Katalog

Yazgı, Hiehsmıth'ın gıdıp gclıp takıldığı bır kavramdır. Çünkü gcrçcklığın sorgulandığı yerdc yazgının ırdclcnmemcsi olanaksızdır 1 Iıghsmıth ısc gerçeğı dcğıl, üstündc u/laşılmı^ ger^eklığın ncrcdeyse baş dusrtıanı gibidır. Bu ncdcnle de bır ınançsı/lık ya/arı dıye görüiebılır. HASAN BULENT KAHRAMAN Uzlasılmıs aercekliöin düsmanı cxk nuıtlulugtı t ırtışmayan bıı gorki.mli roman gu>metıısıne rastlarnak da kolay dcğıldıı Roman Yaluıdı I lırıstıyan dun ya goruşunun vc kaynağını karamsarlık tın alan tcnıcl tavrmın bıı u/antısıdır Bıı ncdcnle dc daha ba^langıçta ınsanın suç lıılu£una ıınnır Insan eîbctte tum gorke nııylc vc tum scfaletıyle ışlcnır romanın dunyasında Nc kı, dılc gctırılen nc olursa olsun roman bu noktada yoğunlaşır Yanı, ıribanı ya mutsuzluğuyla ve ebedı gunah kârlığıyla ele alır ya da baş,ka bır şeyı vur gıılamak ıstıyorsa bu dcöındığım hususu a contrario'suyla (tcrsıylc) gosteıır • Romanın boylelıkle bır ahlakı tcmelde yukbcldığını soylemış oluyorum kı, ger çektcn dc oyledır Roman, buyuk bır ah fakı ırdclcme alanıdır aynı zamanda Fa kat ahlak dıyc tanımladığım olguyu gun luk, kısır ve sıradan bır kavram olarak gormemek gerckır Daha doğrusu etıktır, romanın temel sorunsalı Bcllı bır etı^ın ı^lenmesıne temellendırılmcsınc, yoğun la^tırılmasına davanmayan bır romanın bulunması ne kacıar olanaksı/ ısc, bu kav ranıın daha ba^langıçta metafızıklc sur durduğu ılışkının gucu ve etkısı de o oranda a<,ıktır ve ortadadır Ctıfın ınsan bılıncınde temellendırıl mesı gıınluk edıp eylenıe bıçınunı derın den etkılcr Bır kulturun temel tanım alanlarının başında ctık gclır Hırıstıyan dunya goru^u aslında otekını dı^lamayan bır zıhnıyetc dc sahıptır Otekının yackın ması modcrnumle bırlıkte başladığından romanın da modernıst bır boyuta sahıp olduğunu anımsamak gerekır (Bu, oyfe olduğu soylenebılırse de romanın tam da boylesı bır neden yuzunden modernıst bır anlatı ya da uretım bıçımı olduğunu savunmak demek dcğıldır tkısı arasında kı tek bağıntı bu değıldır, kısacası) An cak oyleliKİe, yanı bu gerılımın yaşanmasıyla bırlıkte ınsanın evrensel sorgulan ması bır tavır alma sorunsalına doner Ba tı romanı da orada başlar ve bıter Polısıye roman acaba bu genei oruntunun dışında mıdır? Bence değıldır ama bazı ana ozellıklen ıtıbarıyla bu kurgunun otesıne geçer, ya da onun dışında kalır ve polısıye olması ondan sonra başlar Bu kanavayı benım semış ve polısıye gorunen romanlar ıse oyle 'durmalarına karşın dupeduz ro mandırlar ve ışte Hiehsmıth'ın kıtapları tam da bu turdendır Yalnız oraya ge<,me den once romanla polısıye roman arasın dakı farkı bır nebze daha deşeyım Polısıye roman bır metafizığı zorlamaz Olsa olsa o eksende yer alabılecek bır ızlcğı surcr fakat derınleşmez Roman ız lekten metafizığc doğru gıderken polısıye roman metafızıktcn kopar, uzaklaşır ve ızleğın ustunde kalır, daha faıla açılmaz ve ılerlemez Bu nedenle polısıye roman kışısı kendısmı sorgulamaz Polısıye ro manda sorgulama daıma başkasının go zunden yapılmı^tır Daha açık soylcyevım Polısıye roman 'otekı'nın anlatısıdır Hol mes'un 19 yuzyılda modernı/mın dolu dı/gın gıtmeyc ba^ladığı bır sırada, otekı borgulama, ayrıştırma, yaJıtına, ırdeleme, Yazgının gcr«,cklığı Hıghsmıth'u bıı etık soruna donuşur gıtgıde Yazgı vcrıl 1 mış bır şey mıdır yoksa kurulur ınu' Orneğın Baykuş (, ığlığı nda Robert bır bırı ardına gclen olumlcr kar^ısında ur perır, tıtrer Yapacağı bır şey yoktur Kar şılaştığı, Ubundan bıle geçırmedığı onca olay yazgının değıl, toplumsal ^alkantı