Katalog

Modern Türkive'nin Olusumu r iı ' "ı ' 11 ı ı ıııı ııın ı ı ı > ı ii'iııınıiı nııp mıi'iı jıw iMıiıi'iın ı • »ıııımiMiıımiM^MftımnıHMMiaMını ıw'ıııBii'iıwııııııi'iıııı»ıııınıııııııııınmiiıııiiHııııınuıı iıi m a m v m t ?>' ,Ws '' >mtm> Toplumsal bellek kaybını anımsatan kitap *•'•&'&* Feroz Ahmad, geç Osınanlı tmparatorluğu vc modern Türkiye tarihi ii/crinc yıllarca süren araştırmalarından süzülüp gelen bu yapıtında, bölgcde "büyüleyici ve yaşamsal" öncmi olan Türkiye'yi tanımlamaya çalışiyor. SERDAR ŞEN iyasal beliısizlik vc bıına bağlı karamsarlığm toplum üzerinde cgenıcnlik kıırduğıı döncmlerde, göz ler ısrarla gelcceğe çevrilse dc yapılması gercken, geçmiş ieinde geleceğin izlcrini aramaklır. I'üıkiye, son yıllarda hızla böylesi bir döneme girildığinin ışaretleri ni veriyordıı ki, 1995 soııbaharında siyasal kriz acığa çıktı. 12 1 LyIü 1 1980'dcn bu yana süıdurülen bellcksiz toplum ve geçmisi olmayan siyasal kurumlar yararma çabaları şimdılcrde yaşanan bıınalımı doğrud.ın ctkiliyor. Siyasal partileıden bir kısmının kökleıiyle utaııgae bir şekilde de olsa bulusmavı deııcmcsinc karşın, toplums.il ııııııik.ınlık. soıunıı aşılanıadı. Toplumsal bellcğın olıı^uırıılmasında ya kın geçmi.^ı cle alan tarih çahşmalarmuı dııyulan gercksmim gün gcçtikçc an ınaktadır. llk basımmd.m iki yıl sonr.ı Türkçcye ka/.aıulınlan Modern Tiirki yc'nin Olıışııımı böylesi bir döneıııde Türkiyelı okıırlar ilı bulu^luğıı ieiıı avrı bir öncnıe salıip. Konusu kadaı. kitabııı, Türkiye üzeri ııe eahşnıalarıyla tanman Feroz Ahmad ıınzasını taşım.ısı t\,\ dikkat çeknıeye ycti yor. Yazar kitabıııda, modern Füıkiye'nin köklerini tarilı içinde arıyor. Bu ıirtiyış 19. yy basjarına k.ıdar uzanmakla birlikte, Feroz Ahmad, Türkiye için 20. yy.'ın başlangıç tarihi olarak kaluıl etliği 21 Temmuz 19<)8'e (sl. 5!) özel bir ağırlık verınekie. 199| yılında son bulan t.ırih içindeki volculuk, çeşıtlı döneııılere aynlarak gercekle^tirıliyor. Türkiye siva sal tarihının kıloımtıv taşları olarak ka bııl eılılen ve lıeı biri ayn karakteıe salıip evıelerin başlangıeı olıını özelliği ta^ıyan 2. Me^ıuüyet, (Âıınhuriyet'in ilanı, cok parlili ya^ama geçi.s, 21 Mayıs 1960 uar nesı, 12 Mart 1971 muhtırası ve 12 Uylül I9H0 askeri müdahalesi ayııı zamanda kitabııı bölümlerini okışturmakta. Yazar Iıer ne kadar böylcsi bir ayrıına gitse ıle, sürcklilıgı sa^layan tarihsel nıi ra.sı ve kıınıml.ııı ("ıııe çıkartarak j>ünü ıniizc ve geleceğe ışık tutmaya calısıvor. Devletin koııumu (kitle taralmdan algıla nı^ı), Batı dünyası ıçııule ver .ılmakı.ııı v.ına tercıh, ekonomik alaııdıı devletçı vakl.