Katalog

Herkes 'kendi'ne baksın Luigi Pirandello'nun cn özgün vc cn tipik romanı sayılan "Biri, Hiçbiri, Binlercesi ", oyun larında daha çok ağırlık verdiği ki^ilık arayi!;i teması etrafında gelişiyor. Romanın kahramanı Vıtangelo Moscarda, karisinın ve ba^ka ınsanların onu kendisinden çok daha farklı gorduk lerini keşfederken, ba^Kalarının kusurlarının kolayca ayrımına varmamıza karşın, kendi ku surlarımızın bılincine varmadığımiz gerçeğını de keşfediyor ve izleyen olaylar, gerçeküstücü bir biçımde anlatıliyor. FATMA ORAN yoksullasan Pirandello, geçımını saölamak ıcın ya/arlığm yanı sıra Roma'dakı bıroğ retmen okıılunda ltalvanea deıslen veı mek /orunda kaldı Bıı malı fclakct, aynı /amanda kaıısmııı ruh saglıgının bozul masına dayol actı vckarısı 1919'dabırsa natoryııma kaldııJdı Bıı atı deneyım, Pı randello'nun tlaha oncckı oykıılerındc de goı ulen sonsuz değişkenliğe sahip insan kişiiiğinin kapalı dunyasının araştırılması tenıasına gıderek ağırlık vcrmebindc onemlı bır rol ovnadı Pııaııdello nun ılk donemındeegemen olan anlatı uslubu, 19 yy sonu ttalyan ro manının onde gclcn adlarından olan Lu ıgı Lapuana ıle Gıovannı Verga'nın gelış tırdığı gerçekçilik (vcrıs>mo) akımının etkısını ta^ır Ilk oyku kıtapları Amorı sen /a amorc (1894, Aşksız A^klar) vc Befre della mortc c dclla vıta'nın (1902 1903 Ya^am vcC)lum [estlcrı) baijlıkları, ılk ro manlaıı L'esclusa (1901, Safdışı LdıJen lcr) ve II tıımo'da (1902, Donemcü belır gın olan acıması/ vealayti gerijekylığı van sıtır Pırandello'yu une kaviüjtuıan yapıtı ibc, bıi(,okJarınca en ıyı lomanı sayıJan II lu M.ıttıa Pasc.ıldı Dılımı/e ut kc/,Ciol ge Adam MuteveHa Mattıa Pastal VL Cıol gelenmış Yıllar adlarıyla ce\rılcn kıtabın teması kahtaınanın kaışısına<,ıkanengel lct di1} koşulların sonucu olduğu ıçın, Pı landcllo nun tıpık temal.ııından iaıklıvsa da, vapıt keskın bır psıkolojık go/lt mt da vanır\<.bu vonuvledel'ııandelJo nunka rakteılcrının bılınçaltınıaraştırdığı sonra kı vapıtlaıının habcıcısıdıı Pııandello nun psıkolop anlayı^ınmgı. lı^mcsındt I r.ınsa da denevsel psıkolojı nın onemlı adlaıından Allred Bınct nın Ki^ilik Degiîjimleri (I es alteratıons tle la personnalıte, 1892) gıbı yapıtlan bu\uk bıı 10I oynadı Pııandello nun sanatının dayandıgı ılkelcıı tartı^tıgı Mi/ah (l.umo ıısmo, 1908) adlı tı/un denemesı bu yapı tın etkısını yansıtıyoıdu l k r ıkı kıtap L\A bıı ınsanın bıklıgı \a tla bıklıgını sandıgı şıvın aslında insan h.ikkında çok .1/ ş^v yansıttıgını vaısavan bilinçaltı kuramın.ı davanı\oıdıı Pirandello, daha psık.m.ılı /ın kuıiRusu Sıgmund I teud ıııı vapıtla ıını okıımadan va|iıtlarında psıkolojık te malaıa agıılık veııiKve ba^lamısjtı İu/ak (I a Irappol.