Katalog

ADNAN YUCEL elih Cevdet Anday ın bu dızelc rı, beşalrı bın yıl once Mcvopo tamya da 1 ııat kıyılaıında bırşa ırın yazdığı şıırlc gunumuz Turkıye'sınde usta bır şaire ya/dudığı Sjirıın çok kuçuk bır bolumu Yanı şıır va/dııan buyuk bıı şıııırı çok kuçuk esıntılemm cok kuçuk bır bolumu ()ysa o şiıı çok daha oncele n başka şaırlcre ve yazarlara da csın kay nağı olmuştu Homeros un dızelerıncle Gılgameş, Odysseus'a, Goethe'nın dı/e lerınde ıse Faust a yansımıştı labletlere yazılmış ılk buyuk destan, ycryuzundckı dk buyuk şıırdı o "Geçmişteki gelecek"tı Gılgameş, şıırlerya/dıranılk buyuk şurın kalıı anıanı Uzay çağında bıle, yıne "geçmişteki gelecek." Melih Cevdet Anday'ın bu sozlerı hangı çağrışımlar gııdabında soyledığını bı lemem, anıa Harald Braem'ın "Uruk Aslanı Gılgameş" adlı ı omanını okuduktan sonra Melih Cevdet'ın kendısındcn altı bın yıl ontekı şaır Sinnunni ıle butunle şerek sezgderıyle gerçeğe en.yakın olanı yakaladıgına ınanıyorum "Ölümsüzlük Ardında Gılgameş" adlı şır kıtabrna adı nı veıen kırk saylaLk uzun şıır, okuduğum koca romana havadah bır kartal bakışı sa dece şııı kıtabına adını veren kıık sayfa lık uzun şıır, okuduğum koca romana ha vadan bıı kaıtal bakışı sadece Orhan Asena'nın "Gılgameş" adlı oyunu, Melih Cevdet ın şıırınden yırnıı sekı/ yıl once 195i te ya/ıldı Nevit Kodallı, o oyunu operaya donuşturdu Halikarnas Balıkçısı, "Akdeniz'in Ebedi Gençliği" adlı uzun yazısında, Akdenız'ı bır kıta olarak dunyaya tanıtmak ıster ken, yıne aynı destandan, Gılgameş'ten yaıaılandı Paul Eluard, "Bir Devin Sonu" adlı şıırını Gılgameş ıçın yazdı Fazıl Husnu Dağlarca, "Dar" adlı şıırındc Gılgameş tcn vola çıkarak ınsanlara oğııt ver dı Ingeborg Bachmann, "BirKumandana" adlı şıırındc butun msanlık aclına Gılgameş'e teşekkuı ettı Octavio Paz, "Telaş" adlı yazısında, kcndısını Gılgameş lebutunjeştırcrekkonuşlu Yıne Paul Eluard, "Olüm tle Olumsuzlük" adlı şuıınde, Enkidu'nun hastalık anındakı cluygularını dıle getırdı Rainer Maria Rilke, "Saatler" adlı kıtabındakı bır şıırınde Gılgameş ın olunı korkusunu dıle getır dı Bcn de "Ateşin Ve Guneşin Çocukları" adlı uzun şıırımın gııışındekı bolum lerdc Gılgameş Destanı'ndan yararlan dım "Uruk Aslanı Gılgameş"ı okuduktan sonıa, bu lomanın daha sonra Turkçc'ye çevrılmemesıne lanetler yağdırdım C un ku okuduktan sonıa anladım kı, bugune dek Gılgameş'le ılgılı ya/ılan butun yapıt lar ya cksık ya da yanlış bılgılcrc dayanı yor ()rneğın ben, Ninsun u bıı tanrıça ve Gılgameş'ın gc rçck annesı olarak bılıyor duın veoyleya/dım IlalikarnasBalıkçısı ılc Melih Cevdet dc oylc bılmış vc oy le ya/mışlar Orhan Asena ıse, aynı yanıl gıya duşmeklc kalmamış, çok daha kaı nıaşıkyanlışlaı seıgılemıştu Lskı Iuıkle rc o/gu "otağ"ı bıle Gılgameş'e yama nıakta bıı sakınca goımenuş Kısacası, Gılgameş Destanı'nda oncmlı bır yerı olan Ninsun'u, bın yıllaı bovunca heıkes olumsu/ bır tanrıça ve Gılgameş'ın ger çek annesı olaıak gorınuş "Sumerlı kahraman Gılgameş'ın anası, olumsu/ gu/el Ninsun, mukemmcl ayna sının karşısında ozenle tuvalctını yapar, sonra adım adım /ıg puratın tepesı ne çıkaı Ln gorkemlı tanrıya, guneşe ($amaş) gıder (Halikarnas Balıkçısı, Altıncı Kıta Akeniz, s. 37) Yuce kral Gılgameş, Uruk'un baş duvarcısı M Efsaneden romana Gılgameş Harald Bracm'in romanında destan kahranıanları, adlanyla ve yaşamlarıyla günumuzde yaşayan kahramanlar gibi çıkıyorlar karışımıza. Olağanüstü \ r14 ! ır bıle doğallaşiyor. Bılge tanrıya Nl.insun'un oğlu" (Melih Cevdet, Ölıimsiızlük Ardında Gılgameş, s. 71) "Ikı nehıın arasındakı tıım halklar Bır ağı/dan aynı sozu soyledı ler Ve her torcnde tanrıça Ninsun'u Şamaş'a habetu gondeıdücı" (Adnan Yucel, Ateşin ve Guneşin Çocukları, s. 7) "Gılgameş'ın otağı onunde topla nan Uıuk halkı, zalım EnMeKar'dan yakınmaktadır EnMeKar ın kı/ı NinSun, oğlu Gılgameş ı hangı koşıı laıda doğuıduğunu anla tır ' (Orhan Asena'nın oyunu, bırııiLi perdegırıTurkçe'yc Atilla Dirim ta rafından yenı çevrılen "Uruk Aslanı Gılgameş" adlı romanda ıse Ninsun, ılk Uruk kıalı Lugalbanda nın kaıısıdıı Gılgameş'ın gerçek anası değıl Anu tapınağı na sığınmış rahıp adaylarının ıçındcn gc çcrek hımayesıne aldığı genç erkeklenn nıanevı anasıdıı Halikarnas Balıkçısı nın dcdığı gıbı olıımsu? de değd Bılgc bır ka dın, anıa oluınlu Bır tannça gıbı tapınak ta da oturmuyor Lugalbanda nın kendı sınebıraktığı "Lgalmah " adlı sarayda otu ruyoı Şamaş'la konuşmak ıçın 7iggurarm tepesıne de çıkmıyor Egalınah'ın damına çıkıyoı Gerçekte, zıgguratın tepesıne yal nızca Anu tapınagının ust du/cy rahıplc rı vc kral çıkabılıyor Uruk'takı tek tanrı ça ıse Iştar, yanı Venus yıldı/ıdır Tannça Iştar ın yeıyuzundekı en genç tezahuru vc onun tanrıça olarak temsılcısı ıse, tştar tapınagının başrahıbesı illuna'dıı Ninsun, yaşlı vc bılge bır kadındır Gılgameş'ten sonıa Enkidu yu da oglu olarak kabul edcr Omrunun son gunlerını, Iştar tapınağında olanlaıa ısyan edcıek kcndı sıne sığınan genc rahıbe Tehiptilla ılc bıı lıktc gcçıııı Gılgameş ıle Tehiptilla nın evlenecekleıınden emın olduktan sonra olur Harald Braem ın romanında destan kahramanları, adlanyla vc yasamlarıyla günumuzde yaşayan kahramanlaı gıbı çı kıyorlar karışımıza Olağanustu varlıklar bıle doğallaşıyoı Oıneğın romanın akışı ıçındc, scdır ormanlarmın bckçısı Humbaba'nın bıı yanardagolduğunu talıatlık la kavrayabılıyoru/ Eruclu, Ur, Uruk, Nıppuı, Maıı, Llam, Kış kcntlerı Şamaş, Mâ, Ea, Nannar, F.nlil, Marduk, Anu, Erra, Wcr... gıbı tanıı adlaıı, genç lahıp I rtnda, kral yaven Urnigingar, şaır Sinnunni, Anu tapınağı başrahıbı Eşunna, yapı ııstası ve ustalarbaşı Warka, sılahtar başı Olugi, talııl depoları soruınlusu Dodo, lıman yoneticisı Nihur, muhah? kıtı sı subayı Birşurturre, gcmı kaptanı Ebu el Carca... gıbı kalıı anıanlaı hcp Gılgameş Destanı'nın O7iındcn konmadan c ınlan dırılmış Kısacası roman,bugune dek yu dıklarımı/ vc okuduklarımı/ konusunda bi7i venıdcn duşunmeye, hatta bırçok ye nı ya7i ve şıır ya/maya /orlavacak gıbı Gılgameş Destanı ılc ılgılı olaıak ya/ıl mış yapıtlardakı yanlışlaı yalnı/ca şaırlc rın yandgılanvla sınırlı dcğıl Onu lıcı sa /aı ya da her şaıı, kendi yaşadı ğı doneme ve kendı ufuk çızgısınc gore yenıden canlandırmış ^oğunlukladaolumsuzlu ğu aıayış bolumu on plana çı kaı ılmış Başkaldıran maceracı yapısı, korkusuzluğu, uzun yol culukları ınceınceışlenmış In sanlık tarıhı ıçın sonsuz bır onem taşıyan gerçek yonu ıse hen go/ardı edılmış, "Uruk Aslanı Gılgameş" adlı romanı okuduktan sonra Gılgameş'ın ınsanlık tarıhınde ve msanlık ıçın en onemlı donemı başlattığını ve buyuzden tanıdaştığını go ruyorıi7 O, kral olduktan sonra dk kez kendı kenünın et rafınısurlarlaçevırtı yor Sonra da lırat nehrının onıınıı keserek açtırdığı sulama kanalla rıvla tarlaları ve bahçeıerı sulatıyor Ken dısınden once Anu tapınagının rahıplerı zıgguıatın tepesıne çıkıp geceler boyun ca yıldi7İan ıncclıyorlar Gorduklerını tablctlere ya/ıyoı lar ünlan da taze koyun cı ğerlcrınc bakarak yazıyorlar Ertesı gun tabletlerı gcnç rahıp adavlarıyla ışıksı/ mağaralarda yaşayan ' Ycdı Bılge yegon deı lyoı laı Yedı Bdge, tabletlerı ınceledık ten sonra havalann nasıl olacağını, urun lere etkısının nasd olacağını başka bıı tab lete ya7ip halka du> urulmasını sağlıyorlar Kuıaklık olduğu zamanlardaysa, halkın gunahkârlaştığını soyleycrek ışın ıçındcn kolaycasıvnlıvoılaı C)ysa Gılgameş, ken tın guvenlığını dc tarlaların vc bahçelerın vcrımlılığınıdL lanrılarabırakmıyoı Yeı vu/unun ılk stıruyla kentın guvenlığını sağlıyor, baıa|laı vc sulama kanallarıyla da kuıaklıga son verıyor Uruk şehrı 7en gınlcştıkçc zcngınleşıyoı ve dıllere destan bır krallık olııyor Gılgameş, yalnızca kendı krallığını mutluluga, guvene vc tokluğa kavuştur makla L\A kafmıyor Uruk'un /cngınlığını duyarak yagnıalamak ıçın kentı kuşatan başka kralları da aynı şeylerı yaparak ka deıleıını değıştırmeyc dcna edıyor ürne ğın butun aç vc yoksııl kabılelen etrafın da toplayarak Uruk'u kuşatan Kış kıalı Akka ıle konuşup onu ıkna edıyor Ken dı ustalarını da sulama kanallaıı ve sur yapmaları ıçın Kış egonderıyor Koca bır Mc/opotamya'da sulama kanallarıyla, kendı /amanına gore sıılıı rarımı başfatı yor Kııraklığm vckıtlıgınkadcı olmadığ ını ıspatlıyor Melih Cevdet'ın şıırındekı "geçmişteki gelecek" bu dcğd dc nedır' 1 lele hcle Gılgameş ten altı bın yıl sonra bıle' yağmurduası "naçıkılanbır ıılkede, Gılgameş ne kadar da çok "geçmişteki gelecek" olııyor Gılgameş ın kral olması da, Orhan Asena'nın oyıınundakı gıbı tcsaduf dcğd Bır taş yarışmasında lıeıkesı yeneı Attığı taş kutsal sayılan ve korkulan bır ağacın oyıık govdcsının ıçmc duşcr O ağaca kımse vaklaşamaz çunku ağacın ıçındekocabır yılan vardır Gılgameş, butun halkın go/ lerı onunde hem vılanı oldurur hem de ağacı kokundcn sokcrck parçalaı Ağacın paıçalaıındandatıampetyapar Trampe tı çaldıkça kcndı kutsallığının scsı yankı laıııı \cnı olmuş olan kıal Dumuzi nın Harald Bream ünlü destanı romanlaştırmzş gorevinı ııstlenmış olan Iştar tapınagının başrahıbesı tluna'dan krallık asasını, bıl gelcr vc rahıpler alarak Gılgameş'e verır lcr Gılgameş boylece kral oluı Orhan Asena'nın ya/dığı 7alım EnMeKar dıyc bın ıomanda voktuı Ninsun da EnMeKar'ın ki7i fılan değıl Romanda Gılgameş, on doıt ya^mdan berı Anu tapınağı nın genç bır rahıp adayı ve bılgc Ninsun'un