Katalog

Anlatı Ormanlannda Altı Gezintiya da... Okur, yazarı keşfettiğlnde Türk okurlarının Şadan Karadeniz tarafından özvcrili bir çalışma ve mükcmmel bir çeviriyle dilimize kazandırılan ; "Cîülün Adı" ve "I oucault Sarkacı" adlı romanlarından başka Kcmâl Atakay'ın ^evirdiği "Günlük Yaşamdan Sanata" vc Yakup Şahan'ın Türkçeleştirdiği "Açık Yapıt" adlı kitaplarından tanıdığı Eco, şimdi de "Anlatı ()rmanları"nda yaptığı "Altı Gc/inti"ye davet ediyor kendisini scvcnlcri... FATMA ORAN okuduğu kitaptan tanı bir seçim özgürlügTı bckleyen bir okur yaratmaya çalıştıg'ini da ekliyor sözlerine. Bu 'seçiın özgürliig'ünün' kişiyc zevk vermesinin nedenıne gclince..onun ıla ccvabı hazır: "llkel cfsanclcrdcıı modern polisiye anlatılara dck uzanaıı çok uzun bir geleneg'ııı ctkisiylc, okurun, gcnelliklc 'anlatı orıııanı'nda seçimlcrini vapmaya hazır olmasıdır scçiııılcıindcıı ba/ılarınıtı diğcrlerine oranla daha makııl olduğuııu vaısayarak Okur, anlntı ormanında 'mâkul seçimler yapmalıdır, der kcn neyi amaclıyor Eco? Bıı noktada, daha önceki kilaplaıında gel.iştirmiş oldtı^u i,ki kavıama; Ornek Okur ilc Ornek Yazar kavıanılarına def*incrck "Bir öykünün ü r n c k Okur'ıı, Ampirik Okur degildiı" diyoı vc devam ediyor: "Bir nıctni okuduöunıııztla, anıpırik okur biziz; ben, siz, ba^ka hcr hangi biri Ampirik okur mctııi biıçok bicinıdc okuvabilir. üstclik on,ı 'ııasıl okunıası gcrektiğini' belirtecck bir yasa da yoktıır; çüııkıi, coğunlukla bu okur mctnin dışııulaıı gclcn ya da ıııetnin onda rastlantısal olarak uyandırdığı tııtkıılarınııı bir mahia/.ası gibi kullanır. " Derın bir üziıntüyü vaşadığını/ bir sı rada, bir komcdi tilnıi gördüyscniz, böyle bir duruıııda eğlenmenin güclüğünü bilirsiniz; üstclik aynı tilıııi yıllar sonra vcnidcn gördiij*ünüzdc gene gülıııcycbi lirsiniz, çüııkü o tilnı sizc o dcrin üzünlünüzü hatırlatıyordur. Belli "ampirik scyirciler olarak lilıni yaıılış bir biçimde okumaktasınızdır. Aıııa ncyc görc yan l ş "Yönctnıenin düijünıiHİş olduğu sc jş ğ l gy k d i i i y i i tipinc görc, gülmcyc vc kendisini g yirci tip i bir dogrudan içinc çckıncycn bi öyküyü iizk k l h b i lcmcye hazır bjj' scyiıcivc göıe. " bjj' ,Bu tür scyirciye ya ıla kitap okuruna "Ornek Okur" adını veıiyor Eco: "Metnin, işbirlij*ine gidccck biri olarak öngörnıckle kalmayıp. avnı zanıanda yaratma yacalışrığı bir okur rıpi." Eco, "Ormana Girmek"te l'oc ya, L. Sterne'e, Radiguc ye (Bi/.dc "Içimizdcki !