nın, uzlaşma/lığın, uyumsuzluğun bır so nucudur Ustune duşen golgc de sonun da gene toplumun değer yargılarındatı oteye gıtmeyecektır Bu sorgulama duzlemının kışıyı ıttığı bır başka alan daha var Hıghsmıtn, gene Baykuş Çığlığı'nda da goruleceğı uzere, hep katiKsi7 ıyılerle ıyılığı hak etmısler arasında salınırkcn (bu gerçekten de her romanında karşılaşılan bır durumdur) kışı başkasına nıçın ınanır' sorusunu ge tınr, okurun onune koyar înanmak oır alışkanlık mıdır, yoksa ınsan kendı o/un dc taşıdığı ınanılma gereksınımının bır uzantısı olarak mı, ıster başkasına ınan mayı O takdırde ınanmamayı meslek ha lıne getırmışlcrı nereye yerfeştırmelıdır> Oysa doğrudan doğruya bır ahlak adına ınanmamak da pekala mumkundur ve tum bu karmaşa, ç.atışma ıçınde polıs nerede yer alır Highsmith bu soruyu sorarkcn Mıchel dcl Castıllo'nun cssu romanı llukum Gecesı'nın sarsıcı, ırkıl tıcı 'polıs kımdıı' sorusuna bırkcz daha donmektcdır (Çev Ozdemır Ince/Can Yayınlan ) Elbcttc amau o değıldır O ol madığı ıçın fakat ojlesı bır sorunu dolaylı da otsadestığınden polısıyesı romana, romanı polısıyeye donuşur, bu ıkı oluşum bırbırlerıne su gıbı akarlar Butun bunlar, Hıghsmıth'ın kur macasını bır Dostoyevskı tragedyasına ıter Kuşkusu? o ağdalılık yoktur Hcr şey yuzeyden, ınsana sıkıntı verecek bır tek du/elıkle akar gıder Genede Highsmith yazgıyı, ınanç ve ınanma sorununu bellı bır defterler dızgesıyle kuşatılmışlığı, ın sanın Kendısıne verılmış olan yaşama bıçımınden ayrılmak ısteyışını anlatır Bu son nokta hemen her romanda goze car par Ikıye ayrılır romanlardakı kışıler Vaşamlarını kabullenmış ve onun ıçın olenlerle, onu dışlamak, değıstırmek ıs teyen ve o nedenle oldurenler Kımse yaşamın karşısında dırençlı, kımse onun ıçın savaşmaya hazır değıldır Bu nedenle oldurme Highsmith 'te bır kaçıştır Tıpkı ıntıharlar gıbı Kısacası, Highsmith romancılığı yenıden kurmuş, sorunsal bır yazarciır denemese büe roman anlayışının açılım ları, romanlannın yapısı, getırdığı çozum ler ve yaptığı çozumlemelerle başlı başına bır alan oluşturur Hıghsmıth'ın roman larını okumak bır ıç sıkıntısı vermez değıldır Ama ınsanın kendısıyle yuzleş mesınden douan bır daralmadır bu Her ddııııüu ınsan başkalarımn ızındcn yuruycrek bıraz daha kendısıne varmaya ya da kcndısındcn bıraz daha u/aklaş maya başlar Bu aynı zamanda gerçeK romanın yalni7ca ınsan demek olduğunu ayrımsamastdır Hıghsmıth'ın başansı da budur'B SAYFA 11 Tragedyadan polisiyeye Patricia Highsmith S anmm 1973 yazıydı Huııen her gun gıttığım artık ığfal cdılmı:} bır yeı olan Zafer Çarşısı nın altında cs kı kıtap satan dukkânların bınsınde yan yana duran bırkac, cılt Patrıcıa I Iıghsmıth gorduğıımde, kım olduğunu bılmedığım bu yazartn polısıyeye bcnzcyen kıtapları nın hemen tumunu almıştım O yaz, ı^le nnde Baykuş ÇığlıgYnın da bulunduğu o kıtapları sındııe sındıre bıraz garıpseye rek ama epey şasırarak okumuştum Hıghsmıth, bcsbellı polısıye denebılecck bır roman yazıyordu ama o ulamın ıçın de ncreye oturtulabıleceğını kestırmek guçtu Bu ncdcnle, polısıye roman ustune yazdığım ve soruna polısıye roman nıo dernı/m bılımscllık açısindan bakan (ovunmek gıbı olmasın ama) Turkıyc'de banırım ılk ve tek olan bır yazımda adına hıç değınmemıştım Aslında polısıyc loman samldiğının tcr sıne guç vc guçlu bıı roman ç,erçevesıdır Polısıye yazan hcmcn hıçbır romancıyı otekının kulvarına yerlcştırmek olanağı yoktur Her burç başlı başına bır savun nu alanıdır Bır yazara ulaşmak ısc otekı nı onceden tanımak ya da yenı bır polısı ye romanı 'tanıdık