Katalog

ni çekememclcrine, üzülür. Müştak Erenus, sııdece kencli halkımn şairlerint dcgil, bütiin dünya sairlcrini de kardeşi bilir. Oıılar için üzülür, sevinir. "Lorca Kardeşim" adlı şıırı bunlardan biridir. Ataol Bcnramogİıı bir yazısında "bu hengame içinde ka(,11111z t a r k m d a ö\ılıık? ' diye sorar bu gü/el şiır için. SOKAKTAKİ T I Y A T RO livatronun sokaktaki sesi... Semih Çelenk'ten ilginç bir araştırma: Sokaktaki Tiyatro Ve bugün "Niçin scvışirsıııiz bıı yat.ıklarda Çocııkları sevmeyecekscniz Vc clc sevseniz I laııgi yüzlc" D;ıha önceki lapıtlarında (Çagınn Gidenleri) Boşuna adıyla okııdugumuz bıı siirin sonuna s.ıir, bu kıt.ıpta bir de "Eş şo£İu Eş.şcklcr ' dizesini eklemiş. Diizyazı böliimı'ındc de Natali adlı bir çocuk soruyor, "Müştak Aınca/ Son dizc bıı şiirde var nıı" ıliye. Evet, sövgiinün siırdc nek yeri yok ama, Miiştak Eıvmı.s IIII an I iiıkçesinden "Milli Cüinleı "den "Zilli ( i u n l c r ' e nasil gclindiğini okııvunca, bıı söziin, zillilere halil bile gelcccginı süylcyebilirsini/... Kıtabın sonıınıı ^iiylc bağlanuş şair: "JVlakiııist bab.ınım yılda iki paso hakkı vardı. lkiııci ıncvki kadilc. Kıırulurduk trcnc, istedıgimi/ ycre gidcrdik zengiıılcr gibi." Bcıı dc Köı Beyazı Soıdıı'yu okurkcn. Anadolu liksprcsi'vlc Sır yıırr volculugumı çıktıın. Trenııı penceresinden dışarı bakarkcn, M. Erenus'ıın şıı dizelerini mınldanarak: "Sclam olsun Mustara Kemal günlerine Tatar mahallesindeki üç gözlü toprak daınlı evimiz Sabahlan hohlanaıak silinen lamba şışcsi Taşlıkta ürledi^im tcnckc nıanga! Ycre göf*e sığmayan o büyük co^ku Bağnmızdaki kuv.ıyı milliyc Zilli olnıayan o onıırlu mıllı Kcrpiç duvar yamacı Çarşaflı aııam Ve onuıı sirtıuda görcbildigim bayramlar Bayraklar bayraklar Kalpaklar dolaklar postallar Yaslı gittiın şctı gcldinı Aç koynunu bcn gcldim Bana bir yııdum su veı Çnk uzak yuldan (jcldim. Bir güzt'l düş gibi Kcndinc sahip memleketiın." (s. 2021) İki vıl öncc, dcğcrli sanarçı dostum Ümit !>arıaslan'la birliktc Sıraselviler'dcki bürosunda ziyatvt cttiğimizde, cocuklar gibi Sfvinmişti. Ardıııdarı, birkaç gün soııra bana, yayımlanmanıış bir şiir dı>s yası göndcrmiijri. Kapagında o güzcl el yazısı ile ^öyle diyoruu: "Bubalar, insan sevgisindr sizi dalıa ı;uk duydum vc daha çok sevdiın Bi/ dc Müştak Buba, biz dc seni çok sevdik. 80. yaijin kutlıı olsun, diycbilir nıiyizr' Vc daha nice şiiıii yıllara.. • Kör Beyazı Sordu/ Miıştak k Yıtyınalth/ I<>'JI CUMHURİYET KİTAP Erenus/ 273 Dokuz Eylül Üniversitcsi CTÜZCI Sanatlar Fakültesi Tiyatro Bölümü öğretim elemanlarından Scmih Çelenk'in "Sokaktaki Tiyaro. Seçenck Tiyatronun Kısa Tarihi" adlı çalışması, dünya ve ülkcmiz tiyatrosundaki Sokak Tiyatrosıı geltftıcğini irdcliyor. Tarihscl gclişimi açısından olduğu kadar, oyun mctninin oluşumu, oyunculuk ve sahne tasarımı, uygulama konularında da Sokak Tiyarosu'na öneriler sunuyor. HİLMİ ZAFER ŞAHİN S iyasal vc toplumsal değişiklikler istcycn dünya BÖrüşIerinin cylcm alanı ol.ırak gördükleri sokak, gelenckçi kuralların dışına çıkan, yenilikler arayan, dcııcyci yalı^rnalara yönelen, gcniş vı^ınlaıı kucaklamak istcycn sanatın da kcııdini göstcrdiği alan oldu. Yüzyıllar boyunca, açık alanlar, sokaklar, sanatçısanat cscri vc alıcı ilişkisini bircbir, dolaysız bir araya getirdi. Ancak, yüzyılımızın başında sanat, artık sokağın canlılığında kendinc yer açmaya başladı^ıda, biçcm değişikliklcri öncren yönclişlcri dc yaşadı. Kapalı mckânların dışına çılcıldıkça izleyicisiylc hcsaplaşan, onıın kayguları, sevinçlcri vc coşkularıyla yoğrulan, biçimlcneıı sanat, ö/ündcki insana ve yaşama ilişkin sıcaklıkla sokakta buluştu. Bclki dc sokaktaki bu bııluşmadan en çok pay alan, capcanlı insan insana iliskinin sanatsal yönclişi tiyatroydu. Sonraları Sokak Tiyarosu adını alan, tiyatronun anIatım olanaklarını sokağın gerçeğinde biçimlcycn, ycpyeni bir anlatım biçcmi gelişti. Böylccc Sokak Tiyatrosu, insanlık tarilıiylc yaşıt, onlarca anlatım biçemini, dcncyimini içindc taşıyan tiyatronun bir başka seçcnek, deneyim ve ugras alanı oldu. Dokuz Eylül Üniversitcsi Cîüzel Sanatlar Fakültesi Tiyatro Bölümü ö^rerim elcmanlarından Semih Çelenk'in "Sokaktaki Tiyaro. Seçcnek Tiyatronun Kısa Tarihi " adlı çalışması, dünya ve ülkemiz tiyatrosundaki Sokak Tiyatrosu gclcneöini irdcliyor. Tarihscl gelişimi açısından olduğu kadar, oyun metninin olıışumu, oyunculuk ve sanne tasarımı, uygulama konularında da Sokak Tiyarosu na öneriler sunuyor. Yapıt, ülkemizdeki tiyatro araştırmalarının bir köşesinde kalan ya da Işçi Tiyatrosu kavramı içinde ele alınan Sokak Tiyarosu'nun yönelişini değerlendiren bir çalışjiııa. Semih Çclenk tiyatronun tarihsel kökeniııe, tiyatronun özündcki politik olan açısından bakıyor. Yazardan yönetmene, oyuncudan sahnc tasarımcısına, nıimari mckânı (sokakta da olsa) oluşturana, yani sanatsal eylemin yaratıcılarının tek bir amaca, seyiıciye yöneldi£ini bclirtiyor. Seyirciyi etkilemenin, tarihsel zaman içinde biçimsel deöişiklikler gündeme getirdigi üzerinde duruyor. Tiyatronun öteki sanatlar gibi tüketime yönclik metaya dönü^tü^ü, sanatçının ürcticiligini toplumsal isteklerin biçimlediği çağımızda Sokak Tiyatrosu'nun, bir seçenek olduöu kadar, tiyaronun özüne ve kaynağına dönüş olduğunu da vurguluyor Çclcnk. 