manevı oğlu Ccrçck annesı ve babası bellı değıl O donemde Uruk kralı, Dumuzi'dır Dumuzi, l^tar tapınagının başrahıbesı tluna'nın cilvelerıne teslını ol muştur Dumuzi'den oncekı kral, Ninsun'un kocası Lugalbanda'dıı Dumuzi onu zehırleyerek hem krallığı hem dc ta pınağını yonetmeye batjlar, anıa Gılgameş halkın gozlenndekı korkulan yıkarak tan nlasır vc krallığı İluna'nın elınden alır Kral olduktan sonra da hıçbır ışı tanııla ra bırakmayarak ınsanlığın mutluluk ça ğınıbaşlatır Bıryandan Fırat'ın suları tar lalara akar bır yandan da Uruk'un Fırat kıyısında oluşan lıman aracdığıyla tıcaret başlar. Uruk'un gorkemlı /engınlığı çev re kentlere ve tum Mezopotamya'ya yayd dıkça Gılgameş de butun bolgc halkları nın geleceğı olur ls,te Gılgameş Destanı ıle ılgılı olarak yazılan yazuarda, oyunlar da ve şıırlerde on plana çıkarılması gere ken bııdur Nevit Kodallı nın "Gılgameş" adlı ope rasını 1965 yılından bcrı nayranlıkla ı/le yen ınsanların hıçbırı, Gılgameş'ın bu yo nunugoremedıler Gormedıklen gıbı bır çok olayı ve o olaylaı ın kahramanlarını da yanlış ızleyıp yanlış tanıdılar ürneğın, tanrıların ıntıkam du^unce sıyleyarattıkları Enkidu yu,sahıp olduğu guçten duşurmek ıçın, saray fahıs,esı Miliza'yı, Ninsun'un gonderdığını goı duleı Çunku Orhan Asena oyle yazmısjı Oysa Enkidu yu Uruk'agetırmesııçın Iştar ta ınağının kutsal tahıselcnnden bırını bo/ ıra gondermesını llunu dan Gılgameş ıs ter lluna da Gılgames'len ıntıkam almak ıçın, onun sevdıgı Teniptilla'yı gonderıı Tehiptilla, Gılgameş'ı sevdığı halde onun emrını yerınegetırmek ıçın Enkidu yu tu zağına duşurur, altı gun ycdı gccc onunla bırlıkteolduktan sonıa Uruk'a getuıı Enkidu ıle Gılgameş'ın dostluğu başladıktan sonra da Tehiptilla, lstaı tapınagından ka çarak Ninsun'a sığınır Enkidu oldukten sonra Ninsun, Gılgameş lc Tehiptilla nın evlenmelerını sağlar ve olur Gılgameş olumsuzluğu aramak ıçın çıktığı yolcu luktan dondukten sonra da Tehiptilla'nın yanında, Cgalmah sarayında kendı oğlu Amdrubalılekarşılaşır lılmunadasında Ziusudra (UtnapiştimNuh) dan aldığı gençlık otu"nu cla bır yılana kaptırdıktan sonra olumu kabul etmış bır kraldır artık Bu yuzden de yas,ammı \e maceralarını ^aır Sinnunni'vc anlatarak olumsuz bır destanın yazılmasını sağlar ve olumsuz leştığını bılmeden olur Su de toprak ara sındakı aşkı olumsuzles,tırerek ınsanlığın yaşam kaynağına donuşur Tek tanrılı dın lerden sonra da toprağa su ya da yağmuı çağıran her ınsan, tanrıya seslendığını san mış olsa bıle geıçcktc Gılgameş'e seslen mıştır (^unku o, butun 7amanlarda "geçmişteki gelecek"tıı lştt bu yu/den, Atilla Dirim'm Turkçclcştırdığı vc Yurt KitapYayın'ın yavımladığı "Uruk Aslanı Gılgameş" adlı tarıhı roman, gunde uç kc/ soframı/dakı ckmcğc u/andığımı/ /a man, gozlerımıze "geçmişteki gelecek" olan Gılgameş'ı çıvıTeyctektır O ckmeğı yutabılmek ıçın de bardaklaıımı/a 11 rat'ın bıllıırstılarını akıtacaktıı Bu tun ınsanlığa afı yet olsun • E Uruk Aslanı Gılgameş / Harald Dracm / Çcvtnn Atıl la Dtrtm / Yurt Kıtap Yayın / 4X3 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 438 SAYFA fl