp olınadığı parayı sarfetmektir" sözünü yansıtmıştır. Mechin'in bu yapıtı, bazı ken dini ve Atatürk'ü bilmezlerebirdeıs kiia bı niteliğindedir. • .. Mustafa KemalBir tmparatorluğun Olümü (Mustafa Kemal ou la mort d'un Empire)/ Heııont Mechin/ (^.cvırı /.chı Çchkkol, Bilfii Yayım, Aııhara 1W7, î2 5 \ayftt ı>e harıtıiltir CUMHURİYET KİTAP SAYI 449 Beigelere dayanan kitap 1919. Bendderesi'nde kahvehaneler. SAYFA 8