Katalog

fclsefenin sadece yeri değil, yaşamsal bir öncmi dc vardır Dinin bıraktığı boşluöu bugün ancak fclsete doldurabilir. Çünkii ancak fclscfc, tıpkı din gibi, bir bütiincii görüş getirir. Bunun için dindcn buşalan yeri, felsefenin doldurmasından başka çarc yoktur." Macit Gokbeık'm özcllıkle aydınlanmaya vo felsefcnin işlevine ilişkirı düşiin celeıinden sonra, son olarak aydınlannıu yolundn ne kadar ilerlemiş oldu^umu/a deg'inmck istiyorum. Cıımhuriyetin 70 kıisur yıllık tarihine kisac.ı hır göz attığı mızda, yctcnnce aydmlannuş bir toplum olduğıımtızu söylcmek oldukça güç görii nüyor. Günümiizde dc Cumhuriyetin dü şünce yapısını oluşturan b.ızı temcl ilkc ler tartışma konusu olnıaya devam ediyor. Ornegin laiklik komısunda siıriip giuen bir tartışma ve laık bir topluııısat yapıya tepki dııyanların varlıgı söz konusudur. Oysa Balıda diıısel düşi'mcc ilc felsclı düşüncenin hcsaplaşma.si daha 18. yiizyılda yapılmış vc bilimdcıı saııata, cğitim den küitüre kadar hcmen hcr alanda akıl sallık Uasvonalirc) hclirloyici olmuş, akıl tenıcl idc Iıaline gclmişıir Ancak bu akıl cılığın kcndisini "tannsallaştirması1'yla hirliktc, akla tcpkinin dc dog'dug'u söyle nebilir Ama Batıda hiçbr /anıaıı Oria ça& zihnıyetine döniis olar.ık nitclcncbilc CCK girişimlcrde bulunuldug'undan söz edilcmez. Bizde ise din devlet ilişkileri vc dinklscfc ilişkileri, çö/üm bckleycn önemli sorıınlar olnıayı sürdiirıncktedir Gerek bıı sorımları çbziımlcnıck, gerekse ncredcn gelip ncrcyc gıttıöımızı anlamak için felsercye ihüyacımız nlduğu açıktır. Günümüzde Aydmlanma küfriiriinc yöncltilcn eleştirilcr, valnızca iilkcmizde dinsel düşünccnin öne çıkarılması çabala rıyla sınırlı değildir. Aklın, aydınlanmanın, bilinıiıı, modemizmin güçlü bir elcştiri ve ciddi bir yadsınma çabasıyla karşı karşıya olduğu göriilüyor. F.lbette aydın lanma felsefesi ve aydınlanmacı dünya cörüşii dc eleştirilcbilir Ancak tarihscl bir döneın olarak aydınlanınanın, insan onııru düşüncesini, insan haklarını, biıey selliği, özgiir düşünccyi vc laikliöi insan lık kültürünc bir miras olarak bırakmıij oldugu untıtulmamalıdır. Iştc bütün bu değcrlere sahip cıkmak, büyük bir ödev olarak bİ7İ bcklcmcktcdir. Tam anlamıyla aydmlanma scrüvcnini yaşamanııi} olan bir toplumda, Macit (îökberk'i anmak, aynı zamanda aydmlanma fclsefesinin yaijayan ve yaşaması gcrcken değcrlcrini anımsamak vc onla rın ışrğında dünyaya bakmak olmahdır. Felsefcnin aydınlığı, gerçeğin neşindc koşmayı süruürcnlerin hep yoluaşı olacaktır. • NOTLAR VE KAYNAKÇA 1) Macit Gökberk, Kant ve I lerder'in Tarih Anlayışları, t.U. lidebiyat Fak. Ya yıııı, 1948, Istanbııl. 2)M. Gökberk, Felsefe Tarihi, Rcmzi Kitabevi, 4. baskı, 1980 3) M. Gökberk, Değişen Dünya, Değişen Dil, Çağdaş Yayınları, 1980 lstanbul. 4) Felsefe ve Kiiltür Sorunları Üzerine Konuşma, Yazko Felsefe Yazıları 1. Kitap, 1982 lstanbul. 