Katalog

MUSTAFA GUNAY I B ctul Çotuksokcn'ın yenı yapıtı Felsefeyi Anlamak Felsefe tle Anlamak uç bolumdcn olusan bır kı tap 'relsefeyı Anlamak' adlı bırıncı bo lumdc yazar, felsefcyı başka turdcn bır etkınlığe ındırgemcdcn ne ıse o olarak gormcyc çalışıvor, yanı onu "kendısı ola lak" anlamak ıstıyor Bu, anlama cdımıne bağlı olan bırıncı ışlcvdır Ikıncı ışlev ıse, fclscfc "aracılığıyla' anlamaktır Çunku felsefe, başka turden varolanları anlama nın bır aracı dutumundadır Felsefece anlama, varolanlaı arasmdakı ılışkılerın anlaşılmasına, anlaşılır bır duruma gctı rılmesıne yonelıktır Çotuksoken, kıtabı nın uçııncu bolumunde ıse, ulkemızde O7cllıklc son yıllaıda oıtava konan telsefe urıınkıı u/ı rmdc dm Lir Felsefeyı Anlamak Felsefe tle Anlamak, bıı bakıma Felsefi Soylem Nedir?'ın bır devamı ve oıada clc alınmış olan problemlcıın, konuların daha bır derınlcştııılmesı ya da ılerıye goturulme sıdır dıvebılırı/ Çotuksoken, fclsefeyle uğraşan her ınsanın oncelıkle felsefeden ne anladığını aıdından da varolanı felse feyle nasıl anlayıp kavıadığını ortaya koyması gerektığını vurgular Gerçekten de, fclsefc olanla olmayanın bırbırıne ka rıştığı bır toplıımda ve kultuıde boyle bır çabaya ıhtıyaç buluncluğu acjktır Arslan Kaynaıdağ'ın kendısıyle yaptığı vc kıtapta da yer alan soyleşıde Betul Ço tuksoken şovıc dıyor relsefe olanla ol nıayanın çokça bırbırıne karıştırıldığı bır ortamda yaşıyoruz Felsefe bır yandan dınbılımsel felsetenm (dınbılım felsefesı değıl) ote yandan bılımsel felsetenın (bı lım felsefesı değıl) ışgalı altında gorunu yor Bunun dışında da kımı felsetecıler felsefeyı sadecc bır oğretım konusu ola rak goruyorlar ve tarıhsel bır gorunge den genel felsefi soylcmın kımı kesıtlerını oğrencı kesımınc anlatmakla ve arada bır gcrçckleştırdıklerı yazma ctkınlığıyle, Turk dılınde felsefe kurmaya değıl, ku rulmuş felsefeyı Turk dıhne aktarmaya çalışıyorlar Bu sonuncu tutum htç kuş KUSUZ, oğretım soz konusu olduğunda ozellıkle tııyuk onem taşıyor Ancak ılk ıkı tutum felsefenın sağlıklı bır biçımde oluşmasına engel gıbı gorunuyor (s 104) 'Telsefe nedır 5 ' ya da 'lelselı soylem nedır1" sorusu fılo/ofu hıçbır zaman terketme/ Çunku açık ya da ortuk ola rak bu soru ve bu soruların yol açtığı bı lınç duşunme ve anlama jJğraşı ıçın va/ gcçılme7clır Yalnuca yaratıcı etkınlıkler de değıl aktarıcı ve oğretıcı nıtelıktekı etkınlıklerdc bıle, felseîeye ılışkın bılınç varoluşsal bır oneme sahıptır Eğer ger çekten felsefe urctılmek ya da felsefi bır bırıkım vc kultur aktarılmak ıstenıyorsa Felsefenın ne olduğuna ılışkın bır bı lıncın gereklılığını ısrarla vurgulayan Ço tuksoken'c gore, "( ) bıı oğretım konu su olan, olabılen felsefenın her şeyden once ne olduğu konusunda ve dığcr bıl gısel etkınlıklerle arasında nasıl bır ılışkı olduğu konusunda bır bılınc olmalı kı neyın felsclc olduğu ncyın felsefe olma dığı anlaşılsın ve boylece de felsefenın kendısı başkalarına aktarılabılsın Felsefe yapmanın ve telsefe oğretımının onsu7 olunmaz koşuludur lelsefenın nelığıne ılışkın bu bıfınç, felsefe bılıncınden Laş ka bıı şey değıldıı bu ( ) Ulkemızdc ge nellıkle, felsetı soylemı oluşturmada ve bu soylemı ıletmede vc ozcl olarak da felsefe oğretımınde en buyuk sorun, fel scfe ıle felsefemsı olanın, hatta hıç felsefe olmayanın felsefe ıle kanştırılması, felse fenın nelığının, felsefe olmayanda gorul mesıdır " Çotuksoken e gore, "felsefe bır oğretım konusu olarak Dehrdığınde, bu alan kartştırmasının fclsefeye en buyuk zararı verdığı açıkça goruluyor " (s 75) Bu ncdenle telsete oğretımının, ancak