Katalog

Viran Dağlar", anlatacak şeyi olan, gclenekscl anlatı tarzından uzaklaşmayagerek duymamış bir yazarın sürükleyici bir romanı. PROF. DR. GÜRSEL AYTAÇ ccati Cumalı, "Makcdonya 1900"iin 2. ronıanına bir Rumclı türküsündcn seçmiş başlıgını: "Viran Daglar." 477 sayfalık eser, kahramanı Zülfikar Bcy'in biitiin lıayatını anlatması bakıınınJan bir biyografya romanı sayılabilir, ama daha belirgin özelliğiyle, bir ça$ romanı. Üç alt bölüme ayrılmış "(ıiriş "fe, yer vc zamana ilişkin tanıtıcı bilgilcr, bir roman sıiriıkleyiciliği, bir canlandırma yetenegiyle okuyucuya akranlıyor: 1916 yılının 2(i ağustos günü Bilistc'sini gözlerimizin önünde buluyoruz. Kanjimıza çıkan ilk Hgür, romatuıı asıl kahramanı degildir; Sa ban, Balkan Savaşı'nda< )smanlıordu sunıın bozgumında canını kurtarmış, bir erdir. Zülfikar Bey'i, onıın gözüyle tanırızilkolarak: "Kır an üstünde, omuzunda çapraz mavzeriyle Goriçkalı Zülfikar Bcy'di gelen. Bilisteli birköylü için önemli bir olaydı Züllikâr Bcy'in gcli^i. Cesareti, yakışıklılığı, cömertliği, gönül serü vcnlcri, nişancılığ'ı üstünde anlatılan larla adı dillcrdc dolaşan iinlü bir kişiy di Zülfikar Bey. Dıırdıı, ünlü Zülfikar Bcy'in köye gclişini ilk görcn olmanın gönül hoijluguyla yüzü gülerek bekledi. Konukları yol kav^ağına yaklaşırken seslenecekti ki kararsızlığa düştü. Savaş bölgesindeıı geliyordu Zülfikar Bey. Dört yıl önce kendi başına geldigi gibi, kaçıyorsa, SırpYıınan çeteleri varsa ardında?.. Görünmek tanınmamakisteyebilirdi." (s. 9) N Bey'in Makedonya'ya sahip çıkmak, orayı terketmemek niyetini de yorumlar Halit. Ona bu sözleri söyletebile cek nedenler nedir? "Hiç bencil değildi. Mal mülk tutkusu ile söylemiş olamazdı bu sözleri. Okumaya düşkün olmadı^ı için okui dtıklarından kaptığı söylenemezdi. Içinde yaşadığı olayların kendisinde uyandırdığı tepkiler olabilirdi ancak onu böylc konuştııran. Rıımlar, Bulgarlar, Sırplar arasında yaygınlaşan ulusçuluk tutkusunun tanı^ıydı. Çcvresindeki Rumlar, Bulgarlar, Sırplar ben Yunan'ım, ben Bulgar'ım, ben Sırp'ım dedikçe; ben Türk'üm Osmanh'yım diyordu karşısındakilere." (s. 108) Necati Cumalı, gcnel çizgileriylc daha çok bir çağ romanı görünümü veren eserinin özellikle ilk bölümlerinde Zülfikar Bey'in çocukluktan ba^layarak gelişimi, eğitimi, manevi oluşumu üzerinde bir Bildungsroman özeniyle duruyor. Uzun olmayan bir okul öğreniminden sonra onu yetiştiren esas etmenlerin hayatın, yaşantılann içinden geldi^ini vurguluyor. Erken yaşta evliligi, karısının "olgun" tutumusayesinde onu sınırlamamiîj, Zülfikar Bey, hayatıdışarıdatanımayısürdürmü^tür: "Her yeni yolculuğunda yeni insanlar tanıyordu. Sokaklar, kahvehaneler, lokantalar, değişik yüzler, değişik insanlarla dolup taşıyordu. Yeni sözler, kendisini düşündüren görüşler duyuyordu tanıştıklarında. Her tanıdığı ınsan yeni bir kent, en azından ye ni bir semt gibiydi. tyi giyinmesini bilenler, kalabalık yerlerde oturup kalkma, konuşmaktaki incelikleriyle dikkatini çekenler görgüsünü ilerİetmesine yardımcı oluyorlardı. Vatansever lerin inanç coşkulanndan, bilgili kimselerin doyurucu açıklamalarından etkileniyordu." (s. 125) Zülfikar Bcy'in tttihat veTcrakki'ye girisi, sefcrberlik ilan cdildi^indc gönüllü yazılmak için uğıa^nıası, üsmanlı'nın o günlerde içinde bulunduöu ekonomik çöküntü, "Viran Dağlar"da etkili tablolar halinde dile geliyor. Makedonya'nın etnik yapısı, insanların günlük hayatlarında ncr şeyden önce komşuluk ilişkilcrini ayakta tutmak isteyişleri ise çok çeşitli örneklerle yansıtılmış. Mesela seferberlik ilanının sevinç coşkusuyla penceresi ne bayrak asmak isteyen Zülfikar Bey'e annesi şöyle der: " Düşünsenc, topu topu kırk hanelik köy Goriçka. ütuz hanesi Türkse, dört hane Rum, iki hane Bulgar, dört hane Arnavut var aramızda. Komşularımız onlar! Bayraklarımız ayrı, çarşımız.