5) "Macit Gökbcrk'c Armağan", 'l'DK yayını, 1983. CUMHURİYET KİTAP SAYI 290 Aydınlanmamn Nereslndeyiz? "Lisc Defterleri", bir s ç kızın yaşamı çevresinae bazı kişilcri, onların davranışlannı, bir zamanlardaki bir mahalle yaşamını, lise öğrenciliğini günlük notlarla kurgulama tckniği kullanılarak anlatan bir roman. MUZAFFER UYGUNER Gönül Özgül'den "Lise Defterleri" ya da... Bir liseli kızın romanı L ise Defterleri, bir romanın adı. Daha öncc (1991 yılında), Geminin En Altındaki adlı öykü kitabı yayınılanan (îönül Ozgül, kitabına bu adı uygun bulnıuş. Kıtap okunurkcn, bir liscli kızın not defterleri temelindc bir mahallenin, o malıallcdeki geliri az olan bir ailenin romanı olduğuııu anlıyoruz Bu kitapta, okuduğu lisedc sınılını bir türlü gccemcyen, ama yüksek okullara gitmeyi düijüneıı bir kı/.ın smavları verememcsinin hüznünü buluruz. Içinde bu lundııöu hüzünlü üı; yıli, ailesini ve o yıl ların fstanbul'unun (lurıımunu izliyoruz. Tck dcıstcn, geomctriden sorumlu tutulaıı vc ıkı yıl üstiiste bu dersten sınıfta kalan bir kız, bütün yctenekleri bir anda gözden yitiriliyor ve bir uçurumun içine atılıyor Sınavfardaki ba^arısızlıgı sonıın dıı, "Artık ()kuyama/.sın!" diycıck lasaıı larınm suya dıi^üı ülıliiğünii görüyoruz böylecc. Bu dıırumda, ojircncilcriıı asıl becerile linc bo^vcrcn vc czbcrci, çarpık bir cgi tiın dü/cnindc valnızca geomctriden ba ijarılı ulaınadı uiye yaşamı, gclccegc dönük düşjcri vc özlcnıleri tersine çevrilen bir kızın acılı ya^aını çıkıyor karşımıza. Oirencilcrın alacagı dcrslcr var da diyc biliıiz; ama, öğretmcnlerin, ailenin ve en başta da eğitinı düzeninin ctkilcri dc yok dcöil. Romanın kişisı, notları tutan Sevgül, Kasımpaşa'nın tcpclerindeki bir evdc ya şamaktadır. 1 lcr sabah,oradan yüruyerek Tünel'e çıknıakta ve otobüslerc binerek Nışantaş/ndaki bir liseye gitmcktcdir.Bıı günkü lstanbul ycrinc eski günlcrin, zalı metli gidi^ gelişlerin izleri var. Televizyo nun buluıımadıgı, radyodan başka bir aracın olmadığı, c^lcncc yerleri olarak yalnızc.) sınemaların bulıındugu bir dö ncmin yaşantısı çıkıyor karşımıza. Aile, iki odafı, muttağı bile mutfa^a benzcnıeyen bir evde oturmaktadır. lîaha, Kapalıçarşı'da cskicilik yapmakta, Anadolu'nun bir bölgesınde gelip yerleşmiş bulurıınak tadır. (îeldı^ı yörcnin şivcsini atamayan, kazancı pek az olan bir kışidir. Evde, Kaıı koca vc üı kız yaşamaktadır. Notları ya zan Sevgul, büyük abladır. Sclay vc Sercn ondan sonraki kızlar. Ama, onlar okumamıştır, gü/.cldirlcr. Sokaga çıktıklarında birçok genç erkek onlara laf ataı, artla rından gclir. Bu arada bazı gençlcrle uzak bir bağlantı da kuıarlaı. Sonunda bazı nedenlerlc bu ba^lanlılar da urtadan kal kar. Notlan tutan Sevgül'ün liscdcn kız ar kadaşları vardır. Bahtıgül ve Vicdan ılc daha yakınlık içindcrir. Ama, lisedcn uzak kalınca, zaman içindc onlarla da pck az buluşmalar başlar. Halbuki, onlar Ia sincmalara gidip fılmler seyretmişlcr dir. Aıle dc sıncmaya düskündür.l lelc anne Anne, kızlannı da alıp sinenıalara gider sık sik. () da vcrcl dilini bırakama mıştır. Sevgül ile SIK sık atışırlar. Sevgül, zatcn biraz ters davranışlı bir kızdır; çok zaman kardcşleri ile dc geçimsizlik gösterir. Babası ile dalaşı ise hiç bitmez. Ailc, Kulaksız scmtindcdir vc kızlar oturduklan evi bcğcnmezlcr. Baba isc kira vcrccek kazancı olmadığını