Katalog

NECMİ SONMEZ lkcmizdc 1980'lerin başından itiba ren görscl sanatlar alanında galcrilerin, müzayedelerin güdümu altında gelişen, gerçekçi bir zcminc oturmadığı için dc sürcklilcşemeyen bir ilgi patlaması yaşanıyor. Bu alanda gözlemlenen yayın artışı, önccliklc sanatçı albünılerinde, çevirilerinde lüssedilir bir doygunluk noktasına doğru ilcrlcrkcn, genelgeçer, mcdyatik konuları değil, problcmatikleri tartışmaya açan deneme ve düzeyli polemik çalışmaları nc yazık ki, hâlâ azınhkta kalmaya devanı ediyor. (Bu çcrçcvcdc Aykut KöksaJ'ın "Zorunlu Çoğulluk" kitabının tekılliğini koruduğunu belirtmek gerekiyor.) Bu durumda da giderek medyanın güdümünde resim piyasasını şekillendirmeye yönelik pronıotion yazılarının önünü açmaktadır. Hasan Bülent Kahraman bu alanda bazı yayımlamayı son yıl larda iyice azaltsa da, Çağdaş Tıirk Sanatı'nm gündemini yakından izlcyen bir entclcktücl olarak "ıçerdekı dışarlıklı" konumuna sahıptır. Kahraman (1957) öncelikle edebıyat eleştırileriyle tanınan bir yazar, ancak görsel sanatlar alanında da değişik yorumlara girnıiş ve özellikle Kalın Jergisinde yayımlanan çalışmalarıyla ycr ycr şımşcklcrı üzcrine çekmiş bir isim. Onu "ıçerdekı dış.ırlıklı" olarak nitelen dirmenıin bir nedeni dc, şimdiyc dek kitaplaş,mış çalışmalannm politikadan edebiyat eleştirisine, Postmodernizm'den Türkiye'dekı sağ nartilcre değin geniş bir skala içinde yer alması. Bu çokyönliilüjSünün yanı sını göretim üyesi ve Kültür Bakanlığı danışmanı olarak da çalışan Kahraman, görsel sanatlar alanını da kuşatma arzusunu taşımaktadır. Şıırası açık ki, Kahraman'ın bu alanda üstlendiği "gözlemci konumu", elcştirinin sıcak atış ala nına girmeyen, sanatçıların kîşîscl oluşumları üzcrinc dcgıl, ülkcmizin genel değer sıstemının yetcrsızliklcri üzerinde yo ğunlaşan bir özelliğe sahip. Kahraman'ın 1988 94 arasında çeşitli nedenlcrle kaleıııc aldığı 12 deneıne&indcn olu^an "Sa ııatsal Gerçckliklcr, C^lgular vc Ötclcri" isinıli kitabı Yaoı Krcdı Yayınları tarafından okura sunuldu. "Sanatsal Cîerçeklikler" ve "Sanatsal Olgular" başhklaiı altmda iki ayrı bölünı de toplanan detıeuıelcrin tamamı, plastik sanatlar ortamında yakın zaınana dek tartüjilan ya da gündeme hiçbir zaman gircmcmiş sorunları clc alıyor. Yazara göre "zor ve hatta anlaınsız" sayılabilecek olan bu kitap, gerçekte Kahraman'ın inançlarını, tcmeldeyse Tıirk gorsel sanat ortamının yapısal sorunlarını kolay anlaşılmayan bir dille ortaya koymakla yetinmcyip, çözüm öncrilcri getirmeyi göze alan bir "CrcdoKitap" niteliğinde. Birçoğunu ilk yayımlandıklannda okuduğum bu denemeleri bir kitap formunda tekrar incclerkcn, Kahraman'ın bir misyoner ruhuyla dipnotlarına karşı olan sorumluluğunu ne kadar önembediöini bir kcz daha algıladını. (Türkcede 69 dipnotlu bir yazıya rastlavabtlmek sıkça karşılaştığım bir durum dcğil.) üysa dipnotu iilkemizde başlı başına bir sorundur. Okuyup etkilendikleri yazaıları kaygısızca yağmalayan bir gruptan söz açmak miimkündür. Ancak son zamanlarda sön düğii gözlemlenen Postmodernizm tartı^ Hasan Bülent Kahraman'ın denemeleri ve... U Gorsel sanat ortamımızın durumıı lıı denemesinde bizde hemen hemen hiç •oğun olarak tartışılmaktadır. Kahraman Hasan Bülent Kahraman'ın "Sanatsal Gerçeklikler" ve "Sanatsal Olgular" başlıkları altında iki ayrı bölümde toplanan denemelerinin tamamı, plastik sanatlar ortamında yakın zamana dek tartişilan ya da gündeme hiçbir zaman girememiş sorunları ele alıyor. Yazara göre "zor ve hatta anlamsız" sayılabilecek olan bu kitap, gerçekte Kahraman'ın inançlarını, temeldeyse Türk gorsel sanat ortamının yapısal sorunlarını kolay anlaşılmayan bir dille ortaya koymakla yetinmeyip, çözüm önerileri getirmeyi göze alan bir "CredoKitap" niteliğinde. gündeme gelmemiş, oysa 20. yy. şiirinin en sert çıkışlarından biri