Katalog

Çağdaş ve önemli bir başucu kitabı FAKİYE ÖZSOYSAL "Shakespeare Yazar ve Eserleri" 400 yıllık bir Shakespeare serüveni... S hakespeare kendi döneminden günümüze kadar oyunlan en çok oynanan, yorumlanan, uyarlanan ve tartışılan bir yazar. Yazarın ele aldığı konular, yarattığı karakterler ve bunları işleyip biçimindeki ustalık yapıtlarını evrensel bir boyuta ulaştırıyor. Dolayısıyla yazdıkları yalnızca kendi dönemine seslenen ve bu dönemin çevçevesinde sınırlanmış eserler değil. 20. yüzyılda bile Shakespeare'i çağdaşımız olarak gördüğüğümüz düşünülürse yazarın oyunlarındaki olay örgüsünün ardında, her dönemdeyerinirarklıbiçimlerdebulacak anlamlann gizli olduğunu söyleyebiliriz. Stanley Wells, Shakespeare Yazar ve Eserleri adh kitabında, Shakespeare'in bu evrensel boyutuna değinirken, görüşlerini tek taraflı bir Shakespeare övgüsü biçiminde dile getirmiyor. Oyunlan, şiirleri Shakespeare'in yazar ve şair olarak gelisim çizgisi içerisinde elc ahyor. Oyunlann olumlu ve olumsuz yönleri örneklemelerle açıklanırken.bir yandan da bu yapıtlar tarihsel boyutları, dil kullanımı ve birbirleriyle ilişkileri açısından inceleniyor. Kitapta, oyunlann yayınlanmalanyla ilgili bilgilerden, sahne yorumlarına değin geniş bir araştırma sereileniyor. Gerek metinlere gerekse sannelemelere yapılan çeşitli eleştirilerden alıntılann da kitapta yer alması karşımıza çok yönlü bir eser çıkarıyor. Shakespeare'in yaşadıgı I. Elizabeth dönemi Ingiliz tiyatro yazınında önemli gelişmelere sahne olmuş bir dönem. Wells kitapta Shakespeare'in kültür ve tiyatro birikimini incelediği bölümde bunu şöyle açıkhyor: "Düzyazı şiirle birlikte kullanılmasının da etkisiyle ilk kez tiyatroya elverişli bir dil niteliğine kavuşurken, şiir üsluplan da yazarlann uyaksız ölçü kullanımında gösterdikleri maharet ve esneklik sayesinde inanılmaz derecede zenginleşir. Tiyatro topluluklannın giderek büyümeleri ve tiyatronun popüler hale gelmesi ise daha iddialı oyunlann yazılrnasını teşvik eden faktörlerdi kuşkusuz." Âvrıca o yıllarda Rönesans'ın Avrupa'daki etkilerinin önemli şair ve yazarlardan îngilizce'ye çevrilen eserlerle tngiltere'ye taşınması edebiyat ve kültür alanını canlandıran gelişmelerdir. Kitabın Shakespeare'in yaşamı ve bilgi birikimiyle ilgili kısa, fakat çok şey anlatan bu bölümü, daha sonra yazarın eserlerinin incelendiği bölümlere temel oluşturan bir nitelikte. Yaza1 e Stanley Wells'in, Shakespeare ve oyunlarının hem yazınsal hem tarihsel perspektif içinde değerlendirilmesine olanak veren elimizdeki çalışması, aynı zamanda, söz konusu yapıtların dört yüz yıllık yayın, yorum ve sahneleme serüvenini de gözler önüne seriyor. rın oyunlan kronolojik sıraya göre dört gruba aynlarak "(1594'e kadar olan, 1594 ile 1600,1600 ile 1607 venihayet 1607 ile 1612 yılları arasında yazılanlar)", daha sonra da her grup kendi içinde türlerine göre tarihsel oyunlar, komediler, trajediler olarak incelenmekte. Oyunlar içerik, dil, izlek ve tarihsel açıdan ortak yanları, ayrıldıkları noktaları, başarılı, başarısız yönleriyle karşılaştınlarak, Shakespeare'in yazarlık serüveninde kat ettiği yollan, zaman içinde geliştirdiği üslubu da gözler önüne serecek bir biçimde anlatılıyor. Aynca oyunlann olay örgülerinin 20. yüzyıl okuyucusuna nasıl ulaşabileceği de tartışdıyor. Wells görüşlerini oyunlar üzerine yazılrruş eleştiriler ve metinlerden alintılarla desteklerken özellikle bir alıntı yığmacasından kaçınmış. Metinlerden yaptığı alıntılar daha çok parantez içinde perde, sahne ve satırlann belirtilmesi biçiminde kısa ve düşüncesinin aktarımını encellemeyecek, okuyucuyu yazıdan uzaklaştırmavacak, ilgili okuyucuyu da alıp oyunfara bakmaya yönlenairecek bir biçimde verilmis. Tiyatro oyunları her şeyden önce sahnede oynamak için yazılmış metinlerdir. Fakat tiyatro yazarlarının eserlerinin anlatıldığı birçok kuramsal kitapta bu nokta göz arclı edilerek oyun ların sahnelemeleri hakkında pek bilgi verilmez. Oysa tiyatro eserlerini canlı tutan sahnelemelerdir. Bu sahnelemeleri zenginleştiren yönetmenler ve oyunculardır. Stanley Wells'in bu kitabının ilginç yanı Shakespeare'in oyunlarının geçmişten günümüze sahne yorumlarından, bu yorumları gerçekleştiren yönetmen ve oyunculardan da söz eailmesi. Böylece oyunlann kuru kuruya okünacak metinler olmadığı, yazarından bağımsız sahnede sürdukleri yaşamları, canlılıkları, farklı dönemlereseslenebilen çok anlamlılıkları ve Shakespeare'in evrensel boyutu da vurgulanmakta: "... oyunlann (gerek sahnede gerekse radyo, televizyon, sinema ve plaklar aracılığıyla) dünyanın hemen her yerinde insanlara zevk vermeyi sürdürmesi, Shakespeare'in O şeklindeki tiyatrosunun bu anlamda gerçekten de yerküreye dönüşmüş olduğunu gösterirbize." Son bölümde yer alan "Shakespeare Eleştirisi" bölümü, 17. yüzyıldan günümüze Shakespeare'in metinleri üzerine yapılan çalışmaları, getirilen olumlu ve olumsuz eleştirileri içeriyor. Böylelikle Shakespeare'in eserlerinenesnelbiryaklaşımsergilenirken, onları yorumlayışlarda değişen bakış açıları da ortaya konuyor. Kitabın sonunda verilen geniş bibliyografyaysa, Shakespeare, metinleri, dönemi ve tiyatrosu üzerine yazılmış pek çok araştırma, inceleme, eleştiri, yorum, referans kitabını, süreli yayınları ve hatta ses kayıtlarının bulunduğu plak şirketlerini içermektedir. Böylesi geniş bir bibliyografya her kitapta kolay koıay rastlanamayacak bir çalışmanın ürünü. Cevza Sevgen'in kitabı Türkçe'ye aktarımındaki başansı kitabın akıcı ve anlasılır olmasında en büyük etken. Çünkü, çevirmenin notu bölümünde Wells'in düşüncelerini "birbiriyle ilişkili çok sayıda fikri iç içe ve tek bir cümle ile ifade eden" bir üslupta yazdığına dikkat çekiliyor. Böylesi yoğun düşünce aktarımlannı anlamı bozmadan Türkçeleştirmek ancak titiz bir çalişmanın sonucudur. Shakespeare üzerine genis araştırmalar yapmış, kitap ve makaleler yazmış olan Stanley Welss'in bu çalışması, Türkiye'de yayımlanmış az sayıdaki kuramsal tiyatro kitaplarının arasında çağdaş ve önemli bir başucu kitabı olarak yerini alacaktır." Shakespeare Yazar ve Eserleri / Stanley Wells I Çev: Cevza Sevgen/ YapıKredıYayınlan/ tstanbul, 1992 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 2 0 8 S A V F A