Katalog

Kent ve gökdelen Bir kenti tüketen, halkını nevrastenik yapan, yaşamı pahalıya maletmeyi bir marifet gibi gösterenler gökdelenlerle biraz göz boyayabilirler. Çağdaş metropollerin bilinçsiz kalabalığını kolayca aldatan iki şey var: Gökdelen ve otomobil. Doğan Kuban iki budala gelişmenin epidemik boyutlara ulaştığını biliyor. Yapı spekülatörleri dışında kimse bu yoğunlaşma hastalıklarını gelişme diye gösteremez. Gökdelen büyük boyutlarıyla bütün insanlar için her koşulda etkilidir. Antikitenin yedi harikasının hepsi büyük ölçekli yapılardır. Eiffel Kulesi de etkilidir. Yüksek minareler de etkilidir. İKİ KÖTÜ NEDEN Gökdelenin ortaya çıkmasının iki tarihi nedeninin ikisi de kötü nedenlerdir. Birisi kent merkezinde arsa spekülasyonudur. Önce Şikago'da filiz vermiştir. New York bir spekülasyon şehridir. Diğeri reklamdır. Sears gökdeleni Sears satış zincirinin reklamıdır. Gökdeleni şehir peyzajından seyredenler penceresi olmayan, suni havalı, çalışanların yarısının doğal ışığı olmayan odalara tıkıldığı ve asansöre mecbur edildiği bu binalarda psikolojik ve fizyolojik rahatsızlıkların ciddi inceleme konusu olduğunu akıllarına getirmezler. Bu yarım yüzyıllık bir araştırmadır. Ama toprak spekülasyonunu durduracak gücü hiçbir zaman olmamıştır. Otomobil gösterişli ve güzel bir oyuncaktır. Sabahtan akşama kadar otomobil reklamı ile beyni yıkananlar bu oyuncağı yemek ve barınmaktan kısarak edinirler. Bugünün insanının sermaye tarafından yönlendirilen bir zavallı olduğunu unutmamak gerekir. İşlerine gitmek zorunda olanlar, sabah akşam, yollarda sürünseler de, arabalarından vazgeçemez otomatlara dönüşmüştür. Penceremden Rumeli kıyısının sabah ve akşam trafiğini seyrediyorum. Araçlar kuyruk kuyruğa dizilip yerlerinBugünün insanı sermaden kımıldayamazken, ye tarafından yönlendiönlerindeki deniz rilen bir zavallıdır. İşlebomboş duruyor. Bu rine gitmek zorunda aptal sonucu kabul etmeye zorlayan akıl, olanlar, sabah akşam, değil sömürü dayatyollarda sürünseler de masıdır. arabalarından vazgeçeUzun yıllar otomotiv mez otomatlara dönüşsanayicilerinin kuymüştür. Penceremden ruğunda kentin kamu Rumeli kıyısının sabah ulaşım sistemini yok ve akşam trafiğini seyedip halkı otobüs bağımlısı yapan İstanrediyorum. Araçlar kuybul Belediyeleri metruk kuyruğa dizilip yerro, tramvay, vapur ve lerinden kımıldayamazmotor gibi toplu taşıma araçlarına halken, önlerindeki deniz kın ne kadar kolay bomboş duruyor. Bu apalışıp onları yeğtal sonucu kabul etmelediğini gözlemekten ye zorlayan akıl değil de âciz olamaz Ne var ki büyük sömürü dayatmasıdır. rant gelirleri ve şpekülasyon, spekülasyon yapanları kör edebilmektedir. İstanbul bu evrensel hastalığın pençesindedir. Kısa bir dönem sonra belediye başkanlarının iyimser görüşlerine karşın, ulaşım halkı yaşamından bezdirecek ve çok pahalıya mal olan bir işletme durumuna düşecek ve kentin enerji açığını da giderek arttıracaktır. Bu geleceği yaşamamanın yolu, kamu ulaşımını deniz ve metro ile aşmaktır. Kaldı ki iletişim olanakları çok geliştiği zaman bu kadar insanı bir yere doldurup çalıştırmak rantabl olmayacak. Gökdelenler de içi boş heyulalar gibi insanların uykusunu kaçırmaktan başka bir şeye yaramayacak. Gerçi sadece bugünü düşünenler için daha bir süre topraktan yağ çıkarmak olasıdır. B azı insanlar İstanbul peyzajında gökdelenler yükseldikçe İstanbul'un ne kadar çağdaş olduğunu düşünüp övünebilirler. Buna belediye başkanları, danışmanları ve kuşkusuz gökdelen mimarları da dahil. Çağdaş kentin yükselen bir profili olması gerekliliğini kabul eden Le Corbusier, 'la Ville Contemporaine', 