Katalog

ÜRETİMKÜLTÜRKENT Tersanei Âmire’den “Yaşayan Tersane Müzesi”ne Türkiye’nin işlevini sürdüren en eski endüstri arkeolojisi siti olan Tersanei Âmire, aynı zamanda kentin büyük programlı inşaat işlerinde, eğitim ve sağlık konularında da hizmet verdi ve bir dizi ilk uygulamalara da sahne oldu.. Dr. Gül Köksal (mimar); [email protected] smanlı sanayi ve teknoloji tarihinin en önde gelen tesislerinden biri olan Tersanei Âmire, İstanbul’un fethinin ardından 1455’te kurularak işlevini ve önemini bugüne dek koruyan Türkiye’nin en önemli sanayi tesislerinden birisidir. Haliç, Camialtı ve Taşkızak tersanelerinden oluşan Tersanei Âmire (Haliç veya İstanbul Tersaneleri), Haliç’in kuzey kıyısında, Atatürk Köprüsü’nden Hasköy’e uzanan 2 km’lik kıyı şeridinde ve toplam 51 hektarlık alanda konumlanmaktadır. Alan, yüzyıllar süren art arda yapımlar sonucunda, güncel üretim tesislerini içeren teknolojik altyapının yanı sıra, Bizans ve Osmanlı klasik dönemlerinden kalan tarihsel belge niteliğindeki çok önemli kalıntıları da içermektedir. Gemi bakım ve onarımının yapıldığı tesis, Venedik Tersanesi aynı zamanda kentin büdışında, ki o da yük programlı inşaat işlerinde, eğitim ve sağlık işlevini yitirmiştir, konularında da hizmet dünyanın hiçbir vermiştir. Örneğin Süleymaniye yerinde Osmanlı Külliyesi gibi kompleksgibi büyük bir lerin yapımı sırasında uzak ülkelerden veya imparatorluğun kent içinde malzeme ilebaşta denizcilik timi konusunda tersanenin olanaklarından fayolmak üzere dalanılmıştır. Ya da kenti teknoloji tarihinin saran kolera hastalığı için neredeyse 6 asırlık ilk etüv aletleri tersanede üretilmiştir. Aynı zamanbir bölümünü çalışır da bahriyelilerin ve tersabiçimde yerinde ne halkının sağlık sorunları, eğitimi vb. hepsi terizleme ve tanıma sane bünyesinde giderilolanağı yoktur miştir. Hatta bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesi’nin temelini oluşturan Mühendishanei Bahri Hümayun burada kurulmuştur. İlk buharlı gemi, buharın kullanılmaya başlanmasıyla buharlı fabrikalar, Osmanlı Devleti’nin ilk denizaltısı burada inşa edilmiştir. O HALİÇ TERSANESİ yüzlerce geminin doğumuna sahne oldu. Dünyanın 2. eski yaşayan tersanesi. CBT1005/10 23 Haziran 2006 TEKNOLOJİK GELİŞMEYLE KENDİNİ YENİLEDİ Tarihsel önemi yanında bugüne kadar kendisini yenileyerek gelebilmesi, ileri teknoloji gerektiren konularda dünyadaki gelişmelere ayak uydurabilmesi, tersaneye, süreklilik taşı yan bir endüstri mirası özelliği kazandırıyor. Örneğin Haliç Tersaneleri, başta Venedik Tersanesi olmak üzere, Avrupa ülkelerinde tersaneler ile gemicilik teknolojisi, bilgi birikimi konusunda çok sıkı bağlar kurmuş, knowhow yani bilgi akışı sürekli güncel kalmıştır. Bu bağlamda tersaneler gemicilik tarihi ve teknolojik gelişimin en önemli belgesi olmanın yanı sıra, gemi inşa ve bakımı konusunda da teknik bilgilerin biriktiği ve güncellendiği çok önemli bir kaynaktır. Örneğin, alan, gemi yapımı için kullanılan ilk tersane gözlerinden başlayarak, kuruhavuzlar ve taşkızaklar gibi halen işlevini başarıyla sürdüren gemi inşa alanları, atölyeleri ve fabrikaları ile gemicilik teknolojisini özgün yerinde tanıtma olanağı sunmaktadır. Venedik Tersanesi dışında, ki o da işlevini yitirmiştir, dünyanın hiçbir yerinde Osmanlı gibi büyük bir imparatorluğun başta denizcilik olmak üzere teknoloji tarihinin neredeyse 6 asırlık bir bölümünü çalışır biçimde yerinde izleme ve tanıma olanağı yoktur. Bunun yanı sıra, tersaneler kendi gelişimleri ile eş zamanda hem konumlandıkları semtin gelişimine katkıda ve etkide bulunmuşlar, hem de yeni yapılanmalara neden olmuşlardır. Kasımpaşa’dan Hasköy’e kadar uzanan alanın yerleşim ve mimari tarihi tersanelerden bağımsız düşünülemez. Diğer yandan Haliç Tersaneleri Türkiye’nin gemi sanayisi için önemli bir ekonomik kaynaktır. Bugün şehir hatları vapurlarının bakımonarım ve imalatının gerçekleştirildiği en ekonomik tek kuruluş Haliç Tersaneleri’dir. HALİÇ TERSANELERİ’NİN GELECEĞİ Endüstri arkeolojisi siti olarak bu kadar önemli bir alanın hem işlevini sürdürmesi, hem de yerinde sunulması ve tanıtılması olanağı, Haliç Tersaneleri’ne çok özel bir ayrıcalık kazandırıyor. Tarihsel gelişim sürecinde de olduğu gibi, alanın bütünlüğünü bozmayacak şekilde Haliç, Camialtı ve Taşkızak Tersaneleri’ni birlikte bir program çerçevesinde "yaşayan bir endüstri müzesi" olarak sergileme olanağı vardır. Üstelik sadece Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na bağlı bir gemi müzesi ve içeriği çok zayıf Türkiye Denizcilik İşletmeleri’ne ait Karaköy’de bir müzesi olan ülkemizin, özgün tekniklerin yerinde (insitu) sunulabileceği müze açığı da varken... Bu açığı kapatabilme olanağı varken, Şirketi Hayriye’nin Hasköy Tersanesi’ni alarak Lengerhane ile birlikte yeniden işlevlendiren Rahmi Koç Endüstri Müzesi, denizcilik ve gemi