bellı bır felsefe bılıncıne dayanarak yapı labıleceğı ve yapılması gerektığı yadsına maz Felsefeyi anlamak, felsefe ile anlamak g "Felsefeyi Anlamak Felsefe tle Anlamak", bir bakıma "Felsefi Soylem Nedir?"in bir devamı ve orada ele alınmış olan probIemlerin, konuların daha bir derinleştirilmesi ya da ileriye götürülmesidir dıycbiliriz. Çotuksoken, felsefeyle uğraşan her insanın, öncelikle felsefeden ne anladığını, ardından da varolanı felsefeyle nasıl anlayıp kavradığını ortaya koyması erektiğini vurgular. Gerçekten de, felsefe olanla olmayanın irbirine karıştığı bir toplumda ve kültürde böyle bir çabaya ihtiyaç bulunduğu açıktır. Betül Çotuksoken den yeni bir felsefe kitabı karşı eleştırel yaklaşımını "Felsefede Bı lımsel Sovlem mı Yoksa F elsefı Soylem mi"1" ve "Hans Reıchenbach ın Felsefi Soylemıne Lleştırcl Bıı Yaklaşım" adlı makalcleıınde clılc geiırmtkttdır Çotuksoken ın yazılaıında, felsefi soy lemın sonsuz olanaklan ıle ınsanın çok yonlu bır varlık olmasının bağıntısı goze çarpmaktadır Felsefenın çok yonlu ol masının ardında varolamn çok boyutlu gerçeklığı bulunmaktadır Çotuksoken e gore, "felsete her şeyı kendınc soru ko nusu vapar, yapabılır, başka deyışle her şey felsefenın sorusu olabılır yeter KI bel fı koşullar yerıne getııılmış olsun Bır şeyı o şey yapan anlamdır nclığe ılışkın soıu, anlamına ılışkın soıudan başka bır şey değıldır Felsete bunun ıçın "Nedır'' dı ye sorar lnsan ntdır' sorusu da artık bu bağlamda lnsanı varlığın anlamı nc dırr1 ' sorusuna vt ınsanı ınsan kılanın ne (neler) olduğu (olduklaıım) araştırmaya goturur fılo7ofu Bu yaklaşım onun onu ne sonsuz olanaklar açar " (s 24) Felsefenın cn onımlı konusunun "ın san" olduğunu belırten Çotuksoken e gore, felsefeyı aklın bır seruvenı kabul edersek, bu seruvenın de o/e olarak ' In san nedır?"e ılışkın olduğunu soyleyebı lırız Kendı devımıyle "hıç kuşkusuz va rolan (ınsan da ıçınde olmak u/ere) ba kışlar çok çeşıtlı ve çok renklıdır telscte nın bır bakıma sonsuz duşunmc bıçımlc rını ıçermesı de buradan kaynaklanmak tadır çunku ınsanın bovutları sonsuzduı sınırsızdır " (s 128 129) I ılozofun ınsan anlayışı da, onun duşunme ve anlama et kınlığınde behrleyıcı bır oneme sahıptır Çunku bu anlayış, her fılo/ofun duşun me doğrultusunu belırler, onun konula ra, sorulara nasıl ve ne turden bır bakış yonelttığını acığa çıkarır (s 128) Bu ba kımdan Çotuksoken'e gore, "butun olup bıtenın kavranması ancak ınsanla olabı len bır şeydır tnsanı temele almakla va rolan bır anlam kazanabılır" Dolayısıyla butun felsefi duşunceler temeldc, şu ya da bu yanıyla "Insan nedır'", 'Insanın nasıl bır varlık vapısı vardır^" sorusuna gerı goturulebılır (s 128) Elbctte felsefeden başka bılgı ve du şunme etkınlıklerı de ınsanı konu alır Ama ınsanı konu cdınen butun dığcr ba kış açıları onu bır bakıma bolmckten ya nadırlar Çunku bunlar gcncldc ınsanın yapıp ctmelerınden yalnı/ca bırınt ağır lık verırler ve bu ncdenle ınsanın varlık butunluğunu gozden kaçırırlar (s 129) bu nedenlc Çotuksoken e gore vapılma sı gereken şey, ınsanı varlık alanında or taya çıkan fenomcnlerın hepsınde ortak olarak bulunan o/ellıklerı saptamak ve bu o?ellıklerden yalnızca bırıne onem vermekten kaçınmaktır Burada ayrıca salt duşunmeye dayanan yorumlamalar dan da uzak durmak yerınde olur Ço tuksoken, ınsana ılışkın olarak da felsefe de metafızığe açılan yolun farkındadır bu nedcnle "fenomenlere el atmayı ve onları değerlendnmeyı" onerır (s 130) "Somut olana dayalı bır ınsan goruşu cl de edebılmek ıçın de vapılabılecek ış, bı lımsel