Katalog

BİLİM TARİHİ TEKNOLOJİ=YAŞAM Edip Emil Öymen eoymen@bilgi.edu.tr 19. Yüzyılda Biyoloji Canlılar dünyasının 19. yüzyıldaki incelenmesi, iki doğrultuda ilerlemiştir: Bir yandan evrim teorisinin geliştirilmesi, diğer yandan da hücrelerin incelenmesi yönünde. Evrim • JeanBaptiste La marck (17441829) zooloji felsefesini geliştirdi (1809) ve transformizm tezini formüle etti. • Charles Darwin (18091899), doğal seçilim yoluyla evrim teorisini formüle etti. • Üreme mekanizmalarının (spermatozoidler, yumurta ve döllenme) ince Charles Darwin. lenmesi çalışmalarında büyük bir yükseliş görüldü. Aynı şekilde embriyoloji konusunda da özellikle Ernst Haec kel’in(18341919) çalışmalarıyla önemli gelişmeler sağlandı. Haeckel 1886’da rekapitülasyon (yineleme) kanununu formüle etti (Bu kanuna göre, ontogenez filogenezin kısa bir rekapitülasyonudur). ABD’de Dartmouth College’da yazılan bir matematikistatistik programı, tabloların sahte olup olmadığını araştırmakta kullanılacak. Program, testlerde başarılı sonuçlar verdi. Sanat Tarihine Dijital Destek Gerçek sanat eseri ile sahtesi sorunu insanlık kadar eski. Bunun 20.yüzyıldaki en inanılmaz örneklerinden biri 1930’larda başlayıp 1947’de sona eren Han van Meegeren skandalıydı. Uzun isimli bu arkadaş, Hollandalı bir ressamdı. Ama usta bir sahtekârdı. Yıllarca, Felemenkli ünlü sanatçı Vermeer’in "kayıp" (!) tabloları diye ortaya tablolar çıkartıp satmıştı. Nazi üst yönetimine bile. Tabloları kendisi, müthiş bir beceriyle yapıyordu. Foyası, 1945’te savaşın bitmesinden sonra, Nazi’lerin el koydukları sanat eserlerinin gerçek sahiplerine iadesi sürecinde çıktı. Yargılandı, ama hapse giremeden öldü. Bugün ise artık, sanat tarihçinin elinde öyle dijital teknikler var ki böyle bir sahtekarlık pek mümkün görünmüyor. Ama, yine de bilinmez tabii... *** ABD’de Dartmouth College’da yazılan bir matematikistatistik programı, tabloların sahte olup olmadığını araştırmakta kullanılacak. Yapılan denemelerde program, önemli bir Rönesans tablosunu, esas ressamla birlikte 4 değişik kişinin (muhtemelen çırakları) yaptığını gösterdi. 15. yüzyıl sanatçısı Pietro di Cristoforo Vannucci (daha iyi bilinen takma adıyla Perugino) imzalı "Meryem Ana ve Oğlu" tablosunda görülen 6 kişiden 3’ünü Perugino’nun, diğerlerini 4 ayrı kişinin boyadığı anlaşıldı. Her ne kadar Perugino’nun bu tablosunu yaptığı sırada "ayrıntıları" bitirmeleri için tabloyu çıraklarına bıraktığı söylenirse de, bu söylenti, şimdi matematik formüllere göre ispatlanmış da oldu. Tabloların sahte olup olmadığını anlamak, öteden beri çok ciddiye alınır. Ne de olsa işin içinde icabında milyonlarmilyarlar vardır. Eskiden bu işi uzman sanat tarihçiler çıplak gözle yapardı. Sonra karbon tarihleme, röntgen, kızılötesi tarama, boyadaki kurşun izotoplarını sayma gibi teknikler icat edildi. Ama bunlar, olsa olsa tablonun tarihini saptamaya yarıyordu. Şimdilerde ise farklı farklı üniversitelerde uzmanlar benzer yazılımlar üzerine çalışıyor. ABD’de Hannover, New Hampshire’daki Dartmouth College’da üç bilim adamı (Daniel Rockmere, Hany Farid, Siwei Lyu) geliştirdikleri yazılımla bir ressamın fırça/kalem darbelerinin yönü ve şiddetini matematikistatistik formülle ifade ettiler. Felemenkli ressam Pieter Bruegel imzalı 8 gerçek, 5 sahte tabloya uyguladılar. Yöntemle, gerçek ve sahte tablolar kesin bir şekilde birbirinden ayrıldı. Perugino’nun tablosunda da kaç kişinin farklı fırça darbesi kullandığı saptandı. Hatta "Sağdaki azizi boyayan kişi mekanik ve ikinci sınıftı. Ama soldakini esas ressamdan daha üstün tekniğe sahip birisi boyamıştı”. Müzeleri, müzayede şirketlerini ve koleksiyoncuları gayet ilgilendirecek bu buluşa sanat çevreleri henüz kuşkulu: Sanatçının teknik stili kısa sürede değişebilir. Aynı tablo üzerinde birkaç yıl çalışıp farklı stil kullanabilir. Modern sanata bu formüller uygulanamaz...v.s. Yine de yöntem, tablo sahtekârlığına karşı mücadelede uzmanların "uzman gözü"nün yanı sıra bir tür laboratuvar testi gibi görülüyor. Hücreler • Hücre teorisi 1665’te R. Hooke tarafından geliştirilmişti. Fakat bu teori, MathiasJacop Schleiden (18041881) ve Theodor Schwann’ın (18101882) çalışmalarına kadar yeni bir açınım sağlayamamıştı. Bu iki bilim insanı, hücrelerin fonksiyonlarını ve organizasyonlarını incelediler ve hücre teorisinde önemli gelişmeler kaydettiler. • Louis Pasteur (18221895), fermantasyon olgusunu inceledi ve bulaşıcı hastalıkların mikrobik bir kökeni olduğunu gösterdi. Pasteur ayrıca kendiliğinden üremenin imkânsızlığını da kanıtladı. 19 Yüzyılda Tıp Tıbbi ilerlemeler 19. yüzyılda biyolojideki gelişmelerle birlikte gitmiştir. • JeanLouis Alibert (17681837) dermatoloji, Mathieu Orfi la (17871853) ise toksikoloji disiplinini kurdu. Claude Bernard (18131878), organların düzenleyici fonksiyonlarını, karaciğerin glisemiyi (kanda şeker bulunması) kontrol fonksiyonunu ve nörovejetatif (otonom) sinir sisteminin düzenleyici rolünü gösterdi. 1865 yılında, Deneysel Tıbba Giriş adlı eserini Louis Pasteur. yayımladı. • Hastalığa yol açan bakteriler belirlendi: Gerhard H. A. Hansen (18411912) lepra (cüzam), Robert Koch (18431910) kolera ve tüberküloz, Alexandre Yersin (18631943) veba, Alphonse Laveran (18451922) sıtma mikrobunu belirlediler vb.. Hazırlayan: Osman Bahadır CBT 1015/15 1 Eylül 2006