Katalog

Onlar da bizler gibi bireysel haklara sahip oluyor! Balear yerel parlamentosu, şempanze, bonobo, goril ve orangutanların kişilik haklarını ilk kez tanıyan ve bu canlıların çocuk ya da bakıma muhtaç bir erişkin konumunda ele alınmaları gerektiğine inanan bir parlamento olarak tarihe damgasını vurdu. R esim yapmaktan, doğa belgeselleri izlemekten ve muz yemekten hoşlanan, 26 yaşında dost canlısı biri, adı Hiasl. Duyarlı olduğu kadar özbilinçli. Üstüne üstlük, DNA'larının %98.4'ü bizimkilerle uyumlu. Ne var ki, Hiasl bir şempanze. Bu yüzden de yasal haklar söz konusu olduğunda eşyadan hiçbir farkı yok. Bu durumun değiştirilmesi amacıyla bir süre önce başlatılan dünya çapında bir kampanyada büyük maymunların özel davranılmalarını gerektirecek denli bize benzedikleri gerekçesiyle temel “insan haklarının” onlara da tanınması gerektiği savunuluyor. Ancak Hiasl için bu durum felsefi tartışmanın çok daha ötesinde bir nitelik taşıyor. Çünkü, kendisine “kişilik” hakkının tanınmaması ve yasal bir vasi atanmaması durumunda denek olarak bir laboratuvara gönderilmesi söz konusu. Hiasl'a kişilik kazandırılması yönünde açılan dava haziran ayının başında geri çevrildi. Avusturya temyiz mahkemesi bu kararı bozmazsa, Hiasl ile birlikte barınaktaki öteki tüm şempanzelerin de gelecekleri tehlikeye düşecek. vanların, hatta tüm hayvanların tartışma kapsamına alınmaları gerektiğine inanıyorlar. Bu arada tüm büyük maymun türlerinin insan ömrüne eşit bir süre içinde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya oldukları belirtiliyor. MAYMUNLAR GEZEGENİ Seçimlerini büyük maymun haklarından yana kullanan Balear dünya üzerinde maymunlara yasal haklar tanınmasını öngören ve çalışmalarını 1993 yılından beri sürdüren Büyük İnsansı Maymun Projesi'ni benimseyen ilk bölge oldu. Projenin tohumları şimdilerde Princeton Üniversitesi'nde görevli olan Peter Singer ile İtalyan düşün insanı Paola Cavalieri'nin büyük maymun hakları görüşünü araştırmak üzere bir grup akademisyeni bir araya toplamasıyla atıldı. Proje sonucunda insanlarla büyük maymunlar arasındaki benzerliklerin vurgulandığı 31 denemeden oluşan “The Great Ape Project: Equity beyond humanity” (Büyük Maymun Projesi: İnsan dışındaki canlılara eşitlik) adlı bir kitap ortaya çıktı. Bu kitabı aynı adla anılan bir örgüt izledi. Kısaca GAP olarak bilinen ve şimdi yedi ülkeden temsilcileri olan örgüt hayvan hakları konusunda birtakım yasal değişimlere gidilmesi için hükümetlere çağrıda bulunuyor. Projenin bir ölçüde başarıya ulaştığı da söylenebilir. Yeni Zelanda 1999 yılında insan haklarının büyük maymunlara da tanınması yönünde bir yasa tasarısı sundu. Sonuçta yasa maymunlara kişilik hakları tanıyamasa da, özel bir konuma ulaşmalarını sağladı. Yeni Zelanda'da maymunların eğitilmeleri ve denek olarak kullanılmaları artık resmi izne bağlı. KİŞİLİK HAKLARI TANINDI Mallorca ya da bir başka Balear adasında yaşasaydı Hiasl'ın öyküsü de daha farklı olurdu. Zira Balear yerel parlamentosu bu yılın şubat ayında şempanze, bonobo, goril ve orangutanların kişilik haklarını ilk kez tanıyan ve bu canlıların çocuk ya da bakıma muhtaç bir erişkin konumunda ele alınmaları gerektiğine inanan bir