olan Somut Şiir (concrete poetry) olgusunu, Eugen Gombringer, Jirı Kolar, Hiro Kamimura, lan Hamilton Fınlay'in çalışmalarından derlediği örneklerle birlikte tartışmaya açıyor. Jakobsen ve Arnheim'ın düşünceleriyle desteklcnen bu deneme, Kübizmle birlikte ortaya çıkan çokgörüngülü (polyperspective) yapı sorunun kuşatmaya ve oldukça sorunlu bir konu olan "tdeogram"ı ta nımlamaya çalış ınaktadır. Kitabı geniş ha cimli olmasma ragmen Kahraman, Batı'da son on yıl dan beri gündeme gelen küreselleşme eğilimi çerçevesindc tartışmaya giren MerkezÇevre Ilişkıleri'ni, Göçebelik ve Kentin veniden yapılandırılması gibi sorunları kitabın son bölümünde "kısaca" ele almıs. Ben bu soru/n/lar 21. yy.'ın temel problcmatikleri olmaya •ıday konulardır. Batılı aydınların tarihsel negemonyasının kırıldıgı, "öteki"nin düşüncesinin daha da önem kazanacağı ortamda deşilecek den tartışmaya açmayı rercih ilk kavramlaı arasında yer alacaktır. Kahnıaları sırasmda bırakın fikir ediyor. Bu da kitaba rengini raman kitabının M>II bölümünde irdelediçalmayı, Baudrıllard, VCİttgensveren en temel özellik Daha ği konuları kitabının rövdcsine oturtsaydı << r\rhlıl/lır, / tcin, jaınesoıı, Dclcıuc basta açık söylemek gerekirse, kita vc yaratıcı katkılarıyla Türkiyc'dcki gör kpıhır ı < İUvltri • olmak ü/ere birçok yazarı anlabm eksenine gırebilmek için, sel sanat ortamının dar kenarını aşmış kimadan, hatah çevirilcrlc tartıson yıllarda moda olduöu gibi, mi sanatçıları belirlemeyi denesevdı ve şıldıgı, hatta üçüncü sınıf çevi plastik sanatlarla ilgilenmek sıkça kullanmadığı çatallı, batan cleştirel rilere dayanılarak katalog yazıl dilini daha açıkça kullansaydı o zaman yetmıyor, bu alanda temel dü dığı ya^adığınıız gerçcklerdir. zeyi aşan bir donanıma sahip karşımıza sorunun sıcak damarlarına inen Bu sahte oyuııa bugün bile deolmak gerekli. Yazar kaleme bir çalışma çıkacaktı. Kitabın kapağında vam edildıgi bir coğrafyada aldıgı programatik giriş yazı ki pisuann Marcel Duchamp'a ait olduğu "asıl mctne" egılmek bir zorunsında bunu "karmaşık bir me ne yazık ki hiçbir yerde belirtilmemiş. luluktur. Kahraman'ın dipnotla tın çoğuldur" diişüncesiyle açıklıyor. Oysa 20. yy. sanatının tartışmasız başrına olan eğilimi, ben bunu da biliyorum Cîerçekten de bir çırpıda anlaşılacak yapıtlarından biri olan bu yapıt, güçlü anlanıında dcğil, tartışnıaya girebilınek düşiincelerden çok, karşılaştırarak, kıyas ironiyle yaratıcı düşüncenin sarsıcı birlikicin şunların temel alınmasından yanayım lanarak daha iyi kavranabilecek kimi kav tcliğini temsil eden bir lkon'dur Bu kitap cıiye özctlcncbilecek olan bir tutumdur. ramlar üzerine yoğunlaşıyor Kahraman. başka bir gerekliliği de ortaya koyuyor: Kahraman'ın kitabının belkemiğini Bu kavramlar yer yer sanat tarihinin sı Hasan Bülent Kahraman yazdığı tüm saolu^turan denemeleri Dı^avurumculuk, nırları dışında, felsefe, estetik, şiir gibi nat eleştirilerini bir araya getirerek, kroMinimaliznı, Soıııut îjiir (cocrete poetry) alanlara kayan, hatta "disiplinleraraası" nolojik olarak kcndisinin de gelişim çizgigibı önemli akımlar üzcrine yazılrrtış olmasına rağmen, öğretici, bu alandaki te konuma sahiplcr. Buna örnek olarak "Ut sin ortaya koyacak olan "Tüm yazıları" pictura pocsis" başlıklı deneme verilebi derlemesine bir an evvel başlamalıdır. • nıel bilgi aoklığını kapamayı hedefleyen lir. "Resım mi, öyleyse siirdir" diye Türkya/.ılar değil. Yazar burada kendi fikrini çeyc çevirebileceğimiz bu Latince deyim, dolaşıma sokabilmek ıçin konuya "tanımSanatsal Gerçeklikler, Olgular ve Oteresimscl dille şiirscl dilin kcsişmc sorunu leri/ Hasan Bülent Kahraman/ YKy/ lama yapma" gereöinı duymadan, düşünnu dile gctirmekte ve Rönesans'tan beri 1995/173 s. cclcrinı Delirli problematikler çerçevesinSAYFA 9 CUMHURİYET KİTAP SAYI 279