ı^ımla libcraliznı çatı^niiisı vc bu gelilimler kar^ısıiKİa oıduııuıı sahıp oldugu ınisyoıı, sürekliliğin kurulmasında kitap boyunca esas :ılınmakta. Feroz Ahmad, "moderıı l'ürkiye ü/.e rınde günümü/de lıile hissedileıı büyiık biı etki yarataıı bir başka mıras, ulusla i'ı/desle^eıı, turalsız ve toplıımun tlı.şında kabul edilen ve hıçbır özel çıkarı temsil etmeycn güçlü bir meıkezilesmi^ tlevlet Mleneğidir" (sl. 29) tespitiyle, Osmanlı'dan gününuize kadar gcni.ş bir kcsimin çıkarLırı alevhine olarak ^ekilde geıeek lesrırilen evlemlerin, ııasıl olup da kitlesel bir muhaleletle karşıla^madıgının gclekçesini orıaya kovuvor. Yazar, "nıoılern l'ürkiye tarihınde bir başka siireklilik eizgisi vardır ve bu eizgi çagda^ duııınm askeri müd.ıhale laktörü ııe kıyasla dalıa iyi anlamamıza yarılımeı olur. Bu Tıirklerin, kendi imparatorlıık l.ırın.ı, sana\ileşme asamasııulaki Bıilan ya ve Avrupa'nın lıâkim olduğu olu^um S halindckı diinya ekonomisinde bir yer bulma koııu sunda. oııdoku/ııııcu yüzyılın başlarırnla göstcr diklcri kararlılıktı" (sh. 10) saptanıasıyla, günümüz Türkiyc'sindeki ckonoınik, siyasal ve dalıa da öııcmlisi kültürcl çatısmamn tarihsel köklcrini işarct etmcktcdır. Diinya ckonomisinin par(,ası olma arzıısu çcşıtli dönemlerde, birbırıvle celiştıfii iılcnimi dogııran ekonomik politikaların uygulanmasına yol açıııakla birlikte, de^i^ıııe/, hcdcl bütünleşnıc olmu^tur. 19. yy başlanııa kadar gidcn, bütünlcşme sürecinin ele alınışın da yazar, liberal ve tlevlet^i politikaların çatışnıasıııı bütünleşmeyi cııgelleyen bir dinanıik olarak görıncz. Tam tcrsınc bu gcrilim, yasanan siircce asıl rcnginı vcrir. Liberal politikalara son vcrcn 2. Abdiilhanıit döneminı i/.leyen Ittihat vc Terak ki iktidaııııııı ıııilli burjuvaziyi yaratıııaya vüııclik anlayı^ı ycni devlcte miras bırakılır. Türkiyc (Ainıhuriycti'nın ilanından soıira ekonomiye ılişkin çcıçeve l9M)'lu yıllarda devlelçilik csasıııa göre çizilir. leıo/. Ahmad, ılevleteiliğin asla senııavc (vc özel sermave) karşıtlıgını ieermcdigiııi, hatta oııu gclıştiriri hedellere salıip oldıı^ıına dıkk.ıl ı^ekeı. Çclisik görüııü miiııe rağmcıı bu ııygulamalarm tümiinün, l c ^0'dc bıırjuvazınin zaleriyle so nuçlanan süreıın parç.ıl.ırı olılıığıınıı ılü şiinür va/.ar (sl. 70). lakal Demokrat Partılı yıllar lıberali/ıuin kesın zalcıinı degil, dcvletçi polıtıkalaıla olan çatı^masıııın daha u/.uıı yıllar sıireceğinı göstcrir. lktidardaki parıi (DP) değışmedij*i hal dc, ltt Mavıs I9">6'da IJIıı.s.