Katalog

Eylül’de renkli bir gökyüzü Gezegen ilginçlikleri: Merkür en küçük, sıcaklık farkı en büyük.. Venüs’ün dönüşü ters Güneş batıdan doğar doğudan batar! Venüs günü de yılından uzun! 812 Eylül’de 16. ulusal profosyonel/öğrenci astronomi kongreleri Çanakkale’de. 9’unda Ay–Jüpiter birarada, 13’ünde Ay Neptün’ü örtecek; Soho güneş uydusundan kuyrukluyıldız keşifleri; 17–18’sinde doğuda Güneş batıda Ay 22’sinde gece–gündüz eşitliği Hasan H. Esenoğlu, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri, [email protected] gün 4 7 7 9 11 13 13 15 20 22 22 29 2008 Eylül ayında gök olayları günlüğü saat 05 Satürn Güneş’e en yakın 17 İLK DÖRDÜN 18 Ay Yer’e en uzak (404 215 km) 23 Jüpiter Ay’ın 3 derece kuzeyinde 07 Merkür–Güneş açıklığı en büyük. Doğu (27 derece) 05 Ay’ın 0.8 derece güneyindeki Neptün Ay tarafından örtülecek 05 Uranüs Güneş’e en uzak 12 DOLUNAY 06 Ay Yer’e en yakın (368 885 km) 08 SON DÖRDÜN 19 Güneş sonbahar noktasında (gece süresi gündüze eşit) 11 YENİ AY Güneş Sonbahar noktasında: 22 Eylül saat 18:44: Güneş, bu tarihte gece ve gündüz sürelerinin yaklaşık eşitlendiği (fark 9 dakika) ve Sonbahar Gündönümü ismi ile anılan (ya da teknik ismi ile omega) sanal noktada yer alır. Bu tarihten itibaren geceler uzamaya ve gündüzler kısalmaya başlayacak. Ağustos 1’de Güneş ve 16’sında A y numda görülecek. 1–10 arası akşamları Merkür–Venüs–Mars kısa süreliğine birlikteler. Takvim resimde küçük çerçevede belirtildi. 10–23 arası akşamları Venüs–Mars kısa süreliğine birlikteler. Takvim resimde küçük çerçevede belirtildi de. 13’ünde Neptün, Şişkinay tarafından örtülmeye yakın konumda teleskop eşliğinde görülebilir. Örtülmenin izleneceği yerler: kuzeybatısı hariç Kuzey Amerika, Güney Amerika’nın kuzey ucu, İzlanda, İngiltere. EYLÜL AYINDA GEZEGENLER Merkür, sadece Güneş doğmadan önce doğuda veya Güneş battıktan sonra batıda ufka yakın görülebilir. Güneş çevresindeki dolanımı da çok hızlıdır (yoksa Güneş’e çakılırdı), bu yüzden ay boyunca birden çok burç değiştirmekte. Gezegen Eylül boyunca Güneş’e yaklaşacağından sadece ilk iki hafta akşamları Güneş battıktan hemen sonra çok kısa süreliğine görülecek. Merkür, batıda ufuktan en fazla 8 derece yüksekte Başak (Virgo) takımyıldızında bulunacak. Parlaklığı da görülme süresince sıfırdan +0.2 kadire giderek sönükleşecek. Gezegen, sondördün evrede teleskop ile izlenebilirde. Güneş’e olan yakınlığından dolayı Merkür’ün görülmesi her zamanki gibi yine de kolay olmayacak. Sanal oluşturulan takvim resimde 1–10 Eylül tarihlerinde pembe renkte görünen gezegen Merkür’dür. Merkür’de dikkat çekici fiziksel durumunu yineleyelim: (1) en küçük gezegen (2) gecegündüz arasındaki sıcaklık farkının en büyük olduğu gezegendir; ortalama 550 derece! Öyle ki 500 saat içerisinde cehennem sıcağından (427 derece) dondurucu geceye (–123 derece)... Venüs, bu ay da Merkür gibi davranacak; gezegen ay boyunca Güneş’ten gittikçe uzaklaşacak. Akşamları Güneş battıktan hemen sonra kısa süreliğine batı tarafta ufuktan en fazla 11 derece kadar yüksekte Başak takım yıldızında görülecek. Venüs’ün parlaklığı –3.9 kadir olup gökyüzünde adeta ışıldayacak. Belki bu yüzden bu parlak gezegene akşamın bir habercisi olarak “akşam yıldızı” demişiz... Venüs teleskopla bakıldığında dolunaya yakın evrede görülecek. Venüs, Merkür gibi ufka yakın olacağından görülmesi zor olacak. Bununla birlikte, şiddetli parlaklığı ve ufka yakınlığını yanlış anlamalara meydan vermesi olasıdır da. Takvim resimde 1–23 arası günlerde görünen sarı renkte gezegen Venüs’tür. Venüs’ün de ilginç gelebilecek iki fiziksel özelliğine değinelim: (1) diğer gezegenlerin tersine, Venüs kendi ekseni etrafında ters döner: Gezegen üzerinde biri yaşıyor olsa, Güneş’in batıda doğduğunu ve doğuda battığını görür!... (2) Venüs gezegeninin 1 günü (243 dünya günü), 1 yılından (224 dünya günü) daha uzundur. Mars, ay boyunca Güneş’e yaklaşacağından görülme süresi azalacak şekilde akşam saatlerinde kısa süreliğine