8eçenek Hyatro Sovyetlcr BirligTnin kurulıış dönemindeki denemeci toplulukların çalışmaları nın, Meyerhold'un uyBulamalarının Sokak Tiyarosu'na sağlauıjSı olanaklara değinen yazar, "Devingcn vc yaşayan tiyat ronun motor giicünü olıışturan Sokak Tiyatrosu isc Weimar Cumhuriyeti'nde yapılan sokak gösterilerinde olgun bir niçimde ortaya çıkmıştır" diyor. Ardından da, Birinci Dünya Savaşı sonrası Alman ya'nın tarihsel, siyasal koşullarındaki uygulamalarını anlatıyor. Ayrıca bu Sokak Tiyatrosu çalışmalarının "Brecht'in EpikDiyalektik vc Piscaror'un Politik Tiyatro çıkışlarının geıi planını oluşturdugunu" bclirtiyor. Sokak Tiyatrosu'nun tcmelinde, politik olma, hak araına, haksızlığa karşı çıkma kaygusunun, onıın biçemini ve içerigini bclirlediğini söylüyor. Bu anlayışın en somut örneklcrini veren Living Tneatrc toplulugunun "seçcnek tiyatro" olma çabasını, arayışını tanıtıyor. Çelenk, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki üç degişik Sokak Tiyarosu toplulu^unu örnek olarak seçip çalışnıalarını tanıtıyor. Bunlar 3035 yıldır çalışmalarını sürdürcn Brcad and Puppet Theatre, San Fransisco Mime Tropııe ve El Teatro Campesino... Her üç toplulugun temel özelliği Amcrikan yaşamını sorgulamaları, cğlendirici öğclcri kullanarak. politik \c toplumsal konııların sorıınların ü/.eriııc gitmclcri. Mitinglerin, protcsto yürüyü^lcrinin, Vietnam Savaşı karsıtı göstcrilcrin vazgc çilmez bir parçası olan bu Sokak Tivatrosu toplulukları, toplumsal yaşamdaki görevci ve işlevsel yaıılaııyla, sanatsal olanı aynı potaya döküyorlardı. Seyretlcni ııya rırken, ele aldıkları sorıına ilişkin sonuç alıcı hedeti göstcriyorlardı. Yazar daha sonra, ülkcmizdcki Sokak Tiyatrosu'na ilişkin kuıanısal ve uygulamalı çalışmalara değinivor. Muhsin Er tufiruı, lsmail Hakkı Baltacıoglıı, Cîünay Akarsu, Metin And, Özdemir N u t k u , Sermct Çagan gibi tiyatro adamlarının görüşlerini, yaklaşıınlarını aktarmanın yanı sıra, Devrim lçin 1 larekct Tiyatrosu ve Can Şenligi toplıılugıı örncginde uygıılamalarını tanıtıyor. Bu iki tonlulugun ca lışmalarının metinleri aktarılarak, iki degişik dönemin hcm toplumsal sorunları nın temclindeki ortak nedenler hcm dc bu sorunlara yanıtlar arayan tiyatronun konu ve biçcmsel yönclişlcri örnekleni yor. Sokak Tiyatrosıı'nun toplumsal vc siyasal gclişime uygun bir sanatsal yöneliş ve seçenek olarak gündeme geldigi diişüncesi, çalışmaııın Türkiyc'deki uygıılamaları anlattıgı bölümün çıkış noktasıdıı. Scmih Çelenk'in "Sokaktaki Tiyatro" adlı yapıtı, arayışın hiçbir zaman bitmeyccegi sanatın, tiyatro yönelişinc, scyirciye ulaşma kaygusuna sokakta gerçckleşen bir "seçenek" olarak bakıyor. Özündcki ortaklaşmacı, bircbiı insan ilişkisiylc Sokak Tiyatrosu'nuıı, çagımızda "yabaııcılaşma" içindc boğulan sanatın, tivatronıın ve giindclik yaşamın bir soluk alma, can lanma uğraşı oldugunu vurguluyor. Haydi sokaga! Tiyatmnun sokaktaki sesine kulak verelim. Çünkü orada bir scçenegimiz var. • Sokaktaki TiyatroSeçenek Tiyatronun Kısa Tarihi / Sı'i/üh Çch'iık / 164 \. SAYI SAYFA 17