ı 1915) ve Yarın Pa/artesı (I domaııı lııncdı 1917)gıbı ovku kıtaplaıı vt BırSes (Una voct), Boylc Yasamm Be delı (Pena dı vıvere LOSI ) \ e Ba^ka C jo/leı (( 011 altıı occhı) gıbı ovkulerınde dc bu tuııalaıı kusııısıı/ bıı anlatıma kavu^tuı du PırandcLlo bu arada bas,ka romanlar da ya/dı Bıınların en oncmlılerı, her ıkısı de Mutevetfa Mattıa I^astal'dan daha tıpık bır Pıı andello yapıtı saydabılctek YasJıJaı veCıcnçler (I vetthı e I gıovannı, 19193) ve bu va/mın asıl va/ılma sebebı olan Bı rı, 1 Iıçbırı, Bınlerccsı'ydı (Uno, ncssunoc eentomıla, 1925 26) Bırınuyapıt.on do kıi7iıncu vıi7yıl sonundakı Sıulya'yı vc Italya'nın bırlığını sağlayan Yeniden Yiikliş (Rısorgımento) ıdeallerınm ortadan kalkmasinın dogurduğu genel kııgınlığı vansıtan tarıhscl bır romandı Pııandello'nun en ozgıın veen tıpık10 manı savılan Biri, Hiçbiri, Binlercesi ısc, ovunlaıındadaha çok agıılık veıdıgı ki^ilik arayışı teması etrafında gelışiyordu Romanın kahıamanı Vıtangelo Moscar da, karisinın vc ba^ka ınsanların onu ken dısındcn çok daha larklı goıdukletını ke^ tederken ba^kalarının kusurlarının kolav ca avıımına varmamıza karşın, kendı kusııı laı ımı/ın bıhncıne v.ırmadığımı/ gerçc ğını de ke^fedıyor ve bıınu ı/leyen olaylar, romanda gerçekustucu bır bıçmıde anla tılıyordu Aslında Pirandello'nun tumyapıtlaıı ıkı bııvuk tema çevresınde dıı/en lenmı^ti Pıranck'llo'nun hem kendı bcde nınden nelıet etme, hem dc basjkasının soylemıne, ozellıkle de karisinın parano yak hezevanlarına vabaneılaşma bıçımın de yaşadığı ıkılcşrne deneyımının sımgesı olan ayna teması \ e ikizlik tcmasıydı bun lar YcıiRİen Biri, Hiçbiri, Binlercesi nedo nelım /engındı \e yıımı sckız ya^ındaydı Mosearda Sınck sozeugundcn uyarlan mış bır adı vardı Ikı sadık dostu, Sebastı ano ıle Stefano, tefecı olan babasının olu munden sonra ışlerını çekıp çevıııyoılaı dı Babası, hcr yolu dcncmcsıne rağmen, Moscarda'va (gcnç ya^ta cvlcnmek dı^ın da) hıçbır $ey vaptırmayı başaramamıştı Kızılımsı saçları vardı, ıneeltme ı^aretı gı bı sıvrı kaşları, saydam tabakasının orası burası saıımsı kkceıklerle ncredeyse de lınmı^, ^aşkın, bakı^tan yoksun yeşıhmsı go/lerı, sağa doğru çarpık, ama guzel, kc merlı burnu dudağını gı?leyen kırmı/ım sı bıyıkları, hafıfçc çıkık, sağlam çenei.ı Boyleydı.ışte Bovlevaratılmıştı bu derıyle, ba^ka tuı lu olnıası, ba^ka bır vapısı olması ona baglı değildı Kımdi hıı* Moscarda mıvdi'' 1 leıkes kendınee, ona verdık leı 1 geieeklıgc goıe \anı herkes O'nda O olma\aıı bıı Moseaıdagoruvoıdu.kaç kı siyscleı okadaı Moseaıda vardı tumude kendisinden daha gerçcktı çunkıı Mos caıda'nun kendi kendisi için hiçbır gerçekliği yoktu. KciHİı va^am deneyımlennden de ya rarlanarık insan varlığının nsıkolopk deımlıkleııne ıııdıgı Bııı, 1 Iıçbırı Bınleree sı nı hcr/amankı Pirandellomı/ahıylaus Luigi Pirandello'dan "Biri Hiçbiri Binlercesi" Y A7 basından bcn neredeyse heı te Iefonia$mami7da sevgılı Adalct Ağaoğlu'na, kendıne ozgu anlatı mı, bılgı yuklu yorumlarıyla okuru geç mışten gunumu/e edebıyat vc muzık dun yasındaben/ersı/bırge/ıyeçıkaranSadan Kaıadenı/ın "Uçan Kaçan Sözcüklerin Ardında Bıı (jCvıımcnın Gunccsı" adlı yapıtı uzerıne yazacagımı soylcyıp dur dum ve hcyhat, tek bır satır bıle ya/ama dan sadece soyledığımle kaldım Bunıın sebebı de ya/ boyunca yakamı/dan du$ mcycn o sırnaşık nemden