görülebilecek. MarsMerkürVenüs üçü yakın konumda izlenebilecekte. Gezegen 1.7 kadir değişmeyen parlaklıkta batı tarafta Başak takım yıldızında yer alacak. Mars ufuktan en fazla 11 derece yüksekte (özellikle ayın ilk günlerinde) görülecek. Gezegen ayrıca dolunaya yakın evre görünümünde olacak ki teleskoplu okuyuculara ilginç gelebilir. Takvim resimde 1– 23 arası günlerde görünen kırmızı gezegen Mars’tır. Jüpiter, ay boyunca Güneş’e yaklaşacak. Akşamdan geceye kadar 4 saat süreliğine görülebilecek. –2.4 kadir parlaklıklı gezegen, güneyde ufuktan en fazla 26 derece yüksekte Yay (Sagittarius) takımyıldızında (yıl boyunca da aynı burçta) bulunacak. Takvim resimde 8–10 arası günlerde görünen yeşil gezegen Jüpiter’dir. Jüpiter ve bulunduğu burç gök atlasında belirtildi de. Satürn, ay boyunca Güneş’e giderek yaklaşacak, ancak yüksekliği artacağından görülme süresi uzayacak. Gezegen Güneş battıktan sonra kısa süreliğine tam doğuda Aslan (Leo) takımyıldızında (yıl boyunca da aynı burçta) görülecek. Satürn ufuktan en fazla 15 derece yüksekte yer alacak. Gezegenin parlaklığı da sabit olup +0.8 kadir. Takvim resimde 26–29 arası günlerde görünen açık kahverengi gezegen tutulması izlendi: Tam Güneş tutulması ülkemizden kısmen görüldü, Parçalı Ay tutulması ise tüm görkemiyle uzun süreli izlendi. Kütahya’dan gözlemlediğimiz Ay tutulmasının bakır renkli görünümleri bu sayfada verildi (Aykut Paytoncu’dan izinli). Güneş’te durum: Güneş’imiz uzun süredir nerede bu lekeler dercesine hiç lekeli durumunu sürdürüyor... Güneş olaylarını uydudan saat–saat izlenebileceği adres: http://sohowww.nascom.nasa.gov. Bu adresten ayrıca, Yer’den gözlenemeyen çok sayıda kuyrukluyıldız keşiflerini izlemek de olası... Gezegenlerin ilginç görünümleri: Takvim resimden de yardımlanarak sırasıyla; 1–2 Eylül akşamları Hilal– Merkür–Venüs–Mars yakın ko Gök atlası, 15 Eylül akşam saat 23:00 için verildi. Ay boyunca gök cisimlerin konumlarını bulabilirsiniz. Bu sanal gök atlasını yukarıdaki tarih ve saatte gerçeği ile karşılaştırmak uzayı kavramada yararlı olur. Bu iş için gök atlasına gökyüzüne bakar şekilde doğru yönlerde (bu sayfadaki resimlerde yönlerin baş harfleri kullanıldı) yukarıya kaldırarak eşleştirmek yeterli. Hareketli doğal/yapay gök cisimlerin gecelik yolları üzerindeki sabit duran parlak yıldızların/takım yıldızların arasından ilerleyişleri gün ve gün işaretlenmeleri ile bu cisimlerin yol izleri de belirlenebilir ve gelecek gecelerde nerede olacağı kestirilebilirde. Yapay cisimlerden İridium uydularına www.satobs.org/iridium.html adresinden bakılabilir... Ayrıca, ülkemizin ve Türk gökbilimcilerimiz de yer aldığı bir NASA projesinde uzay Türkiyemiz dahil tüm dünya üzerinden aralıksız–24 saat taranmakta, ülkelerde konuşlandırılan robotik teleskoplarca her türlü hareketli cisimler de yakalanabilmekte... Uzay meraklılarına günlük canlı yayın tadında işte en güzel bir heyecan uğraşısı: www.rotse.net/cgi bin/thumb.pl?scope=3d&dates=080316&thmon=0&tlas=Alltlas&tla2find=&sorttype=file. Geniş uzayda bilinmeyen–anlaşılmasına gereksinim duyulan anlamında UFO arayanlar için de ve gezegen avına teleskopsuz başlayacaklara da ve önemlisi uzaya “küresel” bakmayı isteyenlere en iyi bir adres!... bu adresi vermeyi sürdüreceğiz... Gök atlasında ayrıca Büyük Ayı (Ursa Major), Küçük Ayı (Ursa Minor), Kutup yıldızı (Polaris) ve bu sayfada adı geçen burçlardan bazıları da verildi. Gök atlasında yer alan ve hep gökyüzünde kalan Büyük Ayı takımyıldızını gece uzun süre ile yer değiştirdiğini ara ara izlemek aslında Yer’in göreceli ne yöne döndüğü bilgisini gözlemleyerek/deneyleyerek öğrenmede öncelenebilir... Büyük Ayı takımyıldızından itibaren 5 çarpanı uzantısında yer alan Kutup yıldızını ve oradan da yere doğru indirilerek bulanacak kuzeyi ve bu yüksekliğin bulunulan yerin enlemini veriyor olması gibi pratikler yapılabilir... Gök atlasındaki Ay, gezegen ve yıldız büyüklükleri yer uygunluğu için göreceli farklı çizildi. CBT 1119/ 8 29 Ağustos 2008