Katalog

TÜRK ORMANCILARIN BAŞARISI Toroslar’da azalan sedir ormanları artık çoğalıyor Sedir odununun hafif, yumuşak, çürümeye karşı çok dayanıklı olması, özel rengi, kokusu ve kolay işlenmesi gibi ayrıcalıklı nitelikleri nedeniyle geniş kullanım alanları vardır. Sedirin görkemli görünümü ve nitelikleri, tarihsel süreçte bu tür için bir yandan övgü kaynağı, bir yandan da Lübnan ve Suriye’deki ormanları tükenme noktasına getiren, Toroslar’daki ormanları da büyük çapta azaltan bir talihsizlik oldu. Sedir bu niteliklerinden dolayı “koniferler kralı” olarak isimlendirilir. İncil’deki bazı paragraflara göre sedir, büyüklüğün, kuvvetin ve metanetin, şan ve şerefin, kraliyet ihtişamının, zenginliğin, dünya çapında yayılış kudretinin vb. simgesidir. Prof. Dr. Melih Boydak, İ. Ü. Orman Fakültesi, boydakm@istanbul.edu.tr ünyada odun dışalımına ait bilinen en eski yazılı bilgi muhtemelen sedir türüne aittir. Kayıtlara geçmiş ilk sedir kerestesi dış alımı, Mısırlılar tarafından, firavun Snefru zamanında (M.Ö. 2750), Finike’nin Byblos (daha önceki adı Gubla) limanından Mısır’a getirilen tomruklar hakkındadır. Bu olay Palermo taş yazıtında “Biz sedir tomruklarıyla yüklü 40 gemi getirdik. Herbiri 45 m boyunda gemiler inşa ettik. Firavun sarayının kapılarını sedirden yaptık”, şeklinde ifade edilir. Bu tarih başka bir yayında M.Ö. 2600 olarak belirtilir. Mısırlılar, sedir tomruklarını Finikeliler’den altın ve gümüş, madeni eşya, papirüs, buğday ve zeytinyağı Toros Sediri’nin karşılığı almışlardır. Bazı taş ya(Cedrus libani A. Rich.) zıtlar ve yayınlar, sedirin Lübnan’daki tükenişi ile ilgili ildoğal yayılış alanları ginç ifadeler içermektedir. Anadolu, Lübnan ve 1984 yılı karpelli tohum ekimİLK EKİMLER lerinden (tohumların zarar görmemeleri için, dağılan kozalak pulları ile birlikte ekimi) elde edilen başarı, Toroslar’da sedirin tahribi sonucu oluşmuş çıplak karstik alanların yeniden sedire dönüştürülmesinde bir dönüm noktası oluşturdu ve bir çığır açtı. Sadece Mersin Orman Bölge Müdürlüğü’nde 19842006 yılları arasında 32.000 hektar (320.000 dönüm) çıplak karstik alan, yeniden sedir AnamurAbanozArmutkır’ında ilk ekimlerin yapıldığı çıplak karstik alanlar ormanına dönüştürüldü (Foto 6). Toroslar’ın tamamı dikkate alındığında; çıplak karstik alanlarda tam alan serpme ekimi yöntemi ile 15 YIL SONRA yapılan başarılı karpelli sedir tohumu ekimleri 19842006 yılları arasında 86.000 hektara (860.000 dönüm) ulaştı. Bu çalışma bir ilki, ayrıca Türkiye ormancılığının uluslararası düzeyde bir başarısını oluşturmaktadır. Nitekim, AnamurAbanozArmutkırı 1980 ve 1990’lı yıllarda birçok yerli ve yabancı akademisyen ve uygulamacının uğrak yeri; bir ekskürsiyon noktası olmuştur. AnamurAbanozArmutkırı (Ballık) yöresindeki çıplak karstik alanlarda, 1984 yılında uygulanan karpelli sedir tohumu ekimleri, Mersin Orman Bölge Müdürlüğü ve Anamur orman işletmesinde görevli birçok meslektaşımın katılımı ile yapıldı. İlk uygulamalara katılan Şevket Ayhan, Mustafa Esoy, Ali Güneş, Sırrı Koçak, Ali Rüştü Karaman, Yüksel Şanlıer, Mete Tekinşan, Özer Bayrak, Yusuf İzzettin Tapçı, Aziz Bozatlı ile daha sonraki uygulamaları yapan, burada adlarını sayamadığım diğer meslektaşlarımı şükranla anıyorum. AnamurAbanozArmutkırı (Ballık) yöresi, Elmalı Sedir Araştırma Ormanı ve ElmalıÇığlıkara’dan sonAynı yörede ilk ekimlerden 15 yıl sonra genç sedir ormanı ra, Türkiye ormancılığı için, sedir açısından ikinci bir (AnamurAbanozArmutkırı) okul oldu. Bu yöredeki çıplak karstik alanlarda, bir dönüm noktası oluşturan 1984 yılı karpelli sedir toAynı yörede ilk ekimlerden 21 yıl sonra genç sedir ormanı humu ekimleri, 21 YIL SONRA (AnamurAbanozArmutkırı) Toroslar’da sedir ormanlarını tükenmeye götüren olumsuz gidişi olumluya çevirdi. Bu başarı, doğa bilimlerinde dikkatli gözlemlerin önemi bakımından da bir örnek oluşturmaktadır. Ayrıca, bilim kuruluşları ile uygulama birimlerinin, sorunlara birlikte ürettikleri çözümü yansıtan bir örnektir. NOT: Yararlanılan Kaynaklar, yer darlığından burada verilemedi, Yazar’dan orijinal makalenin istenilmesi dileğiyle.. D vardır. Bunlara karşılık, sedirin tahribi sonucu, Toroslar’da yaklaşık 500.000 hektar (5.000.000 dönüm) çıplak karstik alan veya çok az sayıda Toros Sediri ve diğer türleri bulunduran karstik alan tabloları oluşmuştur. Sedir Toroslar’da birçok anataş üzerinde yayılış yapmakla birlikte, yayılışlının büyük bölümü kalker anataşlar üzerindedir. Bu yayılışta, yaşları 5001000 olan, göğüs çapı (yerden 1.30 cm yukarıdaki gövde çapı) 2.5 m’ye, boyları 46 m’ye ulaşan görkemli sedir anıt ormanları veya anıt ağaçları bulunmaktadır (Foto. 1). SEDİR ARAŞTIRMALARI VE BAŞARI Türkiye’de Toros Sediri ile ilgili araştırma ve yayınlar 1950’li yıllarda ortaya çıktı, 1980’li yıllarda daha da arttı, bu bilgi birikimi sonucu 1990 yılında Antalya’da bir “Uluslararası Sedir Sempozyumu” gerçekleştirildi. Bu türle ilgili araştırma ve yayınlar halen sürdürülmekte. Sedir üzerine ilk araştırmaların bir kısmı, tüm sedir yayılış alanlarını kapsarken, bazıları ElmalıÇığlıkara sedir ormanları ile ElmalıÇamkuyu’su Sedir Araştırma Orma’nında yoğunlaştı. Bu yöre sedir türündeki bilgi birikiminin; özellikle karstik alan ekolojisi, doğal gençleştirme sorunlarının çözümlenmesi ve denetimli yakmaların doğal gençleştirmedeki başarıya katkısı gibi bilimsel çalışmaların odak noktası oldu, araştırma ve uygulamalar bakımından bir okul görevi yaptı. 1980’li yılların ilk yarısında, önemli bir aşama, Toros Sediri’nin tahribi sonucu oluşan çıplak karstik alanların, doğaya yakın ve etkin bir ekim yöntemiyle, Toros’larda bir anıt sedir ağacı ve anıt orman. Suriye’dedir. Ancak, 5000 yıldan beri süregelen tahribat sonucu, bazı küçük kalıntılar dışında, Lübnan ve Suriye’deki doğal sedir ormanları hemen hemen tükenmiştir. Toroslar’da, geniş alanlara uygulanan serpme yöntemi sayesinde, sedir ormanları yeniden oluşuyor... TOROS DAĞLARI’NDAKİ TAHRİP CBT 1101/12 25 Nisan 2008 ÖRNEK OLDU AnamurAbanozArmutkırı (Ballık) yöresinde, CBT 1101/13 25 Nisan 2008 Sedir binlerce yıldan beri Toros Dağları’nda da tahrip edilmiştir. Ancak Toroslar’ın dik ve sarp oluşumunun ortaya çıkardığı morfolojik yapısından kaynaklanan güç ulaşım koşulları, azımsanmayacak sedir ormanının günümüze kadar ulaşmasını sağladı. Belgelere göre, M.