çok, mahallelı nın gurultusu vc çocuklardı Adalet dc ts ranbııl'a taşindıgından berı aynı dertten mustaı ıptı, Buyukdere ılc Bakırkoy scınt lerı arasında hıçbır farkı yoktıı Demek kı, Istanbul'da olağan sayılan bır sınıf karma şası yaşanıyordu Boylebn karma^aAvru pa'da yoktur, orneğın Aydınlar aydınlar Ia, zengınlcr zengınlerlc otururlar Alt ge lır duzeyındekı ınsanlar ısc oldugunea uzak scmtlerde vıne bır araya yerleştınlır Sosyal sınıllar demokrası vaı dıyc bıı bır lerınebula^mai'lar Kaldı kı, bı/efedemok tası vaı mı, yok mıı, o da bellı de£ıl Bıı vaı bıı vok I lenı vaı, hem vok Ya/dım, ya/ıvorıım, va/amıyoıum der ken, bıı ke/de'jadan Kaıadcnı/'ın Pıran dcllo çevııısı yayımlandı vc bcn Karade nız'ın kendı kıtabından oncc sı/leı e ı^te bıı kıtabı tanılaeağım, eıınku obııru ıçın ba na bıra/ daha sessı/lık la/mı ttalyan oyun roman vc (>vkııya/,ırı I ıı ıgı Pııandello vu lın, okıımamı^ bıle olsa nız, kcndisınc 19H Nobcl 1 dcbı>at( )dıı lu'nu ka/aııdıran Altı Ki%i Yazarım Arıyor adlı oyunundan h.ıbcı ılaı sını/dır mııt laka Pirandello bu oyıınıında scrgıledığı "oyun içinde oyun" anlavı^ıyla eağdai; tı yatıoda ontnılı bır vtnılık basjatmı:;tıı Gene ku^ak okuılaıımı/ 1 , 1 Pııandcl 11 1 lo'yu Biri, Hiçbiri, Binlercesi dcn once hayat hıkavesıyle taıiualını I uıgı Pirandello (28 I la/ıran 1 «67, Ag ııgento, Sıeılya 10 Aıalık 1936, Roma, Iralya) bır kııkuıt tiKcaımın ogiuydu 1887 de Koma Unıveısıtcsı ncgırdı, anıa ertcsı yıl Almany 1 dakı Bonn Unıversıte sı'ne geçtı ve 1891 'de Agtıgento lehçcsı ıı/cıınc veıdığı tczlc hlolojı alantndakı dokloıa çalıs,ınasım tamaıııladı 1894'te babasmın 1^ oıtagımn kı/ıyla evlendı ve buevlılıksayesındemalı açıdan lahatlava ı,ık Roın 1 da bııtun /.ımanını \a/may.ı veıelı Daha oııee, dıosue Cardueeı'nııı basjattıgı ^111 akımına baglı Mal Gıoeon do (1889, Ncsclı Aeı) adlı bıı îşiır kıtabı ya yımlarmiüjtL Bunıı, Bonn'dabıraktığı sev gılısıne ıthal ettıgı Pasuua dı Ciea (1891) adlı sjır kıtabıyla Goetnc'nm "Romısthc Elegıen Roma Agıtlaı 1 ^111 ının çevırısı ız lcdı Ama ılk onemlı yapıtlan, çc^ıtlı dcr gılerde ueret almadan yayımladığı oyku lerdı 1903 tckı bu topıak kayması sonucun da karisinın vc babasının scrmayclerını VAtırdıkiarı kukuıt nıadenı kapandı Bııden telık dort dortluk bır çevırıden okumanın /engınlık oldugunu clusunuyor vc \a/ımı (yıne AnaBrıtannita yı kaynak alarak) Pı ıandcllo'nun tıyatro scruvenıyle bıtırıyo ııım Pıranelcllo'nun tıyatrosu, Brceht'ınkın den dc onee, modern dramatuıgının ye nılenmesını sağlayan en sıstemlı gırı^ımdır Oysa Pirandello oyun ya/aılıgına ellısıne merdıvendayaılığıbıryastabaijlamı^tırve tıvatıo alanınelakı etkınlığı, oykıılct, ro manlarvc^ıırlerıçeren yapıtınınantak uç tebııınıolu^tuıuı Yıne Bıeeht gıbı yapıt Iarı çağda^larınca dar anlamıyla algıfan mış, natta tıyatro ele^tırmcnlerı, oyıınları nın tumunu, yas^ım ve bıçım, ııs ve delılık arasında dıyalcktık bıı çatı^maya "pirandclloculuk" adını vcrdıkleı 1, telsefı bıı içe uğeındırgemeveyeltcnmışlerdır Yedı ro mandan ve Novelle peı un anno da bu araya gctırılmıij ıkı yu/ kırk ıkı oykuden oluşan anlatı turundekı yapıtlan oyunla rını bcslcycn ba^lıc a kaynaktır, gerçekren de yırmı sckız oyununun konusu, oneeden yazdığı oyku ya da romanlaıınd.