Şeytan" adlı bir roınanı yayınılanmıştı. (an ^'.), Vinci'yc, loycc'a, (iollodi'ye, Spillane'e vc cn öncmlısı de kcndisinc görc "bugüne dck yazılmış kitiipların cn güzcllcrinden biri olaıı"; siıııgccilık vc gcrccküstücülii^ün öncülcnndcn f'iansız ijair G e r a r d d e N e r v a l ' i n y i t i r i l ı ı ı i s j b i r güzcllik, bütünlük, sallık ve genelık dıişünii dile getirdiği "Sylvie"sinc sık sık başvııruyor vc şunları yazıyor: "Sylvie'nin her virgiilünii, gizli tüııı ıııc kanizıııalannı biliyorunı. Bana kırk yıl boyunca eslik cden bu "ycniden okuma " dcncyimi, bana, bir nıctni titizlikle incc lcnıcnin, "yakın okuma"yı uc ııoktalaıı na vardınııaııın o mctnin hiiyüsünü yok ctli£ini söylcycnlerin nc kadar aptal oldu^unu kanıtlaınıştır. Sylvie'yi her cliınc alışınıda, onım tiinı avrıııtılannı bilsenı bile bclki dc bu ncdcnlc sanki ilk kez okuyoımuşcasına ona a^ık oluyorıım. " "Örtük okur" kavıamıyla "okurun rolü"ne dc dcginen Eco, bölüınüu soııun da 'örnek yazar' ilc 'örnek okur'u bakın ııasıl tanınılıyoi" "( )rnck yazar ilc okur, ancak okuma sııasında vc okıınıanın sonunda karjjilıklı olarak tammlanan iki imgedir. Bıınlar k.ıışılıklı olarak birbirle rini kurarlar. Bıınun yalnızca anlatı vapıtları içiıı dcjiil, her tür mctin ıçin do^ru olduğuna inanıyoıum." Bir anlatı nıctniııi katctmenin iki yolu oldıığımu vurgulaıhğı "Loisy Ormanları'nda Eco, ıııetnin hcr s,eyden önce, haklı olarak, öykünün 'nasıl sona ereceğini' bilınck istcyen birinci düzcy bir örnek okııra yönclik olduğunu bclirtirkcn, aynı /.aıııanda, okuduğu mctnin, kcndisinuen 'ııasıl bir okur olınasını' istcdiğini 'kendisinc' soran vc kcndisinc adını adını giıle ccj*ı yolu göstcıcn 'örnek yazar'm ııasıl ilerlediğini kcşktmck istcvcn ikinci düzcy bir örnek okııra ıla yönclik oldıığımu söyleycrck şöylc devam ediyor: "( )yküııün nasıl sona erıliğini bilmck içiıı, genelliklc bir kez okumak yctcrlidir. Örnek yazarı tanımak içiıı, bırçok kez okumak gcrekir, bclli öykülcri ise soıısııza dek okumak... Ornek okur ancak örnek yazarı keslci ti^inde ve ()'nun kcndısindcn istcdiklcri ni anladıgında taın aıılamıyla örnek okur lıaline geleeektir." "Ormanda Oyalanmak" adlı mctnindc 'anlatısal oyalanmalar'a ycr vcrcn Eco, Proust'un A la Rechcrche du Temps Perdusünü geri çcvircn bir editörün ^u satırlarına dikkati çekiyor: "Belki anlama özürlüyümdür, ancak bir beyefcndinin uykuya dalmadan önce yatakta bir o yana, bir bu yaııa döndüğünü anlatmaya ııcden otuz sayhı ayırmış olduğunu bir türlü kavrayabilmiş ılcgilim." ()yalanmanın vakit kaybctmck aıılann na gelnıediğini, çogu zaman bir karar alnıadaıı önce ılüşünnıck amacıyla da oya lanıldı^ını belirttiği bu böliimde Eco, ya zarların yapıtlarma koydııkları oyalanma ya da yavaşlatma teknikleıinden örnekler veıiyor. XIX. yy. ltalyan edebiyatının CUMHURİYET KİTAP SAYI 300 Ornek okur O A ıaijtınııacı, deneyci, yaıntıcı, romancı vc ög'retim iiyesi. Bütün bu sıfatlan bünycsinde taşıyor Umberto Eco. Belki de en ilginci, tiinı bu sılatları tas,ıyaıak cla popülcr olunabileccğini kanıtlaınıs, olması... Türk okurlarının Şadan Karadeniz ta ralından ö/.verılı bir çalıs,ma vc ınükeınıncl biı çevirivle dılimizc k.