söyleyip atlatır onları. Sonunda isc üst kata taşı nırlar, ki bu katın hclası da artık içindedir. Baba, Sevgül'ün iş bulun çalışmasını, para kazanmasını söyleyip dıırur. Ailenin öbür büyüklcri isc cvlcnmcsinden yana dır. Sevgül, cvlenme işinc hiç yanaşmaz. Birçok yerde iş arar, girişimlcri boşa çıkar. Sonra, kardeşi bir daktilo kursuna yazılmca o da yazılmaya karar vcrir, an nesi bilcziklerini satıp kursa yazdırır. Ro man bittiğindc nc kendisi ne de kardeşi henüz is bulanıamıştır. Özgül, bu aile yaşamını, Kulaksız scmtindcki bir ailenin yaşam çcvrcsini vc koşullarını, ev yaşamını, komşuluk ilişkilerini notlarla ortaya koymuştur. Sinemayı çok seven, ailesı ile çatışmaları çok olan, çirkincc olduAıı için sevgili bulamamanın üzüntüsünü dc zaman zaman duyan, insanları iyi tanıyan bir kızın çevresinde ve onun tuttuğıı not defterleri kurgusu ile ortaya koymuştur. ()zşül, bu yaşamı, bu kişileri bilincn roman kurgusu ve örgüsü ilc dc vcrcbilirdi; ama, bövle bir kurgulama ile değışık bir roman koymuştur. Ozgül, bu yaşamı, bu kişilcri bilincn roman kurgusu ve örgüsü ilc de vcrcbilirdi; ama, böylc bir kurgulama ile dcğişik bir roman koymuştur ortaya. Romanda, çev rc, insan, insanlarıu davranışları ycrli yc rindc belirtilmiştir. Sözgelimi, ilkokul dan arkadaşı olan Serpil'c rastlar U/.LIII zaman sonra bir so kakta. Onun evlcndıgini anlanııştır, oktıl anıları Scrpiî'li olarak canlanıvcrir katasın da. "Kızıla çalan sarı, diiz saçları vc iri ma vi gö/tcriylc Scrpıl. Sevimli, kıvrık bıır nu. Dcnıck evlcnnıiş İlkokul sıralarıııda yazılılarda kıpkırmızı kesilen, yavaş yavaş ders anlatan, beni Kulaksız'tlaki cvlcrınc çağıran, yanaklarımdan öpcn Scrpil. Kı sacık önlügTıyle bacakları hcp açıkta olan Serpil" anımsanıverir. Böylecc, pek lazln rastlanmayan kışi görüntiisü çıkar karşımıza. Bir de iş arar ken gittiği bir büroda kişileri canlaııdırır: "Içtri girdik. Sarışın, yeşil gözlü, tombul, kısa boylu hanını (sonradan adını ve natronun karısı oldu$unu ögrendim) I'anri yc Hanım/ ../ Bıyıklı, köylü aksanlı pai ron bey".. Babasının kötü giyinişlcrini de zaman zaman anlatmıştır. kişileri, daha çok davranışları, ona takındıkları tavırla anlatmıştır Böylecc, kişileri deöişik gö rüntüleri ile çıkarır karşımıza. Mevlânâ, bir dörtlüğündc, "Nice insanlar gördüm/ Sırtlarındc clbisc yok/ Nicc elbiscler gördüm/ Içlcrin de insan yok" demiştir. Gönül Ozgiil dc çevresindeki insanları bu anlayış içindc ele alıp değerlendirmistir. Sevgül'ün "Li se Defterleri, hemcn ner gencin oldujhı gibi onun da umutlarını, scvgilcrini sak ladılar. Ancak, geçen günlcr, lunutları de ğil acı gerçeklcri, scvgilcri dcğil hayal kı rıklıklarını getirdiler. Yinc dc umul onla ra kardelcn çiçekleri gibi bcklcnmcdik zamanlarda küçük mutlulukJar fısıldıyor du." Lise Defterleri, bir genç kızın yaşa mı çevresinde bazı kişilcri, onların davra nışlarını, bir zamanlardaki bir mahalle yaşamını, lise öjSrenciligini günlük notlarla Kurgulama tckniği kullanılarak anlatan bir romandır. • Lise Defterleri / Gönül Ozgül / Roman I Altın Kıtaplar yayını/ tttanbul 1995/220 f . SAYFA 15