Katalog

K.. Massie, "Dretnot"ta gemi teknolojilcri gelişim tarihini anlatmıyor sadece. Strateji ve siyasi tarih de giriyorbunun içine Ingiltere'nin, Almanya'nın, Çarlık Rusyası'nın ve Fransa'nın 19. yüzythn sonu 20. yüzyıhn başındaki iktisadi, ticari, siyasi ve endüstri güçlerini anlatıyor; Avrupa'da akla gelcn tiim askcr ve politikacıları her yönleriylc araştırıyor Massie. Ünlü tngiliz romancısı Virginia Woolf da hoş bir öyküde yerini alıyor kitapta. EROLMUTERCİMLER Teknoloiistrateii iliskisi ilerledi. Gemi tekneleri, kıyı denizciligindcn açık denizlcrdeseyretmeye, buradan okyanuslara çıkmaya uyguıı dizayn edildikçe tersane gelenegi de gelişti ve ycrleşti. Bıınun yanı sıra topların çapları da büyütülerek savaşteknolojisidegeliştiriliyordu. 20. yüzyılın başı büyük top ve biiyük gemi (dretnot) yapımı yarıijiyla başjamıştı, bu devinim büyük savaşlar ivmelendirildi, yetnıedi ikinci büyük paylaijinila donıga t ıı nıandınldı. Stratejilere göre; 21. yüzyıl Pai»ifik'te ve Bogazlar'da belirleneeek. Cîörüldügü gibi gelectk yüzyıl, denizlerde ve deniz geçitlerinde belirleneeek. 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Akdeniz'e egemen olııp Dogu Akdeniz ticaret yolunıı denetlcyebilen devlet.dünya siyasi haritasınıcizmegücünü elde tiitmusjtur. 20. yüzyıl ortalaıı Atlantik Okyanusu egenıenligi savaşı, yeni güt,ler yaratmıştır. Dretnot'ta "DenizGücü'nün nasılbelirlencbileeegı şoyle saptanmış: "1890'da denizlerde savaşmaktan çok araştırma yapmakla ünlenen bir Amerikalı deniz subayı Allred Thayer Mahan geçmişteki gü(,lü deniz devletlerinin geli^melerini ve çöküşjerini izledi \e denizleri denetleyebilen ülkelerin kendi kaderlerine de egemen ola bileceklerini öne sürdü. Denizlerde üstünlük saglayamayan devletleryayıkılıyor ya da ikinei sınıf devlel durumunadü^üyorlardı. Muhangörü^lerini aeıklamak için bir kıyaslama yaptı. "Deniz" diyordu, "büyük bir karayo lu gibidiı, hatta üzerinde her yönde gidilebildiği için belki de karayoluna oranla daha da elverişlidir. Ancak ba/.ı deniz yollarının ötckilcrc tereih edil mesınin nedeni onların daha iyi dcnctlenmesindendir. Bu çok kullanılan vollara ticaret yolları adı verilir. Bu yolların ticaret yolu olmasının neden leıi tarihte aranmalı... I])cnizde yolcııluk ve yük taşıma karayoluna oranla ucuzdur". Mahan'ın metaforubirşartı ortaya çıkanyor: Deniz ticaretini ve ticaret yollanm korumak için deniz güçlerinin de donanmalara ihtiyaçları vardır." 19. yüzyılda "deniz gücünün" neol duğunu vt politik güç olarak nasıl kullanılacağını iyi değerlendiren tngiltedöneminde dünyanın sayıcı üçüncü büyük (kimilerine göre ikinci) donan masını kıırar. Aziz'de donanma kurma, gemileri sarayından seyretme tııtkusıı çok sonraları ortaya çıkmıştı. II. Wilhelm de ise bu tutku çocukkcn başlamıştı. R. Massieşöyleyazıyor: "VCilhelm Ingiltere'nin ve Kraliyet Donanması'nın kendisinde yarattığı ctkileri hiç unutmamıştır. 1904 1 lazi ranı'nda Kral VII. Hdvard'ı, Alman Donanması'nın bütün büyük gemile rinin demirlediği Kiel'e çağırmıştı. Hohenzollern'de verilen bir yemekte Kayzer bu Alman Donanması'nın yapılmasına kendisinin Ingiliz Donanması'na karşı hissettiği duygular oldu ğunu açıkladı: "Çocukkıgunıda teyze ler ve amiraller esjli^inde lJorsmouth ve Plymouth'u ziyaret etnıeme izin ve rilirdi. () iki mükcmmel lımandaki ma^rur Ingiliz gemilerini hayranlıkla seyrederdim. îştc bir gün benim de böyle gemilerim olması fikri orada uyanmıştır. Büyüdügümde benim de Ingilizler kadar güzel bir donanmam olmasını ta o zamandan beri istemişimdir." Imparatorun donannıa tutkusıı ile Bahriye Bakanı Tirpitz'in stratejist ta sarımcılığı birleşince, teknolojinin dtş politika stratejilerini nasıl değiştirdiği nisomutlayangerçek.gözlerönünese rilecekti. Dretnot'ta teknolojinin geliijimi ile strateji dcgisjminin altı çizilmi^: "Dünyanın en büyük askeri gücünün büyük bir filo kurarak dünyanın ikinci büyük deniz gücü olmayı amaçlaması lngiltere'yi deniz stratejisi ve diploma sisinde de köklü değişiklikler yapmaya zorlamıştır. Alman gemileri denize indirildikçedaha lazla Ingiliz gemileri sipari^ edilıniijtir. Ingiltere'nin Kuzey Denizi kıyılarından birkaç saat ötede güçlü bir Alman donanmasının topla nıyor olması tngiltere'nin dünyanın çeşitli yerlerindeki gemilerini yurda çağırmasıyla sonuçlandı. Amiral Tirpitz'in Ingiltere'ye kanji donanmasını inşa etmekteki kararlılı^ı lngilizlerin bilincineyerle!}tikçe Ingiliz hükümeti deTrafalgar'dan bu yana Ingiltere'nin yürüttüğü dış politikasını değiştirme ye hazırlandı. Alman donanmasının yapılması mııhteşem tecrit yüzyılını sonaerdirmişti." Donanma yapımındaki bu yarış, bana göre yirminci yüzyılın en kanlı yüz yıl olmasına yol açmıştır. I. Dünya Sa vaşı'nda 24 milyon II. Dünya Savaşı'nda 36 milyon insan öldürüldü. Bu ' K İ T A P S A Y I Rübert K. Massie'nin "Dretnot" u dilimizde... 2 0. yıızyıla yaklaşılırken, uluslararası sistcmin işleyişini belirleycn en temel etken "emperyalizmdi'. Avrupa'da sanayi devrinıinin başjatılması ile Batı'nın endüstrileş misj güçleri hammadde kaynaklnrı saglayabilmek; dış pnzarlar aramak için yayılmacı bir politikii izlemeye başladılar. iktisadi diirtülerin itici güç rolünü oynadıgı bu "ycni emperyalizm" olgusu ile Arrika, Asya, Latin Anıerika ve Ortadoğu Batı'nın sanayileşmiş ül kelerinin ilgi alanı içinegirdiler. Klasik sömürgecilik, askeri yöntemlerle sürdürülürken, yeni emperyalizm dünyaya bir uluslararası iktisadi rekabet çerçevesı kazandıracaktı. Bu yarışın en mutlu kişileri hiç kuş,kusuzki, "silah tüccarlarıydı ";özellik lc dc savaş gemisi yapımcıları... Dönemin en etkili ve korkutueu savaş gemi si. denize kıyısı olaıı ülkelerin satınalmayı ulusalbironurhalinegetırdiklen "dretnotlardı." Dretnot tipi gemiler yüzen bir filo gibiydilcr... Onların yapımcıları ve pazarlamacıları açısından da inanılmaz bir servet kazannıa fırsa tı... Ama.onlararasındadakıyasıyabir çekişmevaıdı. Ozel sektörün bu çekişmesı silah tüccarlarıni destekleyen ulıısal hükümerlcrdc de uluslararası siyasi kapışmalar, sistemin gündemini belirleyccekti. 1914 öneesi silah tüccarları arasında Alınan kökeııli Krupp, Blohm ve Vcıs; ABD'den Ne\v York Gemi Inşaatçı lık; Ingiltere'den de VickcrsMaxim ve Aımstrong Whitworth en öndc gelenlerdı. Armstrong ve Blohm tezgâhları dretnot yapımıyla da ünlendiler. Dretnotların ün ü de 12 inçlik toplarından gelmektedir. lnsanlık tarihi ve uygarlık, gemi mühendisligi ve teknolojisinin gelişimiyle 1 2 "Deniz Giicii" Prens vvilhelm ve annesl. re'nin ardından aynı Anglosakson siyasetini benimseyip sürdüren ABD, Angloamerikan politikalarının bir parçasıolan "denizgücü" değerlendirmesiyle dünya imparatorlugu kurmayı başardı. Kısacası, denizlerde denetimi ele geçirince dünyaya egemen olmak kolaylaşıyoıdu. Denizlerde üstünlük hem Britanya'ya hem de ABD'ye diplomatiközgürlükkazandırıyordu. Robert K. Massie'nin saptamasına göre Alman tmparatoru Wilhelm bir arkadaşına şöylc yazıyordu: "Mahan'ın kitabını yalnızca okumadım sanki vuttum, czberlemeye çalıştım, gemilerin hepsinde birer tane var, kaptanlaıı da konuşmalarında sık sık Mahan'ın kitabına atıfta bulunuyor laı." 1880'lerde Almanya'da deniz gücünün farkına varmı^tı. Bu dönemdc Ingiltere'nin deste^iyle kendi topraklarının beş misli sömürgeye kavuşmuştu. Dünyanın ikinci büyük deniz ticaret tilosuna sahiptiler ve filo Ingiliz donanmasının korumasında sancak dolaştırıyordıı. Almanya da güçlü bir donanma kurmak için teknoloji geliştirmeye basjlayacaktı. Avrupa'nın en güçlü kaıa ordusuna sahip olan Alman ya'nın deni/lerde de güçlenmesine Ingiltere'nin seyirci kalması beklenemezdi. Bu kitabı okurken Sultan Abdülaziz ile II. Wilhelm arasında ilginç bir tutku benzeşmesi kıırdum. Sultan Aziz saltanat yatı tstanbul vapuruyla gezerken, yatın süvarisi Albay Vesim kendisine donanmanın önemini anlatma fırsatı bulur. Sultan Aziz bu yolculuktan vc anlatılanlardan o dcnli etkilenir ki, hglttePB'nin denb strateJM Tutku benzeşmesi I S A Y F A C U M H U R İ Y E T 2 6 2