Katalog

"Türk Bilmeceleri" kitabım, yazan dcğerli halkbilimci Tlhan Başgöz,Çeşitlemeleri ile ondört bini aşan bu bilmece hazinesi, onu yaratıp yaşatan Türk halkına armağan olsun" sözleriyle, ulusumuza adamış. MUHSİNE HELİMOĞLU YAVUZ "tlhan Başgöz'den "Türk Bilmeceleri" En hfiytik bilmece koleksivonu makta ve bunlar da şu ana başhklar altın da toplanınaktadırlar: A. Soy sop bilmeceleri, 10601063 B. Hukuk bilmeceleri, 10641065 C. I Iesap bilmeceleri, 1066 D. Din bilgisi bilmeceleri IV.bölümde, 10671095 numaraları arasında "SözcügTın Parçaları Üzerine Kurulan Bilmeceler" ycr almakta ve bunlar da şu ana başlıklarda toplanmaktadır A. Noktalar, 10671068 B. Ilarfler, 10691071 C Dudakların birbirinc değmesi, 1072 D. Yanıltıcı sorular, 10751982 E. Sözcüğün ayrı anlamları üzerine ku rulan bilmeceler, 1083 1095 V. bölümde 1069 1110 numaraları arasınıla "Şaka Alay Bilmeceleri" yer almak ta ve şu ana başhklar altında tnplanmak tadırlar: A. Hayalleme, düş ve yalan tekerlenıeleri, 1096 B. Kıırnaz sorular, 1097 1106 C. Karşılığı sorunun içinde olan bilme celer, 1107 1110 VI. bölümde, "Bilmece Karşılıklarının Alfabe Sırasına Göre Dizini" VII. bölümde ise "Bilmecelerin Konu larına Göre Kümelenmesı ve Dızıni" yer almaktadır. Yazıyı, Saym Başgöz'ün halk kültürü ve halk edebiyatının ülkemizdeki algılanışı konusundakı, bir "yürck yarası'nı dile getiren ve kitabın önsözünde de yer alan şu sözleriyle bitirmek istiyorıım: "Kültür bıı süreklılıktır, bır bütündüı Bizim halk kültürü, klasik kültür ve kü melcr oluşturmamız, araştırmaları kolay laştırmak içindir. Yoksa, birbirinden tümden kopmuş, bırinin benıınsenmesı, bırı nin yadırganması gereken iki ayrı kültür yoktur. Yurdumuzda, tarih ve coğrafya içinde gelişen bütün kültürler buna azınlık kültürleri de gırer bizım kültürümüzdür. tçinde bulunduğumuz toplum ve kültür kargaşası içinde, şimdilcrde halk kültürü nü norlamak, onu küçümsemek ınoda ol du. I Ialkın olan hcr şcyc yukardan bakan bir seçkinler dili, edebiyatı, romanı ve si iri tutkunluĞu içinde aydmlarmıız. 1 lalk edebiyatını bilmenin bile, sanatcıya zara rından, çekinmeden söz edilebiliyor. Di van şiirini bilmek vc tanımak ncden şair lcrimize zararlı olmuyor da halk şiirini bilmek oluyor, anlamak kolay degil. Umudumuz o ki, bu kitapta bir araya ge tirdiğimiz binlcrcc bilmccedcki dil zenginliği, şiirscl imajların yeniliöi ve güzelli îi, biçim çeşitliliği, bizim seçkinlerin dik katini çekecektir." Bu kitaba cmeg'i geçenlcrin, cmeklcri sağolsun diyorum... • CUMHURİYET KİTAP SAYI 290 I kı cilttcn oluşan " I ürk Bilmcccleri" kıtabı Kültür Bakanlıgı Yayınları, Ya yıınlar Dairesi Başkunlığı, Başvuru Kitapları Dizisi'nin sekizincisini oluşturnıaktadır. 1993 Ankara baskılı olup, toplam 724 sayradtr ve birinci hamur Kâğıda 10.000 (onbin) ai.li.t basılmıştır. Dünenıin kültür bakanı kıtabın başında ycr alaıı bir bölümünde şöyle diyor: "Toplumsal tlüşünce birikimimizi oluşturan, bu arada ıılusal ültürümüze katkıda bulunmuş cılan (ve) fakat, özel yaytnevleri luruiıudan yaymlaıımaMnda bilinen güç lükleri yaşayan kitapları, yayınlamaya devam edeccg'ız. Böylccc, ulusal kültür birikimimizi yalnızca bır korııma mantığıyla değil, günümüz gereksinımlerini karştlayacak bir yaklaşımla ele almış olacağız." Bu yapıcı yaklaşımın, bu olumlu tutumun bundan sonraki kültür bakanlarınca da sürdüriilmesıni dıliyorum. "Türk Bilmeceleri" kitabını, yazarı değerli halkbilimci llhan Başgöz,"Çeşitle mclcri ilc ondört bini aşan bu bilmece hazinesi, onu yaratıp yaşatan Türk Halkına armağan olsun" sözleriyle, ulusumuza udamış. Yazar, ünsözde beliıtüğine göre Türk halk bilmeceleri üzcrindeki çalışmalarını iki kıtap olarak düsünmüş. Birinci kitap "Türk llalkınm Bilmeceleri", iki ciltlık düzcnli bir metin yaymıdır ki, bu yazıya konu olaıı da işte bu iki cilttir. tkinci ki tap ise bilmecelerimiz üzcriııde yapılan bır araştırma olacaktır. tki ciltten oluşan bu kitapta ycr alaıı bilmeceler yazıh ve sö/.lü kaynaklardan alınmıştır. Ya/arın yararlandğı ya/ılı