Katalog

Gürbüz Erginer'in "KurbanKurbanın Kökenleri ve Anadolu'da Kanlı Kurban llitücllcri" adlı kitabı bu alanda dilimi/e yapılan ealii.maların cn kapsamlılarından biri. 10 bolüme ayrılmüs olan kıtapta kurban kavramı, tanımları, kurbana ilişkin temel antropolojik kııı amlaı dan yola çıkılarak tarıhın ilk dönemlerindcn günümüzc ula^an bclgeler ve bulgular clc alınmış, Mayalarda, Aztcklcrde, tnkalarda, Sümcrlerde, Hitıtlerde, Eski Yunan vc Romalılarda kanlı kurban örnekleri; uç kutsal kitap olan Tcvrat, Incil ve Kuran'da kurban konusunun nasıl yer aldığı; ardından da eski Türk boylarında vc son olarak günümü/ Anadolusu'nda kanlı kurban ritücllcrı ayrıntılı bır ^ekilde incelenmİ!;, alan çah^malariyla da desteklenerek tarihsel ve kuramsal yanıyla olduğu kadar, günümüz toplumunu açıklayıcı yanıyla da bilimsel birikimc önemlı katkılar sağlayacak bir yapıt ortaya çıkmıs;. Kurban de huşıı ıçınde kan akıtırı/ Kurban Bayramı ısc hcı yıl yaşanan bırger ccklık cn cok somutlaştıgı, dolay sı/ bır h.ıl aldığı an So/un kısa sı, adavan/aclanan ıhskısını vaygm bıcımdc sıırmcnın nc vapaı cdeı bıı volutıu bulu ıu/ Bu konııda bugune kadaı dolaylı olaıak ıc,cıen yayınlaı dışında yeterlı nıcclık vc nı telıkte çalişma vapılnıamış olm.ısıtıı anlamak olduk<,a guetuı Konu u/cııneyazılına sı vc taıtışılması ıcın kurban bayıamlaıı bcklcnıı olmustuı Ovsa kı, 1980'lcrın, postmodcın cgılımlcim de elklsıvlc, dınscl vc ctnık alanlara ılgının arttıgı vıllaı olması, aynı zamanda ulkemı/de clc antronolojı vc, etnolojıvc, halkbılıme olağanustu bıı ılgının olıış masina, bu alaıılaıdakı va vınl.ırın bollasmasına \ol açıınştıı (iuıbu/ Lrgı neı ın Kurban Kurbanm Kokcnlcıı vc Anadolu'da Kanlı Kuıban Rıtuellc ıı" adlı kitabı bu alanda dılımı/dc vapılan çalışmala rın cn kapsamlılatından bırını oluştuımuştuı Gürbüz Erginer'den ilginç bir araştırma I 10 boluıııc avıılnııs olan kıtap ta kurban kavı amı, tanımlaı ı, kuıba na ılışkın tcniLİ antıopolo|ik kuıamlar dan vola ı^ıkılaı.ık taı ıhın ılk doncmlu m GUNAY GUNER dcn gunuınu/c ulasan bclgelcr vc bulgu laı cle alınmış Mavalaıcla A/teklcrdc, Kapmi}ıi>/ı kıuağımdakı u^apDiı liır tnkalarda, Sumcrlcrdc, 1 Iıtıtlcrde, I skı Yunan vc Romalılaıda kanlı kuıban oı gun ciç, bır gun snuakunıuyiM bı kuna ncklcrı, uc. kutsal kıtap olan Tevrat, tntıl ğındcıkı dıtnya malı crıyc Dcprmcnm ve Kuıan'da kuıban konusunun nasıl yer çark suyıında abdı 1/ alıp cımdırım^ım aldığı, aıdından di eskı I urk boylarında \\armanın orlauna <,< kıp n<ıın<ızıııı kıl vc son olaıak gunumu/ Anadolusu'nda dırr/ııyım dozunu bafclaınıyını llıza\ım kıbleyı i'tr/p bit,agnnı ta/ntışaın kanlı kuıban ııtuelleıı avııntılı bıı şckıl dc ıncclcnmıs, alan c,alısmaiarıyla da dcs Hakım Bcğ ( Kınan îjahın Kırtnızı Ycl tcklencıek tarihsel ve kuramsal vamyla olduğu kadaı, gunumu/ toplumunu a<,ık lavıcı yanıyla d.