Katalog

Eser sahipleri, haklan konusunda yeterince bilgi sahibi mi? Haklarınıza sahip çıkın Eser sahipleri bazı haklan bulunduğunun bilincindeler. Ama bu hakların kapsamı konusunda yeterince bilgi sahibi değiller. Ülkemizde eser sahiplerinin haklan korunuyor mu? Yasal olarak, evet! Ama uygulama için aynı yanıtı vermekgüç!.. AYDİLKURTKAYA HUKUKÇU omanımı bir yayıncıya verdim, uzun zamandır yayımlamadı! Öykümü değiştirerek yayımlamışlar! Yeni yayımlanan çeviride, benim çevirimden yararlanılmış! Sattığım heykeli, ticari bir malın reklamında kullanmışlar! Bu ve benzeri anlatımlardan sonra " N e gibi haklarım var? Ncler yaptlabilir? Dava açılabilir m i ? " soruları ile uygulamada çok sık karşılaşılır. Eser sehiple ri, bazı haklan bulunduğunun bilincinde olmakla birlikte, kapsamı hakkında yeterli bilgi sahibi değildirler. Ülkemizde eser sahiplerinin haklan korunmakta mıdır? Yasal olarak evet! Uygulama için aynı yanıtı vermek güçtür. Gerek eser sahiplerinin haklan konusunda yeteri kadar bilgi sahibi olmamaları, gerek ekonomik zayıflıkları, gerek hak aramadaki gecikmeler, fikir emeğinin tam değerini bulamaması sonucunu yaratmıştır. Biz bu kısa şematik yazıda, yasa ile korunan eser türlerine ve korumamn kapsamına kısaca değinmek istiyoruz. " C u m h u r i y e t Kitap"ta yazar hakıarına öncelik verme gereği kuşkusuzdur. Korumamn kapsamı tüm eser sahipleri için aynı olduğundan, yazarlarımızın hoşgörüsüne sığınarak genel anlatım yolunu seçtik. Eser sahıbimn haklarını, 2936 sayılı yasa ile değişik 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası korumaktadır. Yasaya göre eser, eser türleri, eser sahibınin hakları ve korumamn kapsamını açıklayalım. Yasanın 1. maddesi, eseri, " B u kanuna göre eser, sahibinin hususiyetini taşıyan ve asağıdaki h ü k ü m l e r uyannca ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eseri sayılan h e r nevı fikir ve sanat mahsulüdür" diye tanımlamıştır. Devamı maddelerinde eser türleri 4 grup olarak sayılmıştır. 1Bilim ve Sanat Eserleri: a) Dil ile ifade olunan eserler, b) Rakıslar, koreografı, pandomimler ve benzeri sözsüz sahne eserleri, c) Teknik ve bilimsel fotoğraflar, resimler ve maketler. 2Musiki Eserleri 3Güzel Sanat Eserleri: a) Yağlı ve sulu boya tablolar, resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer bir madde üzerine çizilen veya tespit edilen eserler. b) Heykeller, kabartmalar ve oymalar c) Mimarlık eserleri d) Elişleri ve küçük sanat eserleri e) Fotoğraf eserleri 4Sinema eserleri: a) Sinema filmleri b) Öğretici ve teknik nitelikte olan ve günlük olayları tespit eden filmler c) Bilimsel, teknik veya bedii nitelikte diyapozitifler 5İşlenmeler: Çeviriler, dil ile ifade olunan eserin diğer bir esere dönüşmesi, filme çekme, musiki, aranjman ve tertipleri, güzel sanat eserlerinin işlenmesi, külliyat, seçme ve toplama eserler, yayımlanmamış eserin bilimsel araştırma sonucu yayımlanmaya elverişli hale getirilmesi, başkasına ait bir eserin açıklanması veya şerhi yahut kısaltılması. Diğer bir eserden yararlanmak suretiyle vücuda getirilip de bu esere oranla bağımsız olmayan eserlere 'işlenme" denilmiştir. Yasanın 6. maddesi, işleyenin özelliğini taşıyan işlenmeleri eser saymıştır ve korumuştur. Yasa eser sahibine tanıdığı haklan, manevi ve malı haklar olmak üzere iki grupta toplamıştır. A. Manevi Haklar: Eser sahibinin eser ile olan kışısel ve manevi ilişkisini koruyan bu haklar, mali hakların devri ile bağlı olmaksızın hayatı boyunca kullanabileceği haklardan olup, ölümünden sonra da belli ki R şiler (mirasçıları vs.) tarafından kullanılabilen haklardır. Bunlar, 1Eserin kamuya açıklanması, 2Adının belirtilmesi, 3Eserde değişiklik yapılmasını önlemek, 4Eserin oluştuğu maadi malın malik ve zilyetlerine karşı sahip oldueu haklar (Eserden faydalanma esere varmagörme hakkı, eserin dürüstlük kurallarına uygun bir biçimde kullanılmasını talep hakkı) olarak sayılmıştır. B. Mali Haklar: 1. Işleme hakkı, 2. Çoğaltma hakkı, 3. Yayma hakkı, 4. Temsil hakkı, 5. Radyo ile yayım hakkı, 6. Pay hakkı. Bir eserden yararlanma hakkı yalnızca eser sahibine aittir ve eser sahibinin izni olmadan başkaları yararlanamazlar. Mali haklara ilijkin sözleşme ve tasarruflann yazılı olması ve konuları olan hakların ayrı ayrı gösterilmesi, yasanın buyruğudur. Mali hakları devralan, kararlaştırılan süre içinde ve eğer süre kararlaştırılmamışsa, uygun süre içinde haklan kullanmıyorsa, eser sahibi, cavma hakkını kullanabilir. Uygun sürenin noter aracılığı ile duyurulması gerekir. Eser sahibinin hakları üzerine bazı sınırlamalar getirmişse de bunların ayrıntılanna girmeyeceğiz. Yalnızca süre ile ilgili sınırı belirterek geçelim. Eser sahipleri yajadıklan sürece ve mirasçıları da ölümlerinden itibaren 50 yıl süre ile mali haklardan yararlanırlar. Yasa eser sahibinin haklarının korunması yönünden hukuk ve ceza olmak üzere iki grup dava hakkı tanımıştır. Hukuk davaları 1. Tecavüzün rePi davası: Eser sahipleri, manevi ve mali hakları saldırıya uğradığı zaman, saldırının durdurulması için dava açabilirler. 2. Tecavüzün men'i davası: Manevi ve mali haklara muhtemel bir tacavüzü önlemek açısından, tecavüzün önlenmesi davası açılabilir. 3. Tazminat davası: Mali ve manevi hakları saldırıya uğrayan eser sahipleri, giderim davası açabilirler. Ceza davalan Manevi ve mali haklara karşı ışlenen suçlar yasada sayılmış ve bunlar yaptırıma bağlanmıştır. Iz'enmesi şikâyete bağlı olduğundan, eser sahibinin ya da halcflcrinin, şikayeti gereklidir. Fikir emeğinin tam değerini bulması dıleğı ile eser sahiplerini haklarına sahip çıkmaya çağırıyoruz. D S A Y F A 9 C U M H U R İ Y E T K İ T A P : SA Yl 26