Katalog

Sina Akşin yönetimindeki "Türkiye Tarihi" nin 5. cildi yayımlandı: Bugünkü Türkiye Yarın umudu olanlar icin... "Türkiye Tarihi 5: Bugünkü Türkiye 19801995 ", öteki ciltlerinde olduğu gibi gcniş kaynakça, zaman, adlar ve kavramlar diziniyle son buluyor. Zevkli ve anlamlı bir tarih serüveni okumak isteyenler için gerçekten önemli bir başvuru kitabı " olan "Türkiye Tarihi", yarın umudu olanlar için değerli bir yapıt. ÖNER YAĞCI 4 £ f " I " t ürkiye Tarihi"tıin "Bugünkü I Türkiye 19801995" adlı bc JL şinci cildi yayıınlandı. Cem Yayınevi'ncc |987'dc yayııınna başlanan ve Sina Akşin m yönctiınindc lıazırlanaıı "Türkiye Tarihi" alanında önemli bir boşluğu ıloldııı ııyor Kitabın ilk cildiııc Santayana nın, "Cieçmişi hatırlamavanlar oııu tekraıla ınaya nıahkumdıırlar. " sözuvle başlanı yor. Yayın yönetmeni Akşin, yazdlğı "Onsöz"de, "Taıihin, gençjeri idcolo|ik bakıından şartlandırmak için bir araç olarak" görüldıığünu söylüvor. üysa tari lıin, "(ierçegın araşnrılacağı, lıeyccan vc rici bir bilim dalı" olınası gerektığmı düşıinüvor ve kitabı da bu diişünceyle ha /ııl.ulıgını bclirtivor. Akşin, "Tüıkiye'ııin bir yer ismi" oldugunu. Osmanlı Dcvlc li'ne de "Türkiye" dendigını vc kitaptakı csas ilgi alanınııı "y.ıkııı taıılı" olınası ne deniylc de "Türkiye Tarihi" adınm yapı tın am.ıeına cıı v.ıkııı ad oldıığunu da söylüyor. "Tarilıçinin göıevi geçmışi sevnıek va da geçıııişten kuıtulıııak degil, bugünü anlam.ınm anahtarı c>larak oııu ögrcnıp anlam.ıktır." diveıı larilıçi E.H.Carr ııı bu düşümesı tlogrultusııııda kaleıııe alıııan "Türkiye Tarihi", Akşm'in dc öıısözde belirtliği gibi cdebiyat, musiki, tıvatro tarihi gibi bölüıııleriııiıı eksikligine karşın, "resmi" vc "yüzeysel" tarih kitap larıyla sevimsizleştırilen tarihi. zevkle okuııaıı bir bıliııısel yapıt,ı dönüştürııyor. "Türkiye Tarihi"ııin "Osnıanh Devletine Kadar Türkler" (ilk basını 1987) ad Iı ilk Liklmden sonra; "Osmanlı Devleti 13001600" (ilk basıın 1988) adlı ikıııci cildi; "Osmanlı Devleti 16001908" (ilk basını 1989) adlı üçiincü cildi \e "Çağdaş Türkiye 19081980" (ilk basıııı 1990) adlı dördünıü nklı ardı ardıııa yaymıla ıııp yeni basmılaı yapmıştı. Bıı.ılört ciltle "Siyasal Tarih" bölıiınle rıııi Umit Hassan, Metin Kunt, Sina Akşin, Mete Tunçay, Cemil Kocak, Hikmet Ozdemir; "tktisat Tarihi" bölümlerini Halil Berktay, Zafer Toprak, Korkut Boratav; "Düşünce ve Bilim Tarihi" bö lümlcrmı Hüseyin G. Yurdaydm, Sina Akşin, Selahattin Hilav, Murat Katoglu; "Mimarlık ve Sanat Tarihi" bolıinılcrmı de Ayla Ödekan ya/nıiştı. Cieııış kaynakçalaı ı, /.aınaıı di/ınlerı, adlar ve kavramlar di/.inlcıiyle belgesel, ekleıiyle büyük boy 520, iİ(\ 472, 624 saylalık döıt ultteıı sonra yeni yayımlanaıı 326 saylalık 5. cildiyle "Türkiye Tarihi" 2298 sayhıya ulaşıyor. Bu "dcv" tanlıın "Bugünkü Türkiye 19801995" aıllı son cildi, cıı vakııı tari hiıııizi inceliyoı Yayın yönctnıeııi Sina Akşin, bu son cilde yazdiğı "Önsöz"dc. "1980 ve son rası devince tabıi oncelıklc aklıınıza 12 lîyliil darbesi gelivor." ıliyor. 12 Eylül'ü yapanlarm üç yıl boyuııca Türkiye'yi diledikleri gibi düzcnlcdiklcriııi söylüyor. "1983'ten sonra da düzeıılcrinin süımesi için bir anayasa vc pck çok savıda yasa yaptılar ya da var olan yasaları değişürdiler. Aynca cuntanın başı Kenan Evren I989'a değitı cumhıırbaşkanı oldıı." diycrck sürdürüyor ve 1983 seçimlcriyle iktidara gclen ANAP'ın cuntayla "uzlaş tığını" vuıguladıktan sonra soruyor; "Fakat 1991'de 12 liyliil'ün nicc sillcsini yemiş Sülcyman Deınirel ve DYP ile L'.rdal Inönü vc SHP iktidara geldiler. Ne var ki hâlâ yeni bir gcnel scçiın yaklaşıı ken, bcklenetı demokratikleşme yönünde pek az adım atılmış bulunuyor. Ncdenr 1 " Sorııya da yaıııtı kendisi veriyor: Cün kü Türkiye'ye egemen olan sağ, DYP ilc ANAP, 12 Evlülcülcr gibi düşünüyor, dcmokrasiııin bizim için lüks olduğu kanısmdadırlar. Akşin, "Tanör vc Boratav'ın inceleme lcrini okuyunca ülkcmiz bakımından iyinıser olmak kolay dcğildir." dıycrck saptamalarıııi sıralıyor. "Evrcn yöııeUmiııiıı dcnıokrasiyc vur dııgıı ılarbeler, Ozal yönetimiııiu deıııok kaynaklannıadığını düşiiniiyor. I ier gcçiş döncmindc g(Jrülcn sancılaıııı da bunla ra cklcndi(5ini bclirtıvor: "Yeni ckonomik modcl aranışları vc dünya siyasal coğrafyasmda özclliklc 1990 başlarında görülcn kötü dcğişıııcler (sosyalist blokun çöküşü vb.) bu gcçiş ılöneminı dalıa da zorlu bir sürccc uönüştürıııüştiir." 12 IJyUilcülcr'iu bildiıisiylc başlattıj*ı incclcnıcsindc Tanör, askcıi rcjimcfcn ku rııoı ıncclisc, MCıK'nin lıızlandırılmış yasaına çalışnıalanıulan siyasal partili yaşama güdünılü döııiişc, kurulan partılcrc, 1983 scçimlcriııc, siyasal yasakların kaldınlmasına, cski lidcrjcrin gcri dönüşi'mc, 1987 scçimlcrinc, Ozarın yeni hük i i m c t i n c , 1989 ycrcl s e ç i m l c r i n c , Üzal'm cumİRirbaşkanı seçilnıesinc, Yıldırım Akbulut hükümctine, Mesut Yılniıiz hiikiımctinc, 1991 scçimlcrinc ııza nan bir zanıan içi gczıdcn sonra, vukarda sü/ eltigimi/ üç tcmcl konuyl.ı ilgili düşüncclcrini de scıgiliyor. da meydana gelıniş olan döniişümliTİe ilgi1 i" o I d u ğ u ıı u söylüyor. "Bugünkü Türkiye "nin "Düşünce Tarihi"ni Sina Akşin kaleıııe almış. Akşin, Türklcr'ın tarihinin ilginç oklu ğlıııu söyleycrek başlıyor incclcmcsine. Ortaasya'ılaıı Anadolu'ya gelip ycrleşcn, oradan Runıeli'yc yayılaıı, Avıupa'ııın göbcğı olan Viyana önlcrinc ilerlcyen vc buralarda kurıımsallaşarak tlıkiş tııttııran bir lıalk oklıığıınu söylüvor. Sonra şövlc iiçüncü ve son bölüıııü olan Osmanlıda düşünce hayatı "Fakat toplumsal gclişıııe bakıııııınlan Avrupa'ya görc gcridc kalınış. Viyana ön k'iiıule at oynatırkcn, 70 yıl öncc icad edilıniş olan ve bir süreılir Yahııdılcr'in Istanbul'da işlettikleri basınıcvıne yaban cı kalınışlar. Bu bir göstcrge. Dolayısıvla Osmanlı'dj yoğuiı sayılabilecek biı dii şiince hayatı bıılabilmck için 1860tan sonra başlavan ö/el ga/ctecıliği bcklemck gerekiı." 1980'lcrdcıı sonra toplıınııuı "Iıiıyük bir toplumsal dönüsüm" gcçırtligtni soy lcyeıı Akşin, "yükseleıı bir tcnıpovla" vaşanaıı "keııtlere göç "ün, "kentleıe gıılen, Alnıanva'va çalışıııaya giden, tclcvizynn vc ö/.efllklc özel televi/vonlar kaışısıııda lıalkımı/ın vasadıgı kültıir şoku vc uyııııı su/.luklar toplunııımıı/ıın bıivıik soruııudur. 12 Eylıil |980 öncesıııın \e soıııasmın kargaşalıgmın ve kokteııdincilik patlama sıııın gerisinde bir sorıın vardır." divor. Soruııu böyle kovduktan sonra da Akşin Türkiye'dcki düşünce akımlarını çeşıtli katcgorilcr içiııde ılcğcıleııdiriyor. "Sol Akımlar: Atatürkçülük" başlıgı altında gcncl olarak Atatıırkçulugu nicc lcdiktcn sonra Nadir Nadi'den Hıfzı Veldet'c; Tunaya daıı Mustafa Coşturoğlu'n.ı, K " v Enstitüleri Haıcketine, Ton<> guç'a, Yücel e; Ataç dan Halikarnas Balıkçısı ııı, Sabahattin Eyuhoğlu na. Suut Sinanoğlu na. Macit Cîökherk e dıışıııı cclcri yorunıluyor. "Sol Islamcıhk" başlı gı altıml.ı Köprülü \e Baltacıoğlu ile baş layan Cemil Sena ilc sıırcıı bir ılüşiincevi özetleyerek, diııın bılımc \e akla avkırı oklıığıınu söyleyeıı Turan Dursun ıı tanı tıyor. "Sol Akımlar: Demokratik Sol" başlıgı altında Bülent Ecevit; "Sol Akımlar: Sosvalizm" başlığı altında TlP, Millı De mokratik Dcvriın lıaıeketı, Hikmet Kıvılcımlı, Mehmet Ali Ayhar, Doğan Avcıoğlu, Mihri Belli, Doğu Perinçek İIKC leııdikten sonra, "Liberalizm: Sol mu, Sağ ıııı?" başlıgı altında Türkiye'dcki geıçck liberaliznıin sol bir akını sayılın.ısı gerektiğini savuııuyor. Akşin, "Sol Osmancıhk ve Bazı Uzanlıları" başlığı altında (.\.i Kemal Tahir'iıı, Sencer Divitçioğlu'ıımı, tdris Küçükömer'in düşünceleıini ö/etledikten sonra; "Tutucu, Sağ Ulusçulıık" başlıgı altında Nihal Atsız, Mümtaz Turhan, Osıııaıı Turan, Dündar Taşer'm dıısuncclerini; "Sağ Islamcı (Şeriatçı) Hareket" başlıgı altında da Necip Fazıl Kısakürek, Nurettin Topçu, tsmet Özel vc Ali Bulaç'ııı düşiincclerini ırıleliyoi1. "Türkiye Tarihi 5: Bugünkü Türkiye 19801995", öteki ciltlerinde olduğu gıbı gcniş kaynakça, /.aınaıı, adlar ve kavranı lar diziniylc son buluyor. Zevkli ve an laııılı bir tarih serüveni okumak isteycn ler için gerçekten önemli bir başvuru kıtabı olan "Türkiye Tarihi", yarın umudu olanlar için değerli bir yapıt bcnce. • Türkiye Tarihi 5: Bugünkü Türkiye 19801995/ Ytmn Yöııcl»ıcııi Siını Ak )iııl YdZdrLıv Bülc/ıt Tanor, Korhnl liımı lıiv. Siını Ak)tıı/ Ccın Yıiyıııcvı. l'.yliil 1 W>/ Rüyühboy/ 126 v CUMHURİYET KİTAP SAYI 300 Toplumsal dönüşüm Sina Akşin r.ısı kisıtlamalarıııı biiyük öküde kabııl lenniesı. Deıııırcllnönü, Çillcr Kıırayal çııı yönctimlcrinın vapılan nicc scçiın va atlcrine, lıükünıct protoküllcrıne raf*mcn 12 IZvlül yapısıııa dokıınamanıası, ılokıınmaıııası... (>/al yönctiminin KlT'lcri ilınıal ederck, borca batırarak lıaıabcyc çcvirmcsi... Tüıkiye'mn ağır bir dış boıç yükü, çok aüır bir iç boıç vükü altına gırmcsi... Enllasyomm azgınlığını siirdürmesi... Türk parasının güııdcn güne tlalıa da ıc/ıl olınası..." I'iim bu gcrçeklığın iyinıscr olnıaını/ı önledifini ıliişüniiyor Akşin. Bunlara Ozal aiesinin scıvcti, ISKt rczalcti, (,.illcr'in kavnağı bclli olınayan scıvcti, Rc fah Partisı nin Bosııa paralarını lıarcama sı gibi yolsuzlukl.ırın cklcnmesiylc, "işbi tirmc" vc "kösedönmc" zihniyctinin döııcnıi bcliı led^iğini söylüyor "Adrıya tik"ton T.ın Scddi'nc" lıaııı lıayalinın bu dönenıde boygöstcrtli^ini, Rclalı Parti si'ııin yerel scçiın zarcrını, sajilık vc cği timtlcki çılgmca özclleşmeyi, Ciüncydoftu va da Kürt sorununu, yeni bir aydınl.ınınanın zorıınlıı oldu^uıuı da "Bugünkü Türkiye"nın önsözündc vurguluyoı Ak %'".. Üç bölüındeıı oluşan kitabın ilk böliıımı olan "Siyasal Tarih"i Bülent Tanör yazmış. Tanör, " 1 9 8 0 i izlcycn yıllaı Tüıki yc'nin yakııı siyasal tarihinin cn çalkantılı tlöncmlcıindcıı biri sayıhr." diyeıck baş lıyor ıncelcniesiııc. Döncıni' "12 Rylül Rejimi 1980198V, "17. Dönem TBMM 19831987", "18. Dönem TBMM 19871991" vc "19. Dönem TBMM 1991 ve Sonrası" liaşlıklarıyla iııcelcdiktcıı sonra, döneınııı ortak vc ozgül koiHilaıından "insan hakları, demokrasi ve dış politika"yı ayrı bir başlık altıml.ı ınccliyor. Tanör, bu dönenıde kaışılaşılan sonınların yalnızca askcri rcjimin bıraktıklarnıdan Korkut Boratav Bu boluıiKİcn soıııa Korkut Boratav'ın yazdıgı ikmcı böliimc, "Iktisat Tarihi" bölüıiHİne gelıvoruz. "Iktisat Tarihi"nc niçin 1980'le dcğil dc |981'lc başladığınııı yanıtını şöyk vcrıyor Boratav:" "19771980 yıllarını ka(>sayan kri/, lii da 2 4 ( ) c a k ş şok cri daıbesi ile son bulnıuş ve lylül askcri daıbesi ile s ekononıi 1981 yılında artık yeni bir düzcnlemc biçiıııine gcçıııiştir." Boratav, intelcmesinin ilk bölüıııünde bir alt döncınlcııdırnıc vaparak döncnıin iktisadmı ılört başlık altııula inccliyor: Askcri rejim altında liheral ekonomi 19811983; ANAP'ın altın yılları ve tıkanma 19841988; Popülizme kayış ve konvertihilite 1989199J; ve 1994 krizi. Bunlaıı iktisal polıtikasındaki döncmcçlcr olaıak niteleycn Boratav, devletin rant varatıcı rolii, ücrct harckellcıi, tarımın ti caiet haıllcri, ıkincil bölüşüm ilişkileri vc artığın yeniden paylaşımı başlıkları altın da inccleıııesinin "tîelir Dağılımı" başlıklı ikıııci bölüıııüıüi suııuyor. Sonra cla sırasıyla makro ekononıik dengelcr, ser ıııayc birıkımi ve büyüıııc; kaıııu maliye sindeki ve linansal sistemdcki bıınalım; dış ticarcl politikaları ve ilırac.ıt b.ış.ırımı; vc son bölümdc dc "1994 Bunalımı ve Gelecege Bakış" başlığı altııula 1994 bunalımıııı vc 21. yii/yıla doğru iküsat noliıikalaıını incelivor. Boratav bu incc lcnıcsindc şu sdnııçlara ıılaşıvor: "Bu çalışıııada dökıiııui ve eleştirisı ya pılan ve 1980'den bcri ülkc ckononıisine daıngasını vuıınıış olan ncoliberal ikti sal polhikalaıınm 21. yiizylla yaklaşırkcıı Tiirkiyc'niıı u/.ım döncmli sorıınlannı çözemcveccği ortaya çıkııııştır." Boratav, bu tıkanmaya yol açan yapısal ö/clliklerin ılkinin "doğrııdan dcvlct vc kaıııu yöneünıiyle ilgili " okkığunu, ikincısinmsc "ekonoıninin işleyiş kııralların Yolsuzluklar ve yeni bir flönem Neoliberal politikalar SAYFA 14