ıl Korımma Kanunıı ile liberal ııygulaıııalara son ve rilınesi bıınuıı cn önenıli kanıtını oluştunır (sl. 166). |990'lı yıllara gelinmesine rağmen sürccin tanıamlanıııadığı açıkça göriilcbilmcktcdir. Türkiyc siyasal yaşanıında siireklilik göstcrcn ağırlığıyla sılahlı kuvvctlerin önenıli bir yere salıip olduğunu belirteıı yazar, orduyu dimımik bir yapı olarak cle alır. Feroz Ahmad yapıtında gelenekçilerlc modern ordu yanlıları arasmdaki mücadcleııın ikinci anlayıştakilcı lchiııe gelişmesinin sonucıında, 2. Meşrutiyct'in ilanı vc dalıa sonra Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun ğerçekleştirildiğini belirtmektcdir. Ordunun tahta olan sa dakatmin Ittihat vc Terakki'ııin ctkisiylc yerini yurtseverligc ve ulusal kimlige bağlanışa bırakmasıyla yeni dcvlct için tarihsel fırsat yakalandığını vıırgular (sf. 17). Cumhuriyet döneminde iktidarı alan Kemalistler, tek parti döneminde orduyu politika dişında tutup, deııetlcmcyi başarabilnuşlcrdir (sf. 18). Çok partili dönem ordunun tckrar politikaya dnnüşünün yohınıı açar. 1950li yıllarda, genç vc yaşlı Kiışak subaylar arasında diinya görü^lcrine ve askcrliğin tcknik yönünc ilişkin konularda yaşanan çatışma, 27 Mayıs 1960 darbcsinirı gcrçcklcşmcsinde etkili olur. Artık ordu için yeni Iıir dönem açılııiüjtır. 1961'de kurulan OYAK'ın silahlı kuvvctler üzcıiııdeki ctkilcrini vc siyasal vaijama yansıınalarını değerlcndıren yazar, 12 I ,y lül 1980 sonrası miicadeleniıı sertlik yan lılarıyla ılımlar arasında geçtiğiııi beliılip, bundan sonra da ordunun siyasal yaşaıııııı önenıli bir aktörü olıııaya devam edcccği tlüsüneesini aktarır. Feroz Ah ıııad'ın orılııva iliskın ılüsünccleri, ordunun tiim deği:;imlere rağnıeıı siyasal vaşanula önenıli bir ycre salıip olan ve dinanıik bir yapı olduğu şcklındc özetlene zanmasıvla birlikte sivasal alanda bir çc ^illilık ort.ıva çıkmıştır. Bir yaıula Ol SlK'in kıınılu^ııyla (1967) sııııl scndikaeılığı anlayışı gcli^irken, tligcr yanda ser ıııayc kendi örgiıtu TİJSlAD'ı (19/ I) kıırıılui'. Siyasal velpaze T l l ' ı n kurıılu^uvla sola dogru j'cnışlenıiş. Sagda ise Ml II J ve MNI J (daha sonra MSPl'nin kuıulusu ile DPAP geleııeğiııin u/uıı yıllar öndcrlik ettigi kcsimlcıiıı talcplcrinı artık karşılavaıııadıgı ortaya çıkmıştır. Bu kısa ya/.ıda, kitapta 1960 sonrası gelişmclere ayrılaıı bölümde elc alman konuları ve anılan isinılcri aktaııııaınum olanaksızlığı açıktır. Bu nedcnle toplum olarak kısa zamanda uıuıttugunıiiz olay ve kişileri anınısamak ısteyenlcrin, ilgili bölümdcıı yararlanabileccklcrini bclirtmcklc yctiııcceğiz. Bu aynııtıları (öncmsiz anlamında değil) okuyuculara bırakarak, l'croz Ah ınad'tn, iüşkilerın karma.'jiklaştığı, dina mıklcrin çcşitlemliği evrcde, Türkiye'nin geleceğine ilişkin, tarihsel mirasm ı^ıjiındaki öngörülcrinden olu^an kıt.