Katalog

UZAY ARAŞTIRMALARI Güneş sistemine benzer ilk gezegen sistemi keşfedildi NASA bilimcileri sonunda, bizim güneş sistemimize benzer 5 gezegenli başka sistemin keşfedildiğini açıkladı. Böylece astronominin en eski uğraşlarından birisi olan “Dünya’ya benzer dünyalar bulma” yolunda önemli bir adım atılmış oldu. Artık okullarımızda, derslerde güneş sistemimizin yegâne olmadığı, başka benzeri sistemlerin de bulunduğu kesinlik kazanmış bir gerçek olarak okutulacak. Mehmet Emin Özel, Çanakkale ÜniversitesiÇanakkale, m.e.ozel@comu.edu.tr başka gezegenler bulma umuduyla teleskoplarını yeni bir heyecanla gökyüzüne çevirdiler. Ancak, güneş sistemimizde yeni gezegenler bulmak sanıldığından zor bir işti. Güneşdışı sistemlerin araştırılması ise daha da zor ve karmaşık bir süreçtir. Bir kere, yıldızlar çok çok uzaklardaydı ve uzaklıkları km'lerle değil ışık yılları ile ölçülmektedir. (1 ışık yılı yaklaşık 10 trilyon km'dir). Bu nedenle, birkaç ışık yılı uzaklıktaki en yakın yıldızların çevresindeki gezegenler bile olağanüstü sönüktürler. Çünkü gezegenler kendileri hiçbir şekilde ışık yaratmazlar, sadece kendi güneşlerinin ışığını yansıtırlar. Yıldızlararası uzaydaki yolculuğu sırasında bu yansıtılan ışık o kadar azalır ki, gezegenlerin yerden görüntülerini alabilmek hemen hemen imkânsızdır. Güneş sistemi dışında ilk gezegen ancak 1995'te keşfedildi. Teleskoplarımız giderek iyileştikçe, bu çok çok sönük güneş dışı gezegenler de giderek daha çoğu görülebilmeye başladı. Gezegen keşiflerinin büyük çoğunluğu, 55Cancri'de olduğu gibi, dolaylı yollardan, gezegenin ana yıldız üzerine yaptığı kütle çekimi tedirginliklerinin takibine dayanarak gerçekleştirilmiştir. Bugün itibarıyla, astronomların varlığını sapladığı güneş dışı gezegenlerin sayısı 260'ı buldu. Gezegenlerin büyük çoğunluğu ise oldukça büyük, Jüpiter kütlesinde cisimlerdir. u keşif, bir bakıma, Kopernik ile başlayıp, Kepler, Galileo ve Newton'la devam eden ve Dünya’nın (ve daha sonra güneşin) evrenin merkezi olarak sahip olduğu özel yeri kaybetmesine yol açan devrimin (Kopernik devrimi) sürdüğünün en yeni işareti. Ekim ayında yapılan bir basın konferansında, NASA astronomları Yengeç burcunda bulunan ve bize 41 ışık yılı uzaklıktaki 55Cancri adlı güneş benzeri yıldızın çevresinde dolaşan 5 gezegenin keşfedildiğini bildirdiler. Gezegenlerden birinin ise yıldızın çevresindeki 'yaşama uygun' bölgede bulunduğu hesaplanıyor. Diğer adıyla 'Goldilok' (Altın Bukleli Kız) bölgeTABLO 1 : 55Cancri sisteminin si, yıldızdan olan ölçülen parametreleri. uzaklığın gezegen yüzeylerinde yaYıldız: Uzaklık =41 ışık yılı; Kaşam için uygun sıdir:5,95m; Çap= 0,60,9 Güneş çapı caklık ortalamalaSıcaklık: 5250 K (Güneşin sıcaklırına karşılık gelğı:5800K) mektedir. Koordinatlar: Alfa=08h52m37s; 55Cancri yıldıDelta=28d20dk02sn Gezegenler: zından olan uzakKod yıldıza uzaklık(AB) kütle(DK) lığı bu bölgeye P(gün) D.M. keşif yılı karşılık gelen ge55Cancri e 0,038 11 2,8 0,07 zegeninin yarıSa2004 türn büyüklüğün55Cancri b 0,115 262 1 4 , 6 de (yani 46 Dünya 0,014 1996 kütlesinde) olması 55Cancri c 0,240 54 44,3 0,086 2002 yaşam için bir so55Cancri f 0,782 46 260 0,20 2007 run oluşturabile55Cancri d 5,77 1220 5218 0,025 2002 cek olmakla birlikte, gezegen çevAB: Astronomi Birimi, yergüneş resinde Titan veya uzaklığı, 150 milyon km Dünya büyüklüDK : Dünya kütlesi olarak (1 DK= ğünde ve özellikle6x10^24 kg). rinde (kütlesi atP: Gezegenin 55Cancri çevresinde mosfer oluşumuna dönüş süresi, gün olarak ve sıvı su bulunD.M. dış merkezlik, eksentrisite, yödurmaya uygun) rüngenin daireden sapma ölçüsü uydular bulunabilmesi olasılığı vardır. Böyle bir uydunun yüzey özellikleri, dünyamıza çok benzeyen, hayatın başlamasına ve sürmesine uygun koşullar taşıyabilir. CBT 1084 / 16 28 Aralık 2007 B HEYECAN YARATTI GEZEGEN AVCILIĞI İngiltere'ye göç etmiş olan Alman müzikçisi ve astronomu William Herschell, 1781'de, Satürn'ün ötesinde, gezegen benzeri bir yörüngede hareket etmekte olan sönük bir gök cismi ile karşılaştı. Daha sonra Uranüs ismi verilecek olan bu gök cismi, gezegen avcılığı konusunda oldukça yaygın bir heyecan yarattı. Amatör ve profesyonel, tüm astronomlar daha 55Cancri yıldız sistemi hakkındaki bulgular astronomlar arasında oldukça fazla heyecan yarattı. (bknz: Tablo 1) Bunun nedeni, belirttiğimiz gibi, gezegenlerden birinin, astronomların 'yaşama uygun bölge' dedikleri, gezegen Bu keşif ve olasılıklar, aslında çok eski bir düşünceye arka çıkmakta, yeryüzü ve güyüzeylerinde sıvı halde suyun neş sisteminin yegâne olmadığına ilişkin görüşlere yeni bir destek sağlamaktadır. MÖ IV. yüzyılda yaşayan Filozof Epikür'e göre: “Dünya'ya benzeyen ve benzemeyen milyonlarca olabileceği sıcaklıklar için uydünya vardır”. XIII.yy. da Alman Filozof Albertus Magnus: “Yeryüzü gibi birçok dünya mı gun uzaklıklar bölgesinde olmavar, yoksa bir tek dünya mı?” diye sorduktan sonra şöyle devam eder: “Bu, doğayı insıydı. Bilimciler sıvı suyun varceleme çalışmalarımızın en asil ve heyecan verici sorularından biridir”. Görüşleri nedeniylığının hayatın ortaya çıkması le sapkınlıkla suçlanan ve 1600 yılında Roma'da kazıkta yakılan Giordino Bruno ise “Evolasılığını arttırdığı görüşünderende sayısız güneş vardır ve güneşler çevresinde sayısız dünya dolaşmaktadır” dediği ler. için bu cezaya çarptırılmıştır. Fakat 'bu güneş dışı gezegenler' için ilk güçlü temeli filozof Bu bulguyu takip edecek soEmanuel Kant vermiştir. 1755'te tamamladığı göklerle ilgili kuramında sadece 6 gezegenin bilindiği o dönemde Kant, “güneş sistemimizde başka gezegenler olduğu gibi, gezegenru, doğal olarak, “Samanyolerin sadece bizim güneş sistemimizle de sınırlı olamayacağı” düşüncesini ileri sürdü. Ona lu'nda Dünyamıza benzer başka göre, “Nasıl bizim gezegen sistemimizin merkezinde, Güneş varsa, geceleri gördüğümüz gezegenler olup olmadığı” dır. sabit yıldızlar da, büyük bir olasılıkla, benzer sistemlerin merkez cisimleridir.” (Kant'ın bu Nerden bakarsak bakalım Güeserinin Türkçesi için bknz: 'Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı', Çev. Seçkin Selvi, neşimiz, çok sıradan bir yıldızSarmal Yayınlar, tarihsiz, İstanbul; s.6164).Kant'ın gezegen öngörülerinden biri yaşamı dır ve Samanyolu'nda ona bensırasında Herschell tarafından ispatlandı. zer 20 milyar'dan fazla yıldız ol duğu hesaplanıyor. Eğer bu yıldızların bir bölümünün çevresinde Jüpiter veya Satürn benzeri gezegenler varsa, Dünyabenzeri gezegenler almaması mümkün mü? Ve NASA Basın Konferansı duyurusunun hemen birkaç gün sonrasında, bir başka astronomlar grubu, güneşe çok benzeyen, yakın bir ikizinin bulunduğunu açıkladılar. Bu yıldızın etrafında büyük boy Jüpiterimsi gezegenler bulunamadı. Ancak, bu, Dünya gibi küçük boy gezegenlerin de olmadığı anlamına gelmiyor. Ve bu sistem, Univ. California’deki (Berkeley) SETI Enstitüsünde daha 2003 yılında dinlemeye alınmış. Burada olabilecek bir medeniyetin radyo bölgesi izleri, Porto Rico adasındaki 300 m. çaplı Arecibo teleskopu ile defalarca gözlenmesine karşılık, şimdiye kadar en ufak bir 'medeniyet' belirtisine rastlanmamış durumda Bu ve diğer yıldız sistemlerinde Dünyabenzeri, Jüpiter ve Satürn'den çok küçük gezegenlerin doğrudan izlerinin (delillerinin) bulunması, yeni kuşak çok daha güçlü teleskoplarının işi. Dünya sınıfı gezegenleri 'görmeyi' de bir gün mutlaka başaracağız. Ve sonrasında, bunların hepsinin üstündeki daha büyük soru ile karşılaşacağız: “Orada, ötelerde bir yerlerde başka hayatlar var mı?”. Ve “bunun cevabını ne zaman öğrenebileceğiz?” YASAK GÖRÜŞ!