parlamento olarak tarihe damgasını vurdu. Artık bir mal olmaktan çıkan bu bölgenin maymunları vasiler tarafından korunuyor. İspanyol parlamentosunun ülkenin geri kalanında da benzer bir uygulamaya gidilip gidilmemesi konusunda bu yaz bir karara varması bekleniyor. Son birkaç yılda büyük bir ivme kazanan kampanya ateşli tartışmaları da beraberinde getirdi. Katolik Kilisesi ile Uluslararası Af Örgütü hayvanlara birtakım haklar tanınmadan önce insan hakları konusundaki boşlukların giderilmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Kimi eleştirmenler de eylemin yeterince köklü olmadığına, fil ve yunus gibi öteki zeki sosyal hay ABD ve AVRUPA'DA DURUM ABD de 2000 yılında imzalanan Şempanze Sağlığını Koruma ve Geliştirme Yasası’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte daha küçük, ancak önemli bir öldürülemezler. 2 Bireysel özgürlüğün korunması Eşitler topluluğunun üyeleri keyfi olarak özgürlüklerinden yoksun bırakılamazlar. Yasal izin olmaksızın tutsak edilen üyeler derhal salıverilme hakkına sahiptirler. 3 İşkence yasağı Topluluk üyelerinden birine kasıtlı olarak ya da sözde başkalarına yarar sağlamak üzere acı vermek işkenceden sayılır ve yanlıştır. Büyük Maymun Projesi Bildirgesi'nde “eşitler topluluğu” kavramının yasal açıdan genişletilerek aşağıdaki hakların şempanze, bonobo, goril ve orangutanlara da tanınması öngörülüyor: 1Yaşam hakkı Eşitler topluluğu kapsamındakilerin yaşamları koruma altına alınmıştır. Topluluk üyeleri, söz gelimi kendini koruma gibi durumlar dışında, CBT 1064 / 9 10 Ağustos 2007 Savaşmaya değer mi? adım attı. Söz konusu yasa tıbbi araştırmalarda artık gereksinim duyulmayan maymunlara ötenazi uygulanmasını yasaklıyor ve hükümeti bunları yaşam boyu koruma altında tutmakla yükümlü kılıyor. İnsana ne denli Ne var ki, avukat Michele benzeseler de, Stumpe'nin de dikkat çektiği gibi, öteki hayvantutsak büyük maymunların büyük lar insanlar bir çoğunluğu ABD'de bulunuyor. GAP verilerine göre, bu ülkedeki en gibi birtakım az 3000 maymunun yarısı tıbbi araşhaklara sahip tırmalarda kullanılıyor. değiller. Bir Avrupa'da ise maymunlar çok daha iyi koşullarda yaşıyorlar. 1997 süre önce başyılında maymunların biyomedikal latılan oldukça araştırmalarda kullanılmasını yasaktartışmalı bir layan Britanya'nın ardından İsveç, kampanya bu Avusturya ve Hollanda'da da benzer bir uygulama başlatıldı. Ancak duruma bir son Stumpe tüm bu düzenlemelerin yine verilmesini de yetersiz kaldığına, hayvanlara amaçlıyor belli haklar tanınmadığı sürece eşyadan pek bir farkları olmadığına dikkat çekiyor. Oysa hukuk bağlamında yalnızca “kişiler” birtakım “haklara” sahip olabildiklerinden, maymunların birer “birey” olarak kabul edilmeleri için öncelikle yasaların değişmesi gerekiyor. Ancak GAP projesine karşı çıkanlar insan haklarının her fırsatta çiğnendiği bir dünyada hayvan haklarından dem vurmanın abes olacağına parmak basıyorlar. Hiasl davasının sonucu ne olursa olsun, yakın akrabalarımızı en iyi nasıl koruyabileceğimiz konusu her zaman gündemini koruyacak. Maymunlar olarak hepimiz birbirimize destek olmak ve dayanışma içinde yaşamak zorundayız. Rita Urgan, Kaynak: New Scientist, 2 Haziran HAYVAN HAKLARI