'Plan Voisin' gibi projeleriyle gökdelenli kent projeleri tasarlamıştı. Fakat bunlar dikkatle hazırlanmış planlarda araları çok büyük parklar ve yeşil alanlarla çevrili kule yapılardı. Bu ğunu ve bunun toplum yaşamını tahrip ettiğini yazıyordu. Bugün hiçbir orta halli Amerikalı gökdelenler arasında aile yaşamını sürdürmez. Downtown'lar gece boştur. Lokantalar, eğlence yerleri kentlerin daha insani mahallelerine kaçmıştır. Hafta sonunda ve geceleri gökdelenlerin arası çakal ve kurtların dolaştığı bir çöldür. İnsanlar nerede yeşil, hava ve gök varsa oraya gider. Bir iki katlı evlerde otururlar. New York'ta Broadway dışında gece korkmadan gezecek yol yoktur. Tek yeşil 'Central Park' da gece boşalır. New York ulaşımı, çok iyi bir metro ve otobüs sisteminin varlığına karşın o kadar sıkışıktır ki, bu sütunlarda birkaç kez yinelediğim gibi, New Yorkluların yüzde 60'ı işine araba ile gitmez, kamu ulaşımını kullanır. İSTANBUL'UN BAŞKANLARI Acaba İstanbul'un belediyeleri, başkanları, danışmanları mimar ve şehircileri dünya zengini New York'un başaramadığını, ondan onlarca kat daha fakir, ondan daha kalabalık, onun kadar kentleşememiş, metro yapmaya gücü ve iradesi yetmeyen bir belediyenin başarabileceğini, hayal edebilirler mi? Bu okuyup üfleyerek mi gerçekleşecek? İstanbul sorumluları, metro ağını büyüteceklerine, tek şoförlü arabalara tünel kazıyorlar. Otomobil firmaları dünyanın hiçbir yerinde bu kadar misafirperver belediyeler bulamazlar. Eğer dünyadaki kent gelişmesinin bundan 70 yıl önce saptadığı hastalıklarını hâlâ öğrenememişlerse 1961'de Jane Jacobs'un (The Death and Life of Great American Cities, New York, 1961) kitabını okusunlar. Gökdelen hastalığı metropolislerin uygar olmakta zorlandıklarını gösterir. Birleşmiş Milletler'in, Dünya Bankası'nın kentler üzerindeki rapor ve istatistikleri de aydınlatıcıdır. En azından yaşayan kent safsatalarını bir kenara bırakmalıyız. Astımlı, inmeli, duman bağımlısı yaşamı pahalı metropollerin iyi olduğunu düşünen safsatalar sürebilir. Bu kadar insanı bir araya yığdıktan sonra yaşatmak için de, kuşkusuz bir çaba gerekmektedir. İnsanlar dünyaya yaşamak için geliyorlar. Ve her koşulda yaşıyorlar. Bir kenti tüketen, halkını nevrastenik yapan, yaşamı pahalıya mal etmeyi bir marifet gibi gösterenler gökdelenlerle biraz göz boyayabilirler. Çağdaş metropollerin bilinçsiz kalabalığını kolayca aldatan iki şey var: Gökdelen ve otomobil. Fakat bütün dünya CBT 1075 / 17 26 Ekim 2007 planlarda insan ve motorlu araç ulaşımı birbirlerinden ayrılmıştı. Bu ütopik kent önerileri hiçbir zaman gerçekleşmedi. Fakat mimar ve şehir plancıları bu amaçları idealler olarak hep düşündüler. 1936'da Le Corbusier American Architect dergisine New York ve Amerikan kentlerine ilişkin bir mektup yazdı. Şöyle diyordu, özetle: “Şehir planının parçası olmayan bir gökdelen anlamsız, saçma bir yapıdır. New York gökdeleni negatif bir olgudur. Caddeyi yok ediyor. Ulaşımı neredeyse durduruyor. Halkın yaşamını tüketiyor ve çevresini yok edip koca bir mahalleyi yutuyor. Manhattan insan kalbinin gerçek isteklerine o kadar aykırı ki ondan kaçmak, gök ve ağacı görmek ve gürültüden uzaklaşmak bir mutluluktur.” Le Corbusier sanki bütün yeni kent merkezlerini ve İstanbul'un bazı semtlerini anlatıyordu. Bugünkü Amerikan kentlerini bilenler gökdelen bölgesi olan 'downtown'ların Chicago'da, Dallas'ta, Philadelphia'da, Boston'da, Los Angeles'te, Houston'da iş saatleri dışında nasıl boşaldığını da bilirler. Le Corbusier 1930'lu yıllarda insanların şehir dışına kaçtıklarını ve iş saatlerinde ulaşımın umutsuz oldu KENT VE KÜLTÜR