\ bılımscl bıııkımc onem nsanlık, gclısım sıııesı bovunuı essız Iı katkılar sağlayacak bır yapıt ortaya çıkgu/ellıklerın olduğu kaclaı, korkunı, nıısiıı uygulamalaı m cla yaratıusı olmustuı Olmayı da surdurmektedır Ancak top So/cuk kokcnı akrabalık kurma anla lumsal cvrım duygusal yaklasımlaı la ac,ık mına gclen Arapça "krb " sozcuğune da lanamavacak kadar kaımasıktıı Buna ılış yanan kurbanın ııvgulamabıçımlerını ıçe kın her ayuntının bır ıslevı vardıı lanh ıcn şu tanım oldukc,a kapsayıudıı len boyunta toplıımlar, kendılığtnden bır "Kurban Dın\cl ya da kutsalanu>(larla ışleyısje, bıılıkleyas,amanın tutkalını sağ \< mbolık bır \ununitn yok c dılmcsınt ıcc lamayaçalıynıslar.egemen olamadıklaıı, rcn, vcrnıc cyLn/ıdır Kurbanyıycıckyada gızınc erı^cmcdıklcı ı gucJue armağanlaı ıçetck tıırundt n (dan kurban obıcunı \ıtn vererek, sıınııl.ır sunarak (adeta rtısvct nıak, tcklıf ctmcktcn ıbarct dc olabılır ılıskısı kuıaıak) gelebılecek kotulukler Açıklayıcı tconlcrc gore kurban, bugun ya den sakınacaklatını, bekledıkleıı olumlu da gf/ccck/c lanrımn lutfunu kazanmak ı^İLrınsc gcrtcklcseceğını dusunmuşlcı, Hin () na \unnlan bır hcdtycdır Kcfalct bır bakıına bovlelıkle kendıletını hıı/ıu lıomt (lhc \ub\tıtutıonary thcory), kur lu hıssctmış, mııtlıı olmuşlardır Hunu hanı ışlı ttını$ bır \ıi( ya da gunah karjilığı saglamaya ı.alış.ııke.n dc ı,ogunlukla sıdde olarak dogaustu gıuc bıı sııc ya da gunahın tı basat bır aıac, olarak kullanmısjardıı kc/an tıııı odenu, onıın gonlıınıı almak (jOgunlııkla dın kavnaklı olan so/ konu anıaııylakurbaıiLimn olumunu scmbolızc su değerlcıın onemlerı, sanayılcsmc vc ıdccck hayvanları kurhan etmcye dayankentleşjne olgulaıına kaışııı, ozcllıklcdırır Kut\allayııa tıornı (lhc satramtn 198()'lı vıllaıla bırbktc nıtclık dcği'jtırc tulthcory) kurban t kurbancıların kurban ıck dc olsa ycnıdcn aıtnıaya ba'jlamıştıı hıleu ıU bır tur kutvdhg'a ıılaynası anla mındakabuUdır YıytcLg'ı, ıtcctg'ıpaylaş Kurban ritüeli ma, bırlıktc ycım tcortsı (lhc tommunı Bııdcgcrlcıın cn bcllı başlılaımdan bı on thcory), kurbanı, lanrımn \cmholtk rı, hı<, kuskusu/, kutban ı ıtuclulır Top olarak bırlıktt paylaylarak ycnmcsı bi(i lum olaıakı^ok ıc, ıçcvız kuıban konusuy mındi yorumlar ' (Dıctıonary of Anthrola Oylckı,sevgıyı ıhıdccclcrkcn "kurban pologv, 467 akt Lıgıneı 18) olayını" den/ lıafık tcuu ıınc kurban vc rırı/ Çocuğııokıılaba^l.