Katalog

Coleridge'in, Halit Çakır tarafından Türkçe'ye çevrilmi^ bulunan "Dcncmclcr"inin buyük bır kısmını, felscfe ve edebiyatı birleştirme yönünde ilk önemli girişim sayılan "Yazınsal Yaşamöyküsü"ndcn bölümler oluşturuyor. Gerıye kalan kısmında isc, Coleridge'in şıri, sanat hakkındakı görıişlerini açıklayan yazıları ve Shakespeare'in kimi oyunları üzerine incelemeleri yer alıyor. Çevirmen bir de, Coleridge'in şiir anlayışına ışık tutan ve okuru bu zorlu dencmelerc hazırlayan önsöz yazmış. HALİLTURHANLI Samuel Taylor Coleridge'in "Denemeler'i Inniliz romantizminin buvuk sairi •• •! TS Flıot'ın "tngılız eleştırmenlerının belkı en buyuğu ve bır anlanıda sonuncusu saydı ğı Coleridge'in, Halıt Çakır ta rafından I'urkçe ye çevrılmış bulunan Denemeler ının bu yuk bır kısmı, lelsefe ve edebı yatı birleştirme yonunde ılk onemlı gırışım sayılan Ya7insal Yaşamoykusu'nden (Bıograp hıa Lıtcrarıa'dan) bolumler oluşturuyor Gerıye kalan kıs mında ıse, Coleridge'in şıır, sanat hakkın dakı goruşlerını açıklayan yazıları ve Sha kespearc'ın kımı oyunları uzerıne ıncele melen yer dhyor Daha once de TS Elı ot ın Denemeler'ını (Remzı Kıtabcvı, 1988) 1 urkçe'ye kazandıran çevirmen bır de, Coleridge'in şııı anlayışına ışık tutan ve okuru bu zorlu denemefere hazırlayan onso7 ya7mış 1790larda Jessu College (C ambrıdgc), devrımcı coşkuyla kaynayan bır okuldu, 1 ransız devıımının getırdığı ılerıcı vc ozgurlukçu duşuncclcr burada genış taraf tar buluyordu Colerıdge, rahıp olma nı yeüyle (bıı dın adamı olan babası da bu nu ıstıyordu) geldıgı Cambrıdge'de unıta rıanızmı benımsedı 1790 larda unıtarıan olmak, arıstokrasıye vc yerleşık kılıseye ıııuhalıf olmak, I ransız devrımıne yakın lık duymak demektı Ingılterc'dekı radı kal Dıssent geleneğının omurgasını oluş turan unıtarıanler, bıreysel ozgurluöun parlamcnto reformlarının vc kolclıgın kaldırılmasının ateşlı savunucularıydılar (") Colerıdge de kuşkusuz, donemın bır çok aydını gıbı \ ransız devrımınden et kılennıi!) geıek Bııstol'da yaptıgı konuş malarda vc gcrckse çıkarttıgı watchman (Bekçı) adlı ga/etedekı yazılarında iiâ man zaman sorgulayıcı bır tavırla) dcvrı mın getırdığı duşuncclerı ışlemıştı Fakar asıl onemlısı o, sozu edılen bu pohtık ko nıışma ve yazılarıyla daıma scvgı tcmelıne dayalı bır Hırıstıyanlığı, dınsel bır hıımanızmavı yayıınıya çahşmıştır Konuşmala rından bırındc "gıdın, yoksullara lncıl'ı vaa7 edın ' demıştı Yakın dosttu radıkal lıatıp John Thelwall'a 'Hırıstıyanlık yok sullann dınıdır' dedığı bılınır Colerıdge, Cambrıdge yıllarının ardın dan bır surc ıçın anarşıst dusunuı William Godwın ın etkısı altında Kaldı God vvm'ın Politik Adalet başlıkh kıtabında one suıduğu, ozel mulkıyetın ınsanlar uzcrındc yozlaştırıcı etkılerde bulunduğu goruşu ozelhkle ılgısını çekmıştı Onun tanrıtanıma7İığını ıse, elbette paylaşmı yordu Colerıdge yakın arkadaşı Southey ıle bırhkte, ozgurlukçu duşuncelerın etkısı altında ve gençhk ıdeahzmının coşkusuyla, pantisokrasi adını verdıkletı bır uto pık komun tasarlamıştı Kendısını 'tanrı tanımaz ve dcmokrat" olarak tanımlayan Southey ası bır genç adamdı Ingılız cğı tım sıstemınde yaygın olan ışkencc kertc sındckı ce7alandırma yontem leıını (bunlar arasında kırbaçlama da vardı) eleştıren Flagel lant (Kırbaçlayan) adlı bır dergı çıkarttı^ı ıçın Westmınıs ter den kovulunca, "yureğı şıır ve duygu dolu zıhnı Rousseau ve Werther ıle yuklu, dınsel ınançları Gıbbon tarafından yerınden sokulmuş halde" Ox ford'a gıderek oıada anotomı egıtımınc başlamıştı Pantisokrasi, Yunanta "pankısocratıa" kokunden turetılmıştı Herkesın cşıt oldu^u vc hcı malın ortaklaşa sahıplenıldığı bır toplunıu ılade edıyordu Ozunde, Ro ıısseau'nun doğaya donuş ve Godwın'ın ozel mulkıyetın bulunmadığı ıdeal top lum duşuncelerının bır sentezıydı Pasto ral bır ınsıvada yaşayan, oıtaklaşa sahıp bulundukları topraöı kendı emeklerıyle ışleyen bıreycılcrın kornunu olacaktı Bu pro)enın hayata geçırıleceğı yer ıse Kıi7ey Amcnka'ydı Pantısokratıar tıpkı Mayr lower yolcularının yaptığı gıbı, aılelerının gereksınımlerınc gore ınşa edecekJerı bır gemıye bınerek olu geleneklerden koh nemış değerlerden ve toplumsal onyargı lardan arınmış yepyenı hayatlar kurmak ıçın Yenı Dunya'ya yclkcn açıcaklardı Colerıdge'e gore ınsan, temelde masum dur. doğasında hcrhangı bır kalıtsal kotıı luk yokdtur O halde ınsan, bu masum doğasıyla cennete yenıdcn doncbıhr ve Duşuş ten oncekı nayatını yemden kura bılırdı lşte kıısal pantisokrasi komunuy le bırhkte bu altın cağ gerı gelecektı tn sanlar bır kardeşlık ağıyla bırbırlerıne bağlanacaklardı Pantibokrası'de buyukler, kuçuklerın cğıtım ve doğal gelışımıne olabıldıöınce a7 mudahalc edeceklcrdı Daha açık bır anlatımla kuçukler, duşuncesız ebeveyn leıın egemenlığınden ve bencıllıkten başka bır şey aşılamayan oğrctmenlerın bas kısından lcurtulacak, cgıtımlerı ıçın oğret menlerın en kusursu/u olan doğaya tcrk edılecekler "doğa çocukları" olarak yctı şeccklcrdı Colerıdge'e goıe aslında ço cuklar, doğaya ve tanrıya çok yakın var hklardır Bu açıdan bakıldığınua, çocuk lar ozanın nesebındcn sayıhrlar Bır dığer anlatımla, doöalh^ını, masumıyetını yıtır mcmış çocuklar ve ımgelemı taptaze ozan aynı soy agacının ayrı uallarıdırlar ( olerıdge ve dostları çok geçmcdcn, pantisokrasi nın gerçekleşmesı pek guç bır pro|e oldugunu anladılar Ustelık, gençhk yılları da yavaş yavaş gerıde kalı yordu $ımdı artık, aıle ıçınaekı huzur suzluklar ve malı sıkıntılar gıbı çok daha acıl dunycvı sorunlarla boöuşuyoılardı Bu nedcnle, utopyalarını bclırsız bır gcle ceğe ertelemek 7orunda kaldılar 1793 yılında Exeter'de katıldığı bır cdebıyat toplantısında yuksek sesle oku nan bazı şıırlcr Coleridge'in uzerınde ola ğanustu bır etkı bırakmıştı Onu boylesı nc etkıleyen bu dızcferın yaratıcısı Wordsworth ıle, ancak ıkı yıl sonra Brıs tol'da tanışabıldı Aralannda sıkı bır dostluk bagının kurulmasında şıır bırıncı derecedc rol oynadı Şıırın yanı sıra bır dıuer ortak ılgı alanları da polıtıkaydı Ikısı de, Fransız devriminin Ingıltere'ye taşıdı^ı ılcrıtı duşuncckıdcıı (.tlcılenmış lerdı Colerıdge 1795 yılında Words worth ıle tanıştığında, r ransa yla gırıştı^ı savaşta Ingılteıe'nın haksı/ oluıığunu vurgulayan ateşlı konuşmalar yapıyordu Ertesı yıl, pohtık goruşlcnnı yayabılmek ıçın The Watchman (Bekçı) aah bır dergı çıkarmaya başladı Godwın yalnı/La Coluıdge'ı değıl, ya kın dostu Words\vorth u da etkıknuştı Devrımın fırtınalı gunlerınde Fransa'da bulunan Fordsucırtn jakoben kan dokıı LUİuğun doj^rudan tanıgı olmuştu |ako ben tcror karşısında, dcvrmmı başlangıç ta doğurdu^u buvuk umutların ıhanttL uğradıfiı ve boğuldıığu kuşkusuna kapıl miştı lşte tam o sııada Politik Adalet te devrımcı teror ycrme usun ve tutkuların denetımıne dayalı bıı rcfornı ıçın ıpuçları bulmuştu Godwın'ın duşuncekrıne bağ lanmasinda Pransa dan donıışıınde yaşa dığı ruhsal bunalımlar da etkılı olmuştu Sevgılısı Annette Vallon bır bcbek duyaya getırmış, fakat Wordsworth parasızhk yu zunden sevgılısıne ve bebeğe destek ola nıamış, Ingılteıe vc I ransa arasında pat lak vcrcn savaş uzerıne Fransa yı teık cderek ulkcsınc donmck zorunda kalmib tı Zaman geçtıkçe, sevgılısıne haksızhk ettığını duşunen Wordsworth un ruhu derın bır gunah duygusuyla yaralandı Politik Adalet, gunarı duygusunu us de netımıyle bertaraf ederek ıçınde bulun duöu ruh halını aşabılmek bakımından da bır çıkış yolu gosterıyordu Godwın ayrıca, evlıhgı ussal temelde savunulamaz bır kurıım oldu^u gerekçesıylc reddcdı yordu (Ancak sonradan, oncu femınıst Mary Wollenstonecraft ıle evlendı ) (ıod u'in'ın bu reddı, Wordsworth'a gunah duygusundan kurtulmada duşunsel bıı destek sağlıyordıı Fakat tanrıtanımaz Godwın daha da ılerı gıdeıek gunahı ın san ıradesını sakatlayan usdışı duvguların bır sonucu olarak goruyordu words worth zamanla, Cıodvvın ın onerdıgı ussal denetımın her turden ruhsal soruna şıfa veremcyccegını anladı Duygulaıı butu nuyle ınkar etmek ya da bugunu mutlak bır pışmanhk ıçınde yaşamak yerıne bıl gece edılgenlık olarak adlandıracağı bır tavrı benımsedı Ruhsal acılarma dog'ada şıfa adamaya koyulan Wordsworth'un Lirik Baladlar'a ya7acaöı onso/de dıle getı receğı goruşlerı bu donemde şekıllenme ye başladı Ruhu suç ve gunah duygularıyla orse lenmış Wordsworth, kızkardeşı Dorothy ıle bırhkt(? bır kır evınde ınzıvaya çekılıp "bılgece edılgen" bır tavrı benımscdıkten sonra yazdığı şıırlerıyle, 'geccnın karanlı ğını aşarak sabahın aydınhğına " kavuştu Colerıdge dc, 1797 98 yıllarını onların ya nında geçırdı ve bu ıkı yıl onun hayatının CUMHURİYET KİTAP SAYI 273 Jakobm terör I ngılız roıııaıılııııııııın buyuk ozanı Sa mııel Taylor Colcrıdge, Eskil Denizci, Kubilay Han vc Christabel dc ara larıııda ulınak uzere en onemlı şıırlerını omrunun ılk otuz yılına sıgdırmıştı Bun dan harckctlc vc aşm baMtleştırıfmış yar gılarla Colerıdge ı Wıllıam wordsworth fle kıyaslayanlar bu ıkıncı O7anın poetık yaratıulığını tum hayatına yaymayı oaşar dığını, sureklı gclıştırdığını ve olumun den kısa sııre one ya/dığı Prelud başlıkh şiıııyle de doıuğuna erıştırdığını, oysa Coleııdgc'ın ozanhgının hayatının belırlı bır donemını kapsadıgını, şıırsel gucunu ga?etecılıkte ve pohtık yazılarda tukettığı nı ılerı surmuşlerdır Dahası, onun çalış kan ama başarısız (manque) bır ozan ol duğunu ıddıa cdcnlcr de olmuştur Ger çek şudur Colerıdge gençhğınde yarat mış olduğu olağanustu şıırlerı ılerleyen ydJarda yetııden ele almiş bazı du/eltme ler yapmiij ve kısmcn dc yenıden yazmış tır Ayrıca Mezarstz Kıtabe, Boccaccio'nun Bahçesi gıbı olgunluk yıllarının urunlerı dıyeDileeegımız şıuleı yaratmış tır U7un sure ıhmal cdılmış bu şıırlerın C olerıdge ın ozanlık scruvenını layıkıyla deSeılendııebılmek bakımından onem ta şıdıklan anlaşılmış bulunmaktadır Kısa cası, Colerıdge hayatının sonuna kadar ozan kalmıştır fakat yalnızca bır o/an olarak kalmamıştıı O aynı zamanda usta bır denemect, bu edcbıyat eleştırmenı, estetıkçı, Hırıstıyanhk ıle yenı platoncu duşunceyı uzlaştırmaya çahşmış bır felse fecı, yorulmak bılmeyen bır mektup vc gunluk ya/arı (mektupları altı cıltte top lanmıştn), Alınan lomantızmının bellı başlı yapıtlarını lngılızce'ye kazandırmış bır çevirmen yaşadığı donemın Avru pa'sındakı pohtık ve kulturel değışımler den etkılenmış bır gazeteu ve ateşlı bır konuşmacıydı Daha da onemlısı, gchştır dıfii felsefı duşuncelerın vc mctahzık spe kulasyonların onca dağınıkhk ve savrukluğuna karşın onun duzyazılarında, bılı nemezcılık çagında dınsel ve ınsancıl bır ınancın hangı temeller u/erındc kurulabı lcceğını kavramış bır ınsanın yalvaçsı sesı duyuluyordu Fransız Devriminin etkileri Suç ve günah duyguları SAYFA 12