kay nakların en eskisini, 1. Kunos'uıı 1889 yılında Istanbul'dan dcrlcyip, Almanca olarak yayınladığı 49 bilmece oluşturmakta dlr. Yazar, bu kaynak tarama konusunda şöyle diyor: "Gcıck Avıupa vc başka ya baneı ülkelerde, gerek Türkiye'de yayııılanan bütün kaynaklar taranmıştır. Çckinmedcn söylcycbilirim ki, görmediği miz pek az yazlı kaynak kalmıştır, onlarda da karsınııza çıkacak yeni bilmeceler bu lunabilcceg'ini hiç sanmıyorum." Sözlü kaynaklar konusunda ise şöyle diyor: "Sözlü kaynaklardan elde edilen bilmece lerin büyük kısııuıu ben topladım. Bir kısmını Prof. Şükrü Elçin, 1948 yılmda tomarlar halinde bana vcrdi. Bunlar, sanat okulu öğrencilerinin derleyip kendisine yolladığı bilmecelerdi. Bu sözlü kaynaklar içinde Prof. Bahaddin Ögel, Wolf ram Eberhard, Pcrtev N. Boratav, thsan Altay'ın reşitli k.ıynaklardan tlerlemiş ol duğu bilmeceler de bulunmaktadır." (Bkz. Önsöz) Bu kitabın tncilizccsi, 1973 yılıntla Amerika'da, l'olklor Araştırmaları Serı si'nin 22. kitabı olarak yaymlanıp, dün yanın en büyük bilmece külliyatı olarak nitelendirilmis. (Bilmece: A. Corpus ol Turkish Riddlcs, by llhan Baş^göz and Andreas Tietzc, University of (.alifornia Press, Folklor Sduties: 22, 1973, 1068 pagcs). Bilmecelerin tümünii Ingilizccye Prot. Andreas Tietze çevirmiş. Tietze ayrıca kitabın önsözünü yazmış ve kitaptaki çeşitli dizinleri de hazırlamış. Türkce basılan bu kitap ise, tümden II lıan Başuöz'ün ürünü. Bu konuda Sayııı Başg(iz, bir bilim adamına cok yakışan güzel bir alçakgönüllülük örneğı göstcrc rek, söyle diyor "Bu Tiirkçe kitap, tümden bcnim i^im oldu. Bıında bufunacak kusurlarla, Prol. Ttet/e'nin lıiçbir ilgisi yoktnr" (Bkx. Oıısö/) Kitapta ijöyle bir düzen kuıulnıuştur. Bilmeceler öncc karsılıklanna göre a, b, c sırası ile dizilmiş ve ncı bilmeceyc bir nuınura verilmi^ Aynı karşılık içinde, bir den (,ok bilmece varsa, onlaıın hepsi aynı numara altında topaılanmiij ve ayrıca 1, 2, î diye numaralandmlmuj. Bilmecelerin çeşitlenmeleri ise aynı numaralar alrına alınnııs ve a,b,c,d diye isaretlenmiş. E^er bir bilmecede 28'den lazla çe^itlenme varsa ve harfler buıılan göstermeye yet memışsc, yenidcn başa dönülmüş ve aa, bb, cc, aaa, bbb, ccc diye işaretlcnmcyc devam edilnıi^. Bir bilmece aynı anlama gelen değişik karijilıklarla derlenıni^be, onların hcpsi parantez içinde bilnıecenin yanına yazılmış ve kitabın sonundaki dizinde lıepsine yer verilmiş, lıepsi aynı bil meccnin nunıarasını alıııış ve hcr bilmc cenin altında kaynaklar tek tek gösterilmij. Orneğin: l'ener. (Fanus, muşamba fe neri, ınum, muşamba lencri, tanus, fencr, nıuııı). 313.1. Bır koca karı, ortası sarı. Çaldag, s. 3429, Akalın.no. 193) Bu kitapta yer alan bilmecelerin çoğunlu^u Anadolu ve Trııkya Türkiyesi'nden Bilmecelerin çeşitlenmeleri toplanmış, bımların yanına Bıılgaristan, Yunanistan, Yugoslavya, Kerkük, Gürcis tan, Kıbrıs Türkleri'nden derlencn 3.000'i (üçbin) aşkın bilmece cklcnmiştir. Kitapta ayrıca bu bilmecelerin ncrelerden almdıg't ve her kaynaktan ne kadar bilmece toplandıg'ını gösteren bir dizin ve bir harita da yer almaktadır. Yedi bölümden oluşan kitabın I. bölümünde, 1 874 numaraları arasında "Tek Karşılıgı Olan Bilmeceler" yer alıyor. II. bölümde, 874 1059 numaraları arasında "Karşılıkları Birden Çok Olan Bilmeceler" yer almakta ve bunlar da kendi aralarmda, A Do£a, 874 937 B. Insan Manzaraları, 938 1025 C. Hayattan Görünüşler, 10261033 D. Sembohk Dil, 10341036 I' Alışılmamış Durumlar, 1037 1042 F. Birbiri ile llgisi Olmayan Kavramlar, 104 3 1059 olarak ana başhklar altında toplanmakta, bu ana baslıklardan A. Do öa ile B. Insan Manzarafarı da şu alt başlıklara ayrılmaktadır: A. Doga: a) Hava ve astronomi b) Zaman c) DoCa engebeleri d) Bitkiler, nıeyvcler e) Hayvanlar fi Insan vücııdu B. Insan Manzaraları: a) Hayat b) Ev hayatı c) T.ırım ve hayvan beslcmc d) Ge/i ve ulaşım e) Toplum hayatı f) Din vc din tarihi g) Yaz. IIT. bölümde, 10601066 numaraları arasında "Bilgi Oiçcn Bilmeceler" yer al Dil zenginliği SAYFA 16