verılerc dayanmak, salt pozıtıf bı lımlerle yetınmemek ınsanbılımın butun dallarıyla ılışkı kurmak ( ) doğrudan ın sanla ılgılı bılım alanlarının verılerıne da yanmak, tutunmak olacaktır" (s 132) Corulduğu gıbı Çotuksoken, felsefi soy lcmın bılımsel bır soyleme ındırgenmesı ne karşı çıkmakta, ancak gerektığı zaman bu soylemlcrın bırbırınden yararlanma durumunda olduklarını vurgulamaktadır Felsefenln ve Insanın Geniş BoyutJuluğu k II * Felsele Öğretimi Sorunu * * Felsefe Tarihl Sorunu odak noktası olması gerektığını belırtır (s 17) Yanı felsefi soy lemı felsefe tarıhı bağlamında değıl, telsefe tarıhını felsefi soy lem bağlamında anlamak daha uygun bır yaklaşım olacaktır Çotuksoken'e gore, "felsefe ta rıhını telsefı bağlamda sorun laştırmak, başka deyışle onun nclığını ardından da ışîevını or taya koymak, telsctı soyleme ılışkın çabaların ne denlı bılınç lı olduğuna da tanıklık edecektır ve felse fcnın nelığını anlama çabaları ıçın gerek lıdır (s 71) Hemen her yapıtında felsefenın kendı nc o?gu bır yapısı, bır varoluşu bulundu ğunu savunan Çotuksoken, bu kıtabında da felsefeyı b.aşka turden bır soyleme ın dırgeme eabalarını eleştırmeyı surduru yor Çotuksoken'e gore, "felsefeyı ve soylemını başka bılgı dallarına ve soylemle rıne goturme (ındırgemc) ısteklerıne ar tık son vermelıdır "gerçekten" felsefe ıle uğraşanlar, o zaman ne dcnlı ozgur olduklarını da gorecek ve her şeye felsefe ıle bakmanın ayrıcalığını vc yaşamı nasıl da zengınleştırdığını (ya da yaşamın zen gınlığını) gorebıleceklerdır ' (s 30) Soz konusu ındırgemecı tavrı, felsefeyı bır bı lım gıbı yenıden kurmak ısteyen yakla şımlarda gormek mumkundur Çotukso ken felsefenın başka bır soyleme ve ozel lıkle bılımsel bır soyleme ındırgenmesıne (,otuksokcn ın tclscic tarıh lerıne karşı kuşkucu, daha doğrusu eleştırel bır yaklaşımı olduğunu soyleyebılırız Felsefenın nelığıne ılışkın açıkla ma doğrultularının felsefe ta rıhının nelığını sorgulama ko nusunda da yol gosterıcı oldu ğunu belırten Çotuksoken'e gore, felsefenın kendı ıle ılgılı olarak oluşturulan sovlemlerle ılışkısının nelığı, felsefenın bır sorunu olarak ortaya çıkar Bır felsefe sorunu olarak felsefe tarıhı (s 53) I elsete tarıhı ne ılışkın bılınc, felsefe yapmanın va/ge çılmcz koşulu olarak gorulmuştur (,oğun lukla Bu nedenlc, Felsefe nedır'' dıyc soran her fılozof, 'Telsefe tarıhı nedır'" sorusunu sormasa da, ıçcıık va da oz ola ıak /amanın geçmış boyutundakı felse feyle de yakın bağlar kurmuş ve ona da yanarak etkınlıkte bulunmuş demektır Ancak bu noktada felsefi soylun ıle fcl sefe tarıhı olaıak adlandırılan gctmış tcl sefeierın ılışkı bıçımının nasıl olacağı so rusu karşımıza çıkmaktadır Lotukso kcn'e gore, "Her felsetı soylem kendısını asıl vareden yonuyle, kendısıyle anlaşılır kıhnmalıdır " Çunku ayrı bır soylem ola rak belıren felsefe tarıhlerı bu anlama edımını guçleştıren hatta anlama olanağı nı zaman zaman ortadan kaldıran onemlı engcllcrdcn bırı olabılır Bu ncdenle Ço tuksoken, "felsefi soylcmın kendısı'nın tndingemeciliğin Beştlrisi Insanın telselenın cn onemlı konusu olarak gorulduğunu soylemıstık Insan bır kultur varlığı, kultur ıçınue yer alan bır varlık olduğu ıçın, ınsana ılışkın her soru aynı zamanda 'kultur"e ılışkın bır soru olarak da gorulebılır Çotuksoken de eserınde yeralan bazı makalelerde, "kultur", çokkulturluluk" ve "kultur fel sefesı" kavramları uzerınde durmakta, ozellıkle Nermı Uygur'un bu konularda kı duşunce ve yaklaşımlarını değerlendır CUMHURİYET KİTAP SAYI 320 Kültüp, Çokküftürlülük ve Kiittür Felsefesl SAYFA 12