ıtıtki'n "ctıscnın Yapıt temel v.ıklaşımları belırtmesının kcınığı bcnım" anlayı^ıvla ona kurban go ardından kuıbanla ılgdı kuranıların cv /uylc bakarı/ Polıtıkac ıların hcr pıın bo\ ıımını .ı\rıntılı vc anlasılır sckılde sun gosteımcktcıı, bı/ımsc ızlcmcktcn bık maktaclıı Buna gore kurban konusunu madıgımı/ açılı^karşılama gıbı rorcnlcr ılk kc/ clc alan Platon kurbanı "Tanrıla Günümüze ulaşan belgeler sallık ınsanoglunun beslenmebi adına id manla bo/ulmu^, boylece hedıve kurba nı doğmuijtur ( ) tnsanın kuıban olarak sunulması donemınde, ınsan ctı yemenın doğıu bıı uygulama olmadığı dujjiınccsı ne ula^ıldığında onıın tamamının yakıl ması uvgutaması doğmustur Insan kuı banından va/geçıldığı donemcle, vanı ın sanın vcıını alan hayvanlaım kurban olarak sunulması donemınde, bu kuıbanla ıın tamamının vakılarak sunulması uvgu laması surduıulmu^tur" (s 22) Sıgmund Frcud "Totem ve Tabu" adlı tanınmıs ^alı^masında Robeıtson Smıth'ıngorusunekatıldığınıbclırtır Av ııca lıcud dıgeı konularda olduğu gıbı totem ve kurnanla ılgılı duşunccsını de Oıdıpus kom|il(.ksc dayandıııı l,rgıner'ın calışmasından kuıbanın topluın yasamımı/da taııık olduğumu/ bıçımı dışında ne kadaı laıklı uygu lamalarının olduğunu oğrcnıvoı, kapsamı ve tarıhı kokleı ı konusunda bııc,ok ılgmc, bılgı edmıyoru/ F n eskı kaynaklaıın başınd.ı I lo meros'un llyada ve Odysscıa adlı o eşsi/ yapıtlaıı veı alıvor Buvapıtlaıın cdcbı guçlcrı bır yana, 1 lo merosbu ıkı destanıvla hal kın sahıp olduğu ınanc, sıs temını ve buna dayalı uygulamaları bu vuk bır usta lıkl.1 b./e a k t aı m a kt a dır Oı neğın ılk urtı nun kuıbanı motıfını, kuı banın turunıı, pavl.ışılıp vcnnıe sııu, bıı bolumu veya tumu yakıla tak sunulan kurbanı cok avııntılı bu yapıtlaıd.ın oğıenıyo11 1/ ra sunulan bıı hc dıye" olarak acıkla mıştn Kuıban tur lcrını ılk sınıflayan kısı olan antık<,ağ Yunan clu^unuıle rındcn lcophras tus'a gore ısc, an tıkc.ağ kurbanlan "ovgu kurbanlan, tcsckkur (sukıan) kuıbanları, dılckte bulunma, ııca kuıban larıvcoİLilcrın ruhlauna sunulan kurbanlaı "(Jassıcal Dıctıonaı v, c^2 Vten aktaran Frgıncr 20) olarak sımflandırılır Bu alanın gunumuzdekı anlamıvla ılk bılımscl calısmastnı I.dvvard BumetTylor, PıımıtıveC ultuıcadlıescııvleyapmı^ I'y lor'un teorısı soyle "Kurban, doğaustunun lutlunu guvence altına almak ve onun dusmanlığını cn A/A ındırmek ıçın, cloğaustunc sunulan ozgun bır hcdıye dır" Oncmlı araştırmaların sahıbı olan Robeı tson Smıth ıse bu hedıve vaklasımı na karsı ^ıkmi1;, kutsal totcm hayvanlarının etı vc kanıvla vıllık totem kutsamala rınıia toplulukca venmesı olayını