Katalog

G E Ç M İ Ş İ N G E L E C E 6 I Toplumda sanatçıya yer yok mu? MELİHCEVDETANDAV Yeni bir Türkce sözlük Öğrenciler îçin Türkçe Sözlük / Ayla Bayaz, Neşe Atabay, Aysel Dikmen, Güneş Muftıioğlu / Dd Derneği yayını 664 sayfa 40 000 TL. BEŞİRGMOŞ ORTAÖĞRETİM DÜZEYJNDEKİ ÖĞRENCİLER ÎÇÎN (,ağımı/ toplunılarında sanat<,iya buyuk saygı beslenır "Guzel Sanatlar deyımı hunun bır gostergesı bayılabdır Sanat tleğıl gu/el sanat' Sanat /.cnaat ıkılısı de bu ayrımın baska bır belırtgesıdır Çağdaş toplumda dıyelım marango/luk elbette saygın bır ıştır ama hayranlık konusıı olarak ele alınama/, (,unku marango/ yaratıcı sayılmaz, boyle olduğu ıçın de orneğın bır mus'isyenle, bır ressamla eşıt dıırumda gorulme? Eskı Yunan'da ıse sanat ıle /enaat ayrımı yoktu, bunların ıkibi de aynı sozcukle adlandırılırdı Techne Bu yu/den de orneğın Platon un sanat derken bunlardan hangısını soylemek ıstedığı ılk bakı^ta kolay anlaşılmaz Daha derınlefctırdırse, Platon un gozunde /.enaat, sanat'tan bır derece yukardadır, ustundııı Bunu bır ornek uzerınde ınceleyelım Platon da, bılındığı gıbı butun şey'lerın bır ıdea'sı vardır, butun şeyler bu ıdealara uygun olarak yapdmış,tır Maranguz, yatak ıdeasını taklıt edcrck, uzerınıde yattığımu yatağı yapar Ressam ıse bır goruj noktasından bu yatağın kopyasını (,ıkarır Dolayısıyle gerçeklıkten uç adım uzaktadır Boyle olduğu ıçın dc değerı du^uktur Başka bır ornck alalım Bunun gıbı bır doktoru buımleyen yazar da bıı doktorun btcerısıne sahıp olınayıpsadece doktor konuiinasuiı taklıt eder Platon bırçok dıyaloğunda bu konu u/erınde dırençle durmuştur, oyle kı sonuçta sanatçıyı dcvlct'ının dışında IRISMURDOLH tutmaya kadar vardırmıştır ısı, Homeros'u bılc atmıştır toplumdan I^te, Irıs Murdoch Ateş ve Guneş (Neden Platon sanatçdarı dışladiı*) adlı yapıtında bu konuyu ırdehyor (Duzlern Yayınları Çevıren Gulsevı Mırza) Bıldıgım bır konu olınası, merakımı daha da kamçdadı, bır solukta okudum, kımı satırların altını (,1/dım, kımı yerlerde de başka kıtaplara basvurdum, kısacası yenıden Platon'la uğra&maya koyuldum Platon'un bu sanatçı duşmanlığı Kant'ta ve Tolstoy'da da surer Yazar, Freud'u ve Kıerkegaard'ı bu açıdan ele almayı bos.lamamı$tır Ne doyurucu, hayran kalınacak bır çalışma1 I Ibet karşımıya ^u soru dıkılıyor Platon (ve otekıler) sanatın konusu ve amaı ı ulan guzel'e karşı miı* Gu/ellık to kalon kavramını eskı Yunanlılar bulduğuna gore 5 buna olanak vaı mıdtr t^te konumu/un çatalla^tığı yer burasıdır Platon sofu olduğu ı<,ın ajırı olçude cıddı'dır de tnsanın gulmesını bıle yasaklar Ortaçağın ı>oiu papazları arasında, Isa guldu mu, gulmedı nıP taıtışması vardı elbet bu tartışmanın sonu tsa'nın gulmedığı ınancına bağlanıyordu Bu ınancın kaynağını Platon da aramak yanlış olmasa gerektır Onun komedyaya duyduğu nefret ve tıyatroyu (dramatık sıırı) tumu 1 ıle devletınden atması ne şaşırtıcıdır Platon gu7cl olanda ıyı olam bulnıak u>tıyordu "Platon'un sanat hakkında soyledığı şeylerın çoğu, estetıktcn (,ok açıkça ahlaksal ya da sıyasal olan sozler"dır Î urkçenın ozleşmesı ve kendı temellen uzerın de zengınleşmesı etkınlıklennı surdurmek ı<,ın çaLşan gonullulerın kurduklan Dıl Derne ğı, oğrencılerın anadılı eğıtımınde geçeksı erını karşılamak amacıyla, "Öğrenciler Içın Turkçe Sozluk" başhğı altındabır sozlukçıkardı * Her dılde ılk, orta, hse, yuksekoğretım ve akademık olarak çejıtlı du/eylerde bozlukler yapılır öğrencı sozluklerı, kolay kullanılsın dıye tek cılt olarak duzenlenır Bu sozluklerın kadroları saptanırken sozcukle rın ya da deyımlerın dılde yınelenme (trequence) oranları ol(,ut olarak alınır Hıç bır sozluk, dılııı butun sozcuklerını almaz, Webster'ın unabnd ged (kısaltılmamış) baskısı600 000so7cuk kapsar, oysa Ingıluce de bugun 1 mılyondan çok sozcuk bulundueu derı surulmektedır IIkokul duzeyınde bır sozluge, gunluk ya^am da en çok kuUanılan sozcukler gırer, ortaoğrenım ıçın hazırlanan sozluklerse, oğretım programlarına da koşut olarak, soyut kav ramlara, bılım ve sanat terımlerıne doğru genışler Ingılızcede Webster sozluğunun Elementary Dıctıonary'den Collegıate Dıctıonary'ye dek çeşıtlı oğrencı sozcuklerı vardır Boyle a^amalan mış du7eyde sozluk çalışmaları alanında, ThorndıkeBarnhart'ın Amerıka'da tok beğenılen eserlerını de anmak gerektır Bızde de ılk ve orta derecelı okul oğrencılerı ıçın sozlukler yapılmı%tır Başlıkta andığımız so/luk, sanırım, ortaoğretım ıçın bugune dek yapdrflı^ olan soz luklenn en genışıdır 20 000 dolayında sozcuk ve te rım, 2 000 dolayında deyım kapsamaktadır (Karşı laştırmak ıçın şu sayıları behrtelım Turk Dıl Kurumu'nun 1988 basımlı "Turkçe Sozluk"unde 41 000 so/cuk vardır Demek kı oğrencı so/luğune, akade mık sozluk kapsamıntn % 50'den fazlası gırmıştır Yukanda adları anılan Thorndıke Barnhart'ın, 11 15 yaşlarındakı oğrencıler ıçın hazırladddarı "Junıor Dıctıonary" 43 000 soztuk almıştır îngılızcenın zen gınlığı goz onunde tutulunca bu sayı az gorulebılır ) "Oğrencıler îçın Turkçe Sozluk"u hazırlayan ya zarlar genellıkle sozcuk koklerını seçmışlerdır, bu koklere çok bellı anlamlar ekleyen yapım eklerıyle tu remış sozcuklere yer vermemışlerdır Borekborekçı alınmıştır da borekçilik alınmamıştır, çunku borekçılık, borekçının sanatıdır Fakat okumak yanında okumuş sozcuğu alınmıştır, çunku bu sozcuk bır çe kırnlı eylem anlamından ayrılarak eğıtılmış ınsan an lamı kazanmıştır Boylece kıtaba daha çok kavram al ma olanağı sağlanmıştır Sozcuklerın tek bır anlamı değıl, çeşıtL anlamları açıklanmış, anlamların da en çok kullanılanlan seçıl mıştır Anlamların açıklanmasında, sıra ıle en yaygın anlamdan en az kullanı lana gıdılıruştır lurkçe olmayan sozcuklerın kaynakları (Arapça, Farsça, Fransızca ) hemen sozcukten sonra belırtılmıştır Oğrencı sozluklerınde tanımla rın açık olması baslıta amaçtır, sozluk bu ba kımdan başarılıdır Ta nımlarda oğrencı yaşın dakılere karışık gelecek ayrıntılardan kaçınıl mı§, yalın tanımlar yeğlenmiştır Soyut kavramların tanımlarından sonra ornekler verılmış tır Keşke resımler de kullanılabılseydı, çunku kımı varlıkları resım.sız tarutabılmek olduk ça guçtur Dıl Derneğı bu sozluğun ıkıncı bası mına resım koymayı amaçlamalıdır Yukarı da adını verdığımi7 so7luklerın hemen hepsı resımlıdır Sozlukler, anadılı eğı tımınde vazgeçılmez bır araçtır öğrenciler bu kıtap ta sozcuğun doğru yazımını gorur, hangı dılden alın dığmı oğrcır, anlamlarını bır arada bıılur, okuduğu metne gore sozcuğun uygun anlamını seçer "Öğrenciler tçm Turkçe Sozluk", bugun ıçın orta oğretım duzeyındekı oğrencılerımızın gereksınımını kar^ılayacak duzeydedır * Dıl Derneğı'nı ve sozluğun yazarlarını kutlamak gerekır D Not Dıl Derneğı "öğrencıler tçın Turkçe Sozluk"u okullara % 25 ındırımle satınakladır * Dıl Dernegı, 'Yazım Kılavuzu", (2 baskı 1990) Bılım Dılı Turkçe Yazın Dılı Turkçe" (1989) "Dılbılım ve Turkçe" (1991) adlı kıtaplar j a yayımlanmıştır 1988 yılından berı "Çağdaş Turk Dılı" adlı aylık bır dergı yayımlamaktadır CUMHUHİYET KİTAP SAYI 8 8 SAYFA 5