Ö. 1832 yılında Kilikya’yı bir süre işgal eden Mısır, yılda en iyilerinden 10.000 sedir ağacı keserek, İskenderiye tersanesine gönderdi. Birinci dünya savaşı yıllarında Hicaz Demiryolu inşaatı için yoğun sedir kesimleri oldu. ElmalıÇığlıkara ormanları şirket tarafından işletildiği 19271947 yılları arasında da büyük çapta tahrip edildi. Ancak, tarihsel süreçte, Toroslar’daki sedir ormanlarının azalmasındaki ana nedenler, kesimlerle birlikte, bunu izleyen keçi otlatmasıdır. Bu tahribat sonucu, Toroslar’da 600.000 hektarın üzerinde olduğu tahmin edilen sedir ormanları, günümüzde saf sedir ormanları olarak, 110.000 hektara geriledi. Ayrıca, iğne yapraklı ve geniş yapraklı türlerle karışık bazı ormanları da yeniden sedir ormanlarına dönüştürülmesinde elde edilen başarı oldu. Bu çalışma Türkiye ormancılığında bir ilki oluşturmaktadır. Sonuçlar ulusal ve uluslararası bilimsel dergilerde yayınlandı. Çalışmanın önerilmesi ve uygulanması ile ilgili süreç ve bugün ulaşılan başarılı şöyle gelişti: BOYDAK’IN KATKISI Toros Dağları’nda sedirin tahribi sonucu oluşan çıplak karstik alanlarda, ilk kapsamlı ekim (Tamalan Serpme Ekimi) MersinAnamurAbanozArmutkırı (Ballık) yöresinde 300 hektarlık bir alanda ve 1984 yılı Aralık ayında uygulandı. Çalışmanın başlatılması önerisi 1983 yılı Ağustos ayında Melih Boydak tarafından yapıldı. Boydak bu kararı, sedirin yayılış alanlarında, bu türü tanımak için üç yıla yayılan inceleme ve araştırma gezileri sırasında, Toroslar’ın farklı yörelerindeki araştırmalarının henüz planlama aşamasındayken, doğadaki gözlemlerine dayalı olarak verdi. Bu bilimsel gezilerde Toros Sediri’nin doğadaki gençlikleri analiz edilmiş, İlk ekimlerden sonra Torosların başka yörelerinde ekimle kurulan genç sedir ormanları (Mersinmeslekdaşlar tarafından ErdemliAvtepesi) Toroslar’ın farklı yörelerinde, bu türle uygulanan doğal gençleştirme ve dikime dayalı ağaçlandırma örnekleri incelendi. Ayrıca, toprakla dolu dikey çatlak sistemlerine sahip kalker anakayalar üzerinde, genelde yüzeyi taşlarla kaplı, sığ veya orta derin topraklar içeren, çıplak karstik alanların ekolojik yapısı gözlemlendi. Bu gözlemler, bu alanların toprak yapısı ve ekolojik özellikleriyle ve biyolojisiyle ilgili kaynaklardaki bilgiler ışığında değerlendirildi. Çıplak karstik alanlar için tam alan serpme ekimi önerisi, Anamur Orman İşletmesi ve Mersin Orman Bölge Müdürlüğü teknik elemanları tarafından benimsendi ve Orman Genel Müdürlüğü tarafından desteklendi. Gelişmeler üzerine, ekim uygulamalarını içeren bir rapor, Boydak tarafından hazırlanarak Mersin Orman Bölge Müdürlüğü’ndeki ilgili birimlere gönderildi. Bu raporda, ekim başarısını belirlemek için, uygulanacak bir araştırma deseni de yer aldı. 1984 yılı Aralık ayında (sedirin doğal tohum döküm zamanı içinde), yaklaşık 300 hektarlık bir alandaki ilk ekim uygulaması bu rapor çerçevesinde yapıldı ve çok başarılı sonuçlar elde edildi (Foto. 2, 3, 4, 5). Aynı alanda 19851990 yıllarında yapılan ve yaklaşık 800 hektara ulaşan başarılı ekimler ise, bu rapor esas alınarak, Mersin Orman Bölge Müdürlüğü’ndeki ormancı meslektaşlar tarafından hazırlanan, ekime dayalı bir ormaniçi ağaçlandırma uygulama projesi kapsamında yürütüldü.