çcşmelerimizbir! Buncayılbirbirimize egri söz etmeden yaşadık! Yakışık alır mı? Komşularımız kırılır, ürker..."(s. 149) Göç yolunda bir ailenin hastalanan C U M HURİ YET K İ T A P SAYI Bir cağ romara Viran Dağlar lânik'e okumaya gittikttn sonra dünyayı tanımaya ba^ lar Zülfikar. Hovardalıklarına son vermek için anncsivli' babasının uygungördüğübıı kızla evlenir. Ama evlilik, hayatını pek değiştirmez. Kansı EmineHanım.onakarşı "anlayışlı" davranır, kaymvali desi Saliha Hanım'ın yanında mazbııt bir gelin olarak Zülfikar Bey'i beklcrdurur. Nccati (Cumalı, roman kahramanı Zülfikar Bey'i zaman zaman efsaneleştirse de onu farklı gözle değerlendiren Makedonyalılar'a da kulak vcrmcmizi sağlıyor. "Giriş"tc onu Şaban'ın gözüyle tanıtırken, sonraları meselâ terzi Halit'in Zülfikar Bey'le yakını Mustafa hakkındaki görüşünü ö^reniyoruz: "Halit'c göre toplumda çürüyen, ömrü sona ercn bir kökten geliyorlardı ikisi de. O kökün son sürgünleriydiler kuşak olarak. Şu da var ki kitapların yazdığı, teorilcrin belirlediği kauar tek yönlü degildi sorun! Toplumsal katlarına yönelik kusurlar, suçlamalarla ka ralanamazdı bu çocuklar. llkin çok açık yürekliydiler. (...) Cesaretleri, cömertlikleri, dürüstlükleri, sevecenlikleriyle aklanıyorlar, sevilen, özlenen iki genç oluyorlardı kendilerini tanıyanların gözlerinde. En başta da faurcs hayranı kendi gözüy"lc."(s. 164) Romanın bu "Jaures hayranı" terzi Halit 'i, ilginç bir kişi liktir. Birincilikle bitirdiği "Rüştiye"den sonra parasızlık yüzünden öörenimini sürclürememiş, fakat kendini yetiştirme azmiyle çok okumuş, cevresindcki Sırp, Bulgar, Rum asıllı aydınlarca yönlcndirilerek aydınlanmacı düşünürleri tanımıştır. 1 lalit'in hayat hikâyesi, roman bütününün sunduğıı Makedonya müzayı|*inin ilginç motiflerinden biri. Genç Zülfikar Bey'le sosyalist Halit'in tartışmayı andırır sohbcti dc o döncmindüşüncedünyasınıyansıtmasıbakımından ilginç ve başarılı. Bu konuşmayı Halit'in daha sonra kendi kendi ne değerlendirişi, romanda genelliklc yaygın olimpik anlatı halinde dilc getiriliyor ki bu, söz konusu değerlendirmcyc yazarın, en azından anlatıcının da katıldıgını gösteriyor. Zülfikar Roman okumanın tadı... "Viran Dağl.ır",olimpik anlatımkonumuyla yazılmış. Olayların öncesini sonrasını bilcn, roman tigürlcrinin aklından gönlündcn geçenleri okuyan bir anlatıcı egemen. "Giriş"te ortaya çıkan anlatıcının bu konumu, romanın zaman kurgusunu da bclirliyor: Esas bolümlerde (cscr 6 ana bölümden oluşuyor) kronolojik bir art arda anlatım varkeıı, "giriş, 'te belki ortalarda bir yerlerden başa atlama söz konusu. Yazar, romanın ana konusunu, yer ve za man atmosferıyle "giriş"teokuyucııyla tanıştırıyor. Zülfikar Bey'in hayat hikâycsini, babası (îoriçka Beyi Rıza Beylc annesi Saliha Hanım'ın cvliliklerinden başlayarak adım adım izliyoruz. Rıza Bey, ileri ya^larda erkek çocuk babası ol muş, bu yüzden tek oğlu Zülfikârı özenle büyütmüştür: Bir Makedonya Bcyi olmanın erdemlerini, sorumluluklarını aşılamadır verdiği eğitim. SeS A Y F A 8 Zülfikar Bey'in hayat hlkâyesl 2 6 2 J