go/ onunde bulunuurarak kurbana kcfarct (expıatorv), gonııl alma (propıtıatory) ay ıımlaıını getıımıs, ^evlcıdekı kutsallığm asırı dcreccdeartmasının onları dokunul maz (tabu) kıldıgını gormus, topluın adı na yasaklara donu^tuğunu ılcrı surmus tur Smıth kurbanm kokenının totemık kulttc olduğunu duijunmcktedır Buna gore "başjangıcta totcmın kurban olarak sunulması vardır Totcmızrndcn tıkısjla, ınsanla totcmın akrabalığından, gıderek totcm kurbanm vcrını ınsan almıştır Ancak toplunısal va^amda bııevın yaşamını guvence altına alan geleneklcrınağırba.s ması ncdeiııvle ınsan kurbanı tcrkedıl mıs, ınsanın ycrınc cıhlık hayvanlarının kurban olarak sunulması gundeme gelmıstır Çıflık hayvanlarına atfcdılcn kut lnsan kuıban cdılmcsı ve doğaustu gııçlere organlaıın vucuttan kopaıılaıak sunulma uygulamaları Mayalar, A/tcklcr, Inkalar, Sumerlcr, 1 lıtıtler gıbı <,esıtlı top lumlarda varolmustur (s 7883) Bu ko nudakı oınekleı sunnet gıbı en masu mundan, yureğın sokulmcsı gıbı urpertı cıolanuıa kadaı cesıtlılıkgostcımıstıı Bu nunla ılgılı olaıak Ana lanrıca Kıbele'vc rahıplcrın vcsııadan ınsanlaıın pcnısleıı nı sunmaları, Mayalaıda vc A/tekleıde dııı dıı ı ınsanlaı ın yuıcklcı ııım sokulcıck Kuş Tııylu Tann'ya sunulması tnkalarda yoksul ^ocukların kanlaunın ı^ılıp, etlc rının yenmesı (s 80), ce^ıtlı Amcrıka, Af rıka, Avusturalya ycrfılerı ıle Asya ctnık grupları arasında goıulen kulak, parnıak gıbı organların kesılerek sunulmasına ılıs kın ornekler tarıhte yer almıştır (s 23) tlk anda vahşet olarak gorunen bu uy gulamaların ıslcvlerını, toplumsal neden vcgcrekçelerını Durkhcım "bırcyı tonlu mun gcrcktııdığı du/cn bağının sıkılığına hazırlamak ve bu yolda eğıtmck, top lumsal baglan guçlendırnıek, gclenckrc rı sıırdurerck toplumu tanlı tutmak, coş ku sağlayarak mutluluk vcrmck" (s 47) olarak saptıyor Erginer'in clc aldığı onemlı ve dığerlcrınegoredahaguncel konulaıdan bııı dc uc, kutsal kıtapta kurbanm nasıl ıslcndı ğıdır I ler IK, kutsal kıtapta da veı alan ottak olay Yahtıdı dınının ılk kuructısu Ibıa Iıım peygaınberın oglu Ishak'ı tanııya kurban ctmck u/ere ıken, mclegı aıacılı ğıyla gonderdığı koc;u vakılarak kurban cttırmcsıdır Tevrat vc Incıl'de kurban olarak seculen oğulun tshak olduğu bclır tılnken, Kuı'an'dabununla ılgılı bılgı ycı alma? Ancak Anadolu Muslumanları, hem ılk doğanın kurban olabıleccğı mo tıhnın, hem de Kabe'nın yapımına yardım ve Muslumanlaıın sovunun kendısınden geldığı ınancının etkısıyle bu kutsallık ls maıl'e atfcdılır Ru olayın asıl onemı bclkı de, YahudıC U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 449 SAYFA 16