bıldık' bır edayla oku mak olanağını vermez Hıghsmıtn'ın yerı bu ferahlatıcı alan temızlığınden sonra bıle epey farklı olduğundan başkalığının nereden kaynaklandığı şoyle bır gozden geçmlmelıdır en azından ama, bu soru nun yanıtını roman kavramının dolaylarından uzaklaşarak vermek olanağı yok Ozellıkle 19 yuzyılda kurulan ve gelı§en, ama filızlerını 20 yuzyılın ustelık de en aykırı romancılannda büe yasatan ro man anlayışının en oncmlı nıtefıklerının başında onun bır metafızık olması gelır Roman çoğu zaman ulusal ınsanaJ varoluş trajığı denılen, sonunda aykırı ve bıraz da yozlaşmış bır açılımla varoluşçulukta bıten temel durtuyu ve hatta yaşama gudu su denebılecek duyarlüığı sureklı olarak derınden derıne ışler, açar ve gelıştırır ts ter soyutlanmış, ıyıce antılmış ve arınmış bır dıl gerçeklığı olsun, ıster ımgeleştırıl mış bır nıtelık kazansın, ıster sımgesel bır boyutta dondurulsun, ıstcrsc Yenı Ro man'da olduğu uzere rumuylc dışlansın, roman, sonunda tnsan olgusunun hcm bır çozumlemesı hem de bır bıreşımıdır Bu gerçeğı aşan bır roman ulamı ya da çevrenı duşunmek olanağı yoktur Metafızık burada devreye gırer Roman msanın sorgulandığı temel zcmınlerden bınsıdır Ianpınar ın bızde roman olma masını Rus Oıtodoks kılısesının gunah çı karma kurumuna bağlarken bu nedenle haklıydı Ayrıca ınsanın sanal ya da gerKİTAP SAYI 290 ınceleınt teknıklerıne bağlı kalarak orta ya çıkması bosuna değıldır Polısıye ro man pozıtıvıst bılımsellığın ve nesiıellığın rasyonalıst sorgulayıcılığın yazınsal yansı masıdır Bu nedenle dc Batı roman gele ceğının emnıyet subabı olmuştur Roma nın ıçedonuk aravışını, Batı polısıye ro manın dışa donuk yanıtlarıyla sonuçlan dırır Hıglısmıth ın dunyası bu gerılımın i(,ınde yer alır Çunku onda dısa donuk bır tavır alı^tan daha çok ıçe donuk bır bakı^ a(,ısı ve sorgulama vardır Roman kışılerı yeterınce derınle^mezler Hatta Hıghsmıth'ı okumaya kalkı^anlar yazarın yer yer sıcramalar yaptığını, bırısını anla tırken kımı O7ellıklcrını, onları sankı da ha once aktarmışçasına, okurun onları daha onceden bılıyormuşçasına davran dığını gorerek saşırabılırıer Bu bır rast lantı değıldır Highsmith derınleşmeyı bır aydımla^tırma surecı olarak gormez Derınleşme onun ıçın bır atmosrer sorunudur Tum bır sure^ o atmosferde yaşa nacaktır Hıghsmıth'ın romanlarında ka çındmaz olarak başvurulan ıkınci bır ol gu çatışmalar zıncındır Daıma bır otekı, daıma bır karşıt vardır bu kıtaplarda Ne kı çatışmalar da değıldır romanları belırleyen Onlar, olsa olsa daha derınde yatan oğelerı gun ışığına çıkarmak ıcın kul lanılan bırer oğedırler Hıghsmıtn daha farklı 1bır yere varmak ıstemektedır Me tafızık Gerçekten de romanları bırbırı ardın ca okunduğunda, bu yazarın varoluşçu denebılecek bır yaklaşımla neredeyse anlamsız ya da anlamı herkesçe kesınkes kabul edıldığı ıçın dıle getırılmesı, baş aşağı çevrılmesı anlamsız gelen olguları neşter altına yatırdığı goruleccktır Bay kuş Çığlığrnda bu, yazgıdır Aslında yazgı Hıghsmıth'ın gıdıp gelıp takıldığı bır kavramdır Çunku gerçeklı ğın sorgulandığı yerde yazgının ırdelen mcmesı olanaksızdır Highsmith ıse ger çeğı dcğıl, ustunde uzlaşümış, gerçeklığın neredeyse baş duşmanı gıbıdır Bu ne denle de bır ınançsızlık yazarı dıye goru lebılır Yerleşık ahlakı dcğerler dızgesı, toplums.al yapılanmayı, ılışkıler ^ıncırını adeta nefretle kuşatır Soğukkanlı, renk vcrmcyen bır tıksıntıdır bu Yuksclen safra hcr noktada bastırılmıştır Cınayct lcrın bellı bclırsu ıslenmesı, adeta kcndı lığındcn olması da bu yuzdendır CUMHURİYET