ın aktarıl mıştır Pıranelcllo tıvatroya ılk kev 1898'de L'epılogo (Sondeyı^) adlı oyunuyla yonel miijtı Ama oyun 1910'a değın sahnelenc memıs, Pirandello bazı kuçuk gııı^ımleı dıijintla, 1917'de ba^arıyla oynanan Sızc Oyle Gelıyorsa (Jylcdır oyun una dcğın tı yatrodan U7ak kalmıştı Sı/e Oyle C ıclı yorsa Ovlcdıı 1920'feıde Pnandello'ya dunya çapında un kazandıran bır di7i oyu nun ba^langıeı olmu^tu Oyunda, gcrçc eın gorecelığı teması ı^lenıyor, bıreysel ba kı^ı ortadan kaldıracak herhangı bır nes nel gerçek duşuncesıne karşı çıkılıyordu Bu yonuylc de oyun, Pirandello'nun Altı Kışı Yazarını Arıyeır ve Lnrıeo IV adlı un lu oyunlarının habercısı olmııştu Altı Ki!;i Yazaıını Aııyoı, Pııandel Io'nun sanatın degı^mczlıgıyle va^amın sıı reklı akışı arasında goı dugu karsıtlıgı ısje ycn en çarpıtı yapıtlarından bındır Oyun da yazar tarafından ıcddedılcn karaktcı lcr sahnedc eanlanırlar ve asıl oyuneular bunmaya çalı^tıklaııoyundan ıstcı ıstemcz sapmak /orunda kalırlar Lnııeo IV ıse delılık teması etıalında gelı^ır Pırandcllo'ya gorc delılık, gıınde lık hayattan ınee bıı çı/gıvle ayrJnıı^tır ve ınsanı mutlu cck'n bu gerçckfık kurmada gundelık hayattan elaha ustunduı ( )vun dramatıkgiKunu.belıısı/lıklerledolu bır dunyada ya^amaktansa, gcıçekdı^ına çc kılmcyı scçen kahramanından alır Pirandello insan yazgısına ılı^kın unıııt su/luğu, en çaıpıeı biçımde oyunlaıında ıfade etmıştı ()yunları ontclcrı la/la ' /ı hınscl" bulunaıakcle^tıııldıvsede.sonıa Iarı derınde yatan sevceen ve duyaılı yak las,ımlarıyla dıkkat lonladı Ovunlaı ında ;'c nelfıkle sıradan ınsanla 11 elc alan Pııandello, sııadan ınsanlann yaşamından bııtun ınsanlarla ılgılı evren selsonuçlaı çıkaıabılmı^tır Pııandello Altı Kı^ı Ya/aımı Aııvoı ve IV Henn'nın uluslararası baijarısının ar dından Roma I}A kuıdugu lcatıo d'Arte topluluğuyladuns.uurnesıneçıkıı vc I leı kes Kendı llav.ısmda gıbı ba/ı sonı.tkı oyunlarında venı ve aykııı ıısluplar dtnt dı Son donemleımde va/dıgı ba/ı ovku lerde de, gcrçekııstut tı ve hıntastık ogelc ie agıılık veielıgı goıuluı lcatıo d'Aı tc nın I928'dc |iarasal soııınlardan oiııııı kapanmasından sonıa, Pııandello omıu nun gerı kalan bolumunu ıı/ıın \ok ııluk lar yaparak gcçııdı Lllıden fa/la oyıınu olan Pııandello nun bırçok oyıınu 1920 55 arasında otuz bır edtltk (^ıplak Maskclcr (Masehere nudc) adlı yapıtta toplanmı^tır Pirandello'nun oykuleıınden yapılmış bıı scçme, luık çe'de Seçme Hıkâyeler (1948 50) adıyla ıkı eılt olarak yayımlanınıijtır • Biri Hiçbiri Binlercesi// Luigi Pırandc l lo/ Çevırcn Şadan Karadcnız/ lelos Ya yınaltk/221 s C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 4 9 DeMğln östünlüğü Gerçekçük akmı Pirandello insan yazgısına lllskln umutsuziuğu en carpıcı bicimde oyuniannda Ifade etmlştlr SAYFA 6