ıx.ııulırılaıı Gülün Adı ve Foııcaull Sarkacı .ullı romaıılarından başka Kcmal Alakay'ın çe virdig'i Günlük Yaşamdan Sanata vc Yakııp Şahan'ııı Türkçcleştırdiği Açık Yapıt aJlı kiıaplartndan ranıdıgı Eco, şimdi ıle "Anlatı Ornıanlan"nda yaptığı "Altı Gezinti"ve d.ıvcl cdiyor kcni.li.sini seven I k'i'i... Italo Calvino'ıııııı dilinııze vinc Kcnıal Atakay'ın çevirdigi "Amerika Dersleri" gibi . Eco nıın "Anlatı Ormanlannda Altı Gezinti"si <Je lıer yıl kültürsanat ala nında ulııslararası iinü vc saygınlığı olaıı sanatçı, ya/ar ya da bilim adamlarının tlarvard Universitcsi'ndc sıınduğıı .ılrı konteransın metinleriııdeıı oluşuyor. Adını edebiyat dünyasmda cstctik, ilcti şim vc göstergebilim konııLırında yazdljîı kuramsal kitaplarla dııyııran Umberto Eco, bu kez bir kuranıcıdan çok, 'okur' kimliğıyle cıkıyor karşımı/.a... Eco, yapıtının "Ormana Girmek" başlığını taşıyan ilk hüliimiinc sekiz yıl önce gcııc aynı üniversitede altı "Norton Lectures"ını vereeek olaıı, ancak yalnı/ca beşini yazmaya vakit bulabilcn vc Har vanl'a gclcmedcn bu dünyayı tcrkedcn Calvino'yu anarak başlıyor; yalnızca dostlukları nctlcııiylc dcgil, buradaki konrcranslarını büyük ölçüdc 'okurun anlatı metinlerindeki durumu'ıı.ı ayudığı içiıı... Biliyorsuııuz, Calvino'nun cn güzcl kitaplarından biri olaıı adı Li/.ıın roınanı, Bir Kış Geccsi Eğer Bir Yolcu da 'anlatıcla okurun varlığı' konusuııa ayıılnıısiıı vc 'oktıma' cylcminın irddcndi£i bir yapıltır... Eco, 'kurmaca anlatı'nın /orıınlıı vc kaçınılnıaz olarak 'hızlı' olduğıuuı söylü yor bu ilk böliimde. "Çiinkü" diyor, "anlatı, olaylaıı vc kişilcriylc bir düııya kıırarkcn, bu düııya ilc ilgili hcr şcyi söylcycmcz. Bclli şcylcrc dcöinir vc kalanı icin okuıdan bir dizi boş alanı doldurarak işbirliği yapmasını istcr. Kaldı kı, daha önce yaznıış oldıığunı gibi, lıer mctin, okurdan onun iijine katılmasını istcyen tcnı bcl bir araçrır." Burada, Noıdon l.ecrıırcs'ı i(,in sectiği baslığı da haklı cıkarıyor yazar: "Orman, anlatı nıetninin bir cgrctilcmcsidir; yalnızca nıasal metinlcriniıı dcğil, tiinı anlatı metinlerinin." Bir anlatı mctnindc okurun hcr an bir scçim yapmaya zorlandıgını bclirten Eco, 'avanpırtl jMİau'nın okuıiann bcklcntilc rini boşa çıkarmakla kalınayıp ııeredeyse SAYFA 10 Eco. nesneterle, klşllerln ya da manzaralarla ilglli pek çok betlmiemenln anlatısal oyalanma'nın bir parçasını olusturdugu görü$ünü savunuyor.