Katalog

Trafik işaretlerinin kazaları önlemede rolleri büyük! Trafik işaretlerinin, sürücüleri kendilerinden sonra gelen bir tehlikeye karşı uyararak bir ön bilgi ilettikleri ve bir hazırlama etkisi yarattıkları gözlendi. Sürücülerin yol durumuyla ilgili bir ön bilgiyle hazırlanmaları (priming) durumunda da daha hızlı ve güvenilir kararlar aldıkları saptandı. Dr. Mehmet Koyuncu, Ege Üniv.Edebiyat Fak., Psikoloji Böl., mehmet.koyuncu@ege.edu.tr; Uzm. Gülin Kaça, Uzm. Psi.; Ege Üniv. Edebiyat Fak.Psikoloji Bölümü arasında önemli bir yere sahiptir. (Amado, 2002). GÖRSEL BİLGİNİN ÖNEMİ Görmenin, çevredeki bilgilerin algılanmasında çok önemli bir payı olduğu açıktır. Daha önce de değinildiği gibi, çevremizden elde ettiğimiz bilginin %90’ı görseldir ve görsel bilgi tek başına güvenli sürüş için yeterli olabilir (Fox, 1997). Dolayısıyla, çevrenin algılanmasında hatalı kararları azaltmak için sürücülerin yol ve trafik işaretleri ile bilgilendirilmesi sağlanmalı, çünkü görsel sahnedeki ipuçlarının zenginleştirilmesi, kestirimlerin daha erken ve tutarlı olmasında yardımcı oluyor. Bir uyaranın toplam görülme süresinin uzunluğu kadar, uyaranın hangi özelliklerinin görüldüğü Belli bir hızla yolda seyde sürücü için önemlidir. reden bir sürücü değişik Luo ve Snodgrass uyaranlara maruz kalır. (1994), toplam görme Sürücünün, görme alasüresinin iki zıt etkisi olduğunu gösterdiler. Bunındaki bu bilgilerden na göre, bir nesnenin bogerekli olanları seçerek zulmuş veya belirsiz bir işleme sürecine alması imgesi, nesne hakkında ve tepki vermesi birçok doğru karar verilmesini etkene bağlı. Hız ve buolumsuz etkiliyor. Maruz kalma süresi uzadıkça na bağlı olarak zamanverilen kararın doğrulusal sınırlılık bunlar arağunda da ciddi azalmalar sında önemlidir. Sürücüsaptandı. Uyaranlara ait nün hızı, ancak görme görüntüler belirsizleştikalanına giren nesneleri çe onları tanıma performansı da azalmakta. Bualgılayabilmesine olanun aksine, nesnelerin nak tanır. Görmenin çeven can alıcı noktalarını redeki bilgilerin algılaniçeren ön ipuçları verilmasında çok önemli bir diğinde, nesne hakkınpayı var. daki kararın doğruluğunda artış oluyor. Trafik ortamında bu bilgi, süratli bir araçta seyreden sürücünün trafik işaretlerini iyi göremeyip tanıyamamasına ve dolayısıyla performansının düşmesine karşılık gelebilir. Sürücü toplam görme süresini kısaltır hem de ön ipuçlarını gerektiği gibi algılayamaz. Bu, hızın tehlikelerini gözler önüne seriyor. Kaynakça: Amado, S. (2002). Algı süreçleri: sürücülük ve yol tasarımı ilişkisi. Türk Psikoloji Yazıları, 910, (5) 6581. Biederman, I. & Cooper, E. E. (1991). Priming contourdeleted images: Evidence for intermediate representations in visual object recognition. Cognitive Psychology, 23, 393419. Luo, C. R.,& Snodgrass, J. G. (1994). Competitive activation model of perceptual interference in picture and word identification. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 20, 5060. Theeuwes, J. & Hagenzieker, M. P. (1993). Visual search of traffic scenes: On the effect of location expectations. In A. Gale., et al (Eds.), Vision in Vehicles IV, 149158. Amsterdam: North Holland. Tulving, E., & Schacter, D.L. (1990). Priming and human memory systems. Science, 247, 301306. Underwood, G., Chapman, P., Bowden, K., & Crundall, D. (2002). Visual search while driving: Skill and awareness during inspection of the scene. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behavior, 2, 8797. T CBT1029/21 8 Aralık 2006 rafikte Hazır Olma Etkisinin Önemi: Türkiye’de meydana gelen kazaların %97.68 oranında sürücüye bağlı hatalardan kaynaklandığı kaza istatistiklerinde belirtilmektedir (EGM, Trafik İstatistiği Yıllığı, 2005). Kazalar sürücünün dikkatsizliği kadar işaretleme yetersizliklerinden de kaynaklanabilir. Yol hakkında sahip olduğumuz bilgilerin çoğunun bize görsel olarak (%90) ulaştığı (Fox, 1997) düşünüldüğünde, yol hakkında bilgi veren ve trafiği kontrol etmede en sık başvurduğumuz görsel araçlar olan trafik işaretlerinin trafik sistemindeki güvenlik problemlerini çözmede önemli bir payı vardır. Trafik işaretlerinin, sürücüleri kendilerinden sonra gelen bir tehlikeye karşı uyararak, bilişsel psikolojide hazır olma (priming) olarak adlandırılan olguya benzer şekilde bir ön bilgi ilettikleri ve bir hazırlama etkisi yarattıkları gözlenmiştir. Sürücülerin yol durumuyla ilgili bir ön bilgiyle hazırlanmaları (priming) durumunda da daha hızlı ve güvenilir kararlar aldıkları saptanmıştır (Underwood, Chapman, Bowden, & Crundall, 2002). Bu ön bilgi verme durumu, güvenli trafik ortamlarının sağlanmasında önemli bir adımdır. Hazırlama deneyleri kısa aralıklarla birbirini takip eden iki uyarandan oluşur. Birinci uyaranla önceden uyarılan deneklerin görevi, birinci uyaranı göz ardı edip ikinci uyarana tepki vermektir. İkinci uyaran (sözcük veya resim) kendisiyle aynı (tekrarlayıcı) veya ilgili (anlamsal) olan birinci bir uyaranla (sözcük veya resim) hazırlandığında tepki süreleri daha kısa olmaktadır. Trafik işaretleri de sürücüleri ilerideki yol durumlarına karşı uyararak benzer bir işlevi yerine getirir. Bu işlev için dikkatimizi çekerek doğru algılanmaları gerekir. Doğru algılayabilme ise, o uyarana yeterli süre maruz kalınması ve uyaranın alışılmış olduğu yerde sunulmuş olması ile ilgilidir. HAZIR OLMA, KONUM VE HIZ Algısal dikkatle ilgili deneyler uyaranların şekil, renk ve konum gibi fiziksel özellikleri hakkında verilen ön bilginin, deneklerin uyaranları yakalamadaki hızını ve hatasızlığını artırabileceğini gösterdi (Tulving ve Schacter, 1990; Biederman ve Cooper, 1991). "Konuma (location) dikkat", en kapsamlı incelenmiş olan dikkat biçimidir. Theeuwes ve Hagenzieker’in (1993) konum ve beklentiyle ilgili çalışmalarında şu sonuç elde edildi: Sağ ve sol konumdaki trafik işaