Katalog

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 SOLDAN SAĞA 1. Everest’in zirvesine çıkan ilk dağcı. 2. Dua eden – Bir elektrolitteki artıuç – Bir hitap ünlemi – Eski bir Türk güreşi. 3. “Robert …” (West Side Story’nin yönetmeni) – Sürgün şairini simgeleyen harfler – Suriye internet ülke kodu – Bir iskambil oyunu. 4. Olanak – “Johan …” (Ataşı bulan Norveçli mucit) – Uzaklık anlatan sözcük. 5. Hollanda plaka işareti – “Thomas …” (1698 yılında buharla çalışan, madendeki suyu dışarı atmak için kullanılan bir tulumba yapan İngiliz mühendis) – Erişmiş, ulaşmış. 6. Sol – Süpürgeotu – Avrupa Basketbol Ligleri Birliği. 7. Üç Silahşörler’den birisi – Hüseyin Cahit Yalçın’ın çıkardığı gazete – Bir nota. 8. Amerikan Devletleri Örgütü – Bir olguyu çizerek ya da işaretleyerek gösteren aygıt, kaydedici. 9. Bir bağlaç – Göreli, izafi – Keman yayı. 10. Rusça evet – Ortadoğu’da bir göl – “Martin …” (Jack London’ın bir romanı) – Bir yüzey ölçüsü. 11. “Enrico …” (Atom bombası yapılması için çok uğraşanlardan biri olan İtalyan fizikçi) – İlkel benlik – Hadise. 12. Anlama, kavrama – Briçte sanzatu – Gerçek. 13. Kinaye – Sinan Çetin’in bir filmi – Yemek. 14. Duruk – Çözümlemeli. 15. “Humphry …” (Bileşikleri elektrik enerjisiyle ayrıştıran ve elementleri saf olarak elde eden, madenciler için tel kafesli emniyet lambasını yapan İngiliz kimyager, fizikçi ve mucit) – İki öneki – Yeşil abanoz. YUKARIDAN AŞAĞIYA 1. Polaroid makineyi geliştiren Amerikalı mucit – Çok eski tarih sözü – Antimonun simgesi. 2. “Gottlieb …” (İçten yanmalı motorlar ve otomobil geliştirme konusunda çığır açan Alman mühendis) – Lenf düğümleri iltihabı. 3. Asya, Afrika ve Avrupa’nın sıcak ülkelerinde yaşayan, uzun burunlu, ince uzun vücutlu, kediye benzer bir hayvan – BM Gıda ve Tarım Örgütü – Çoğalmak. 4. “George …” (Kodak şirketini kuran, Amerikalı mucit ve işadamı) – Kullanma süresi. 5. Sodyumun simgesi – Olumsuzluk veren bir önek – Isırgın – Ateş. 6. Kalıtım asidi – “… Craven” (Korku filmleri yönetmeni) – Kenar süsü – Bir değiştokuşta üste verilen şey. 7. “William …” (Murray Spangler’in bulduğu elektrik süpürgesini üreten sanayici) – Bir şeye aşırı düşkün olma. 8. Bir hayvan – Kalp atışlarında eşitsizlik ve düzensizlik – Bir eğriden alınan parça, kavis. 9. Metallere vurulan cila – Şey, nesne. 10. gece – Fıkra – Sayma, sayılma. 11. Kamer – Eşya, hayvan damgası – Dahil – Bir organımız – Yüce. 12. “Wernher von …” (1942’de Almanya’nın ilk uzun menzilli füzesi V2’yi fırlatan bilimadamı) – Kargaşa, kaos. 13. Köpek, inek yiyeceği – Ülke, yurt – Şiir – Yemen’in plaka işareti – Boru sesi. 14. “Samuel …” (Evrim hakkında teorileri olan ve Mendel kanunları ortaya çıkana kadar otorite sayılan yazar) – Sporcu alkış ünlemi – Yazar. 15. Topun gerisini kapayan kapak – SI ölçü sisteminde radyoaktivite birimi – Bir harfin okunuşu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 ilginç SORULAR İnsanların tetiklediği depremler Soru: İnsanlar depremleri tetikleyebilir mi? Yanıt: Popular Science, Kasım 2011 Evet, insanlar deprem üretebilir. Columbia Üniversitesi’nden Christian Klose, son 160 yılda petrol, gaz ve maden çıkartmak, devasa barajlar yapmak için toprakta derin çukurlar açtığımız zaman 45 büyüklüğünde 200 deprem ürettiğimizi söylüyor. Klose‘un uzmanlık alanı insan eliyle üretilmiş depremler. Bunların içinde en bilineni 2008 yılında Çin’in Sichuan eyaletinde yapılan Zipingpu Barajı’nın inşaatı sırasında oluşan depremdir. Zipingpu, 1200.800 Litre (42.3 milyar kübik feet) su tutuyordu. Klose suyun ağırlığının yol açtığı depremin bugüne dek insanlar tarafından tetiklenen en büyük deprem olduğunu söylüyor. Bu depremin büyüklüğü 7.9 idi ve yaklaşık 80 bin kişinin ölümüne neden olmuştu. Klose, fay hattının üzerinde 320 milyon tonluk su ağırlığı oluşturan Zipingpu Barajı’nın, “su toplama impoundment” adı verilen bir işlem sonucu depremi tetikleyebilecek güçte stres yaratmış olabileceğini söylüyor. “Kağıt tabağın üzerine parmağınızla bastırdığınız zaman tabak bükülür” diye konuşan Klose, “Aynı etki yerkabuğu üzerindeki tektonik levhalarda da görülür” diyor. Deprem, barajın tamamlanmasından iki yıl sonra meydana geldi ve depremin merkez üssü barajın yaklaşık 5km uzağındaydı. İsviçre Basel’deki uzmanlar, 34 deprem yaşadıktan sonra 2006 yılında kentin jeotermal tesislerini kapatma kararı aldı. Jeotermal enerjiden yararlanmak için yerkabuğunun kilometrelerce altındaki kayaları delmek gerekir. Ancak bu şekilde dışarıya çıkartılan buhar, enerji kaynağı olarak kullanılır. Basel gibi yeterli suyu olmayan bölgelerde, mühendisler bazen hidrolik kırma yolu ile kuyular açıyor. Yarık oluşturmak için yeraltına büyük bir şiddetle enjekte edilen su, küçük sarsıntılar yaratabilir; ancak gerçek hasar, kayalar arasındaki çatlaklarda biriken suyun kayaların dengesini bozması sonucu oluşur. Barajlar bugüne dek 76 depremin nedeni olmakla birlikte maden çıkartma işlemi 137 depreme yol açmış bulunuyor. 1989 yılında 5.6 büyüklüğündeki bir deprem Avustralya, Newcastle’ı vurduğu zaman, çıkış nedeninin doğrudan kömür madenciliği olduğu söylendi. Milyonlarca ton ağırlığında kömürü çıkartmak, fay hattı üzerindeki stresi arttırmıştı. Ne var ki daha büyük bir tehlikeyi, maden çıkartma sırasında dışarıya çıkartılan su yaratmıştı. Klose, üretilen her ton kömür için, 43 misli suyun dışarı pompalanması gerektiğini belirtiyor. Bu işlemin amacı, madende gölleşme oluşumunun önünü almak. Bu kadar yüksek miktarda suyun çekilmiş olması, madeni çevreleyen toprağın dengesini bozar. Klose’a göre bu deprem 3.5 milyar dolarlık hasar oluşturmuş olabilir. Bu da, madenden 200 yıllık geçmişi boyunca çıkartılan kömürün sağladığı kâra hemen hemen eşit. Hazırlayan: İlker Mumcuoğlu T H A L E S H E S S Ü N C İ E T B E E L A K T İ E T O R A D A A H A L İ A R E MA S A ODO T L ME H A L KO İ E T A BOKO A Z K N T İ T U N Z OB A A N A V MA A A J E N DO D D U N D İ L Ç E E Y V ON A D R R A D GA O T N A İ S ON L U S E L E Y U T A L YM S A Ç R U I U Ş U B İ L E A A L T A K A OR L E S E ONOM T A N S E H İ M K A V R A T G E R İ M Z A U P A İ D R d ü ş ü n SORULAR Ender Aktulga [email protected] Bir karınca uzmanı, ormanın derinliklerinde, ağaçlara dikine tırmanmak yerine, ağaçların gövdesi çevresinde sarmal bir yol izleyerek, dolana dolana yükselen değişik bir karınca türü buldu. Karıncaların seçtikleri tırmanma açısı, ağaç gövdesinin çapı ne olursa olsun hep aynı değerde kalıyordu. Tahtadan çeşitli boylarda, çeşitli çaplarda düzgün silindirler yaptı. Silindirlerin üst yüzlerine karıncaları çekecek nesneler koyarak, karıncaların silindirlere tırmanmalarını sağladı. Karıncaların silindirlerin çevresinde dolana dolana çıktıklarını, silindirin yüksekliğine göre az ya da çok sayıda dolanış yaptıklarını, ama tırmanma açılarını hiç değiştirmediklerini belirledi. Araştırmasını sürdüren uzman şu sonuçlara ulaştı: 1) Karıncalar en az yorulacakları sarmalı seçiyorlardı. 2) Karıncalar yürüdükleri yolun karesi ile orantılı olarak yoruluyorlardı: S karıncanın silindir çevresinde yürüdüğü yolu, k yorulma çarpanını, Y de karıncanın yorulmasını göstermek üzere Y = k * S2 (Y eşittir k çarpı S kare) bağıntısı geçerliydi. 3) Yorulma çarpanı eğime (tırmanma açısının tanjantına) k = 3 + 5 * m (k eşittir 3 artı 5 çarpı m) biçiminde bir bağlılık gösteriyordu. SORU: Tırmanma açısı kaç derecedir? Çok yorulmadan 1283.sayıdaki “N Harfli Bölme” isimli bilmecenin yanıtı: 22 B i l m ecey i doğr u çözen okuyucularımız: Ender Aktulgaİstanbul, Ahsen Canatİzmit, Sait Eslekİzmir, Ahmet SaraçoğluDenizli, Celal Erelİzmir, Aydın BingölAnkara, Gülbin Akgünİstanbul, Gülsen Reyhanİzmir, Hasan Hüseyin Şahinİzmir, Güngör Bingölİstanbul, Serdar KırEskişehir, Faruk Kozİzmit CBT 1285/16 4 Kasım 2011