ıbın son böjümü üzerindc kısaca duralım. Öncelikle, çöziilmeycn siyasal, toplum sal ve ekonomik konulaıda insanların askeri müdahale beklcntilcrinin yok olm.ıdığıııı belirteıı yazar, 'Türk ordusıı kcn disini eumhuriyetin ve Kemalizm'in bek çisi olarak gördüğü siircce yeni bir darbc olasılığı her zaman vardır" (st. 298) sözlcriyle, böyle bir geliijmcnin olasılık dahilinde oldugu düijünccsiııi kendisinin dc ta^ıdıgını gösterir. Kitap bütünsellik için de ele alındı^ında, ulaşılan bu soıuıç şa şırtıcı değildir. M Ahmad, iilkcdc 1980 sonrası gcrçekleşeıı lslaıııi yükscli^c ragmen. şcriat dcvlcti kurabilmenın öııünde r.ırilısel eııgel lerin buhındııguıuı dü^ünür. l'.ıkat laik antiIaik gcrilıminin ılc kısa sürede ortadaıı kalkacagı kanısında da de^ildir. Topluıııun lslaıııi k.ıvrayışıııın Tıirkiyc'yc ö/ gü olması öngörüleriııin geıekccsini oluşturmaktadır Dış politık.ıda ıse 1950'lcıdcıı bu y.ın.ı süıdürülcıı Batı içiııdc ABD vc AIİT arasmdaki (.leııgeleri koruyarak var olma eğiliminin, gclcccktc de sürdürülmesiniıı en güclü olasılık olduğunu diiş.ünüı kita bın yazaıı (sl. î 1 5). Türkiye'nin dinaıııiklcrinin ccşıtlcnnıcsine, yasanan olıımsıızluklar.ı rağmeıı Feroz Ahmad Türkiye ıçııı umııthı oldıı ğıınıı belirteıı şu eiiınleleı le kitabı bitiriı; ''Modern Türkiye'nin larihine b.ıkılılığında, T i i r k l c r i n en azınd.ın iki kez ıliinya dü zeııınde ıııcyılaııa geleu "leğiijimlerc yaratıeı bieimde uyum sağlavabıldikleıı sonucuna v.ırmak nıüııı kündür. İki Diinya Sava şı'nılan sonra kcııdilcrini kusatan sorunlara eözünı bulmakta büyük bir esneklık gösterıliler. YaşnLİıkları zcngin ılcncyim sa ycsiııde ayııı scyi bir kez dalıa yapacaklarındaıı ve Türkıvc'yi gıırur ılııvula e.ık bir iilkc halıııe gelirc cekleriııden ku^kulanmak için ra/la ııcdcıı yoktur." (si.316) Türkiye'nin geleceğine ilışkin Feroz Ahmad'ı iyimser bekleııtilcı ieiııe sokaıı gerekeclcri dalıa ayrmtılı görınek, Türkive vakııı tarihiııı tek kitapta gözden gecirmek isteycıı lcr kaılaı, 1980 sonrası ya !}anan, hıkat kısa sürede unutıılan olay ve kis,ileri anımsam.ık isreyeııler için de Modern Türkiye'nin ( Huşıımu iyi bir lırsat sunuyor. • Feroz Ahmad, Modern Türkiye'nin Oluşumu// rn>z Ahmad /Sarımtl Yıiyıııcvı, 1W>/U(> \f 'l'ıiri'çcsr Ytii'uz Alogfiıı. Türkiye'nin dinamikleri bilir. Modern Türkiye'nin ()lınjumu'nda sı nırlı sayıd.ı dinanıik vc kuruma tlayaııarak gclisjneleri açlklayabilme olaııağmı yok edeıı 1960 sonrası döneme özel bir öncm vcrilir. Sınıflar tabakalar ve kültür grupları arasmdaki ayrımların nctlik ka C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 3 0 0 SAYFA 15