Katalog

İki kavram arasında derinlemesine bir tartışma alanı Modennite versus Postmodernite IVlehmet Küçük'ün derlediği "Modernite versus Postmodernite", buiki kavramın enli boylu tartışmalarının sergilendiği bir başvuru kaynağı. Modernizmin mihenk taşları kimi düşünürler Simmel, Durkheim, Weber ve Frankfurt Okulu' dan, postmodernizmin savunucularıjameson, Lyotard ve Baudrillard'a kadar kimi düşünürler üstüne oldukça geniş çaplı değerlendirmeler ve karşılaştırmalar, bu kavramların daha bir anlaşılmasını sağlıyor. FERHAT OZGUR ewton'un evrensel yerçekimi kanununu buluşuna dek Ortaçağ'da insanın evren içindeki konumu hiç de bugünkü gibi değildi. Bilinmez, ulaşılmazolan "gök" tannnınmekanı, "yer" ise onun varlığının somut bir örneği olup "insan" da bu iki varlık arasında bir aracı işlevine sahipti. Newton'la başlay an fiziksel ve bilimsel devrim, insanoğlunu boyunduruğu altına almış olan bağnazlığın sonunun da celmesiydi bir bakıma. Uygulama alanını en yetkin olarak Fransız thtilali'nde bulan siyasal devrim, hakların araruşı, demokrasi kavramının açıklığa kavuşturulma eylemiydi. 18. yüzyılda başlayan "aydınlanma" hareketi bir inceleme malzemesi olacaktı. Endüstri devrimi de bir başka olguyu oluşturdu: Emeğin soyutlanması. Makinenin üretim kapasitesinin, insanın üretim kapasitesini aşması, insanlararası değil, makinelerarası bir örgütlenmeyi doğuruyordu. Birbiri içine geçmiş bu hızlı ve karmaşık gelişmeler tarihte klasik çağın kapanıp modern çağın başladığınınbirgöstergesiydi. S AY F A 4 Tarihsel dönemleştirme anlayışının Klasik ve Modern olarak kutuplandirılmasının verdiği alışkanlık sonucunda, hayli popülerlik kazanmış olan postmodernizm kavramının kuşkuyla karşılanmasını doğal saymak garek. Özellikle Türkçe yayınlardaki sayısal yetersizlik postmodernizmin ne olduğunu anlama konusunda bir korku bile oluşturmuş durumda. Mehmet Küçük'ün derlediği Modernite versus Postmodernite adlı kitap bu iki kavramın enli boylu tartışmalannın sergilendiği bir başvuru kaynağı oluyor. Modernizmin mihenk taşları kimi düşünürler Simmel, Durkheim, Weber, Frankfurt Okulu (Adorno, Benjamin, Horkheimer) vb.'den, postmodernizmin savunucuları, Jameson, Lyotard ve Baudrillard'a kadar kimi düşünürler üstüne oldukça geniş çaplı değerlendirmeler ve karşılaştırmalar, bu kavramların daha bir açıklıkla anlaşılmasını sağlıyor. Tartışma odaklarının çeşitliliği ve metinsel ağırlık bizi, felsereden ekonomiye, sanattan politikaya kadar birçok alanda uzun süreli düşünmeye ve zevkli yolculuklara çağıcjyor. Octavlo Paz mayacak yepyeni bir dil peşine düşmüştü. Geçmişten ve onun sembollerinden kurtulmak, tarihten soyutlanmanın ifadesiydi. Metafizik felsefeden kopuşun insanın bilgiselliğinin ağırlık kazanması Kant'a göre başka bir şeyi daha gerektiriyordu. Kant çok önceden, insanın sadece doğayı çözümlemesinin yanında, içseLve öze yönelik çözümlemeleri de şart koşmuştu. Antamsızlık ve karmaşddıjja dunlı yaktoşmı Modernizmin reddi de olsa, sorgulaması da olsa, postmodernizm onun üzerinde temellenir, yine de. Kabataslak portresini çizdiğimiz modernizmin aksine postmodernizm, öncelikle tarihten soyutlanmayı, klasikten kopuşu reddeder. En somut örneğini mimaride göstermesi ise bir rastlantı değil. Postmodernizm, modernizm gibi akılcılığın yegane çekiciliği ve anlamın peşinde değildir. Anlamsızlık ve karmaşıklığa ılımlı yaklaşır. Modernizmin bıçak gibi ikiye ayırdığı kitle kültürü ile yüksek kültür farklılığı, gerçeğin zorunlu akılcılık sonucu görmezlikten gelinmesidir adeta. örneğin Fiedler, bu farklılığı reddeder. Özellikle de 1970'ler, eleştiremenlerin kitle kültürünü, popüler kültürü analize yöneldiğiyıllarolmuştur. 1960'lardageçkapitalizmle başlayan postmodernizm, sanatın kurumsallığının yıkılışı oluyordu böylece. Nietzsche'nin modernizme yönelik eleştirilerinde, modern kültürü n ihtiyaçtan fazla alınan bilgiyle, sadece içsel bir depo olduğunu söylüyordu. Lyotard ise, bilimsel bilgi ile anlatısal bilgi arasındaki karşıtlığı, kabullenmeyip, bilimsel bilginin üstünlüğünün geçersizolduğuna inanıyordu. Nietzsche'nin klasik tragedyayı özleyişi, modern şiirin mitolojik zenginliği görmezlikten gelişine duyulan tepki, yitirilmiş bir tarihsel dayanışmayı onaracağından dolayı Diyonizos'un birleştirici mesih olarak yeniden istenmesi, Frankfurt Okulu'nun, sanatı bozulmuş kitle kültürünün üstünde tutan anlayışına karşıt olarak geliştirilen bir Modernizmin genel karakteıH Modernitenin iflasına yol açan aydınlanma hareketi, insanı ön plana almasıyla, doğanın insan üzerindeki geleneksel egemenliğine bir son vermiş, insanın yaşamla cebelleşmesine, onu anlamlandırabilmesine yol açmıştı. Habermas da her zaman aklın ön planda olması gerektiğini söyler. Edebiyatın değersizleşmesi, akılcılık, bilimsellik, klasikten kopuş, hızlı endüstrileşme modernizmin genel karakteriydi. Foucault klasikten kopuşu, cezalandırma kavramıyla ele almıştı. Bedensel işkencenin halk önünde teşhiriyle ibret duygusunun zorunlu yaşattırılışından, idam cezasının, bilim adamlanyla, tıp doktorlarıyla gözlerden uzak infazına geçiş. Resimde gerçekliğin dağılışıyla, hacminyok oluşunun başlaması. Sinemada flashback, resimde önarka, şiirde sırasız anlatımın eşzamanlı kullanımı klasik anlatım biçimlerinin tam zıttını gösteriyordu. (Octavio Paz. Bölüm 1) Modernden önceki her şey, metafizik olması itibarıyla iletişime elvermeyecek ölçüde karmaşıktı. Modernizm, ebediyeti dışlıyordu. Sanatsal alanda hiçbir üslubu çağrıştır 1»^"İBİ • iM • "i leştirici, uzlaştıncı anlayış, postmodernizmin, modern felsefenin tarihsel geleneğine bir son vermek istemesinin bir sonucuydu. Modern felsefe bir olguyu, bilimsel, siyasal ve estetik kılmaya koşulluydu. Postmodernizm böyle birsınıflandırmayıkabullenmiyordu. Postmodernizm ile gerçek kavramı yeniden ele alınıyordu. Baudrillard, gerçeğin bir simulacrum (görscl taklit) olduğunu söylüyordu. "Gerçek, eşdeğerli bir yeniden üretimi mümkün olandır. Gerçek yalnızca yeniden üretilebilir olan değildir, her zaman zaten yeniden üretilmiş olandır." (s.231) Mantığa uymazlık, anlık yargıları kabul etme, bir eseri belki bir sınıflandırma yapmaksızın bir olgu olarak kabul etme, çok anlamlılık, belki bir stile bağlanmama ve geniş bir referanslar zincirini kabullenme, tümlükle değil parçalarla ilgilenme, sosyolojik temellendirmeyi çok ulusluluk, çok kültürlülük bazında ele alma, bir dünya değil, mikro topluluklardan oluşan birden fazla dünya kabul etme, postmodernizmin başka özellikleriydi. Mehmet Küçük'ün değerli derlemesinin bu iki kavramı belleklerimizde ayağı yere basan örneklerle gösteriyor olması cazibeyi daha da arttırıyor, şüphesiz. Kanımca modern olsun, postmodern olsun, özellikle aşina olduğumuz Manc, Nietzsche, Lyotard, Baudrillard gibi kimi düşünürlerin tartışmalarının, karşı çıkışlannın da eleştirilerinin verildiği bölümler bu serüvenli yolculuğun derinleştiği yerler oluyor. Son sayfalarda dozun arttığı Postmodern Siyaset bölümünde Lyotard, aklı içselden inşa edecek bir radikal çözümün, toplumlarda şiddet eylemlerini azaltacağını söylemektedir. "Düzeni maddi bir yeniden inşayla sağlamaya çalışan aklın hisleri, şiddet olmaksızın ifade etme yeteneğinde, sürüklenme yeteneğinde gördüğü şey, aklı aşağıdan nihai olarak dışsal yasalar gerektirmeyecek bir maddiliğin bir parçası olarak inşa eden olumlu bir terapidir." (s. 303) Reformasyon ile kilisenin boyunduruğundan kurtulan insanın, özerk amaçlara ulaşabilmesinden, bilgi referanslarının genişlediği, medyanın, retoriğin yönlendirdiği insanın bugün bir sessiz çoğunluk haline gelişine dek, modern de postmodern de hep, yegane düşünsel temel, sanatsal öz, politik sistem aramaktadır. Tartışmalara bakılırsa bugün, postmodernizmin biryanlış dönemleştirmeden kaynaklandığını, modernin tamamlanmamış bir projesi olduğu iddiaları da ağırlıklıdır. Elimizdeki bu derleme böylesi geniş bir evrimi özetlediğinden dolayı, kanımca Türkçe kaynak olarak en zengin olanı." Modernite versus Postmodernite/ Derleyen: Mehmet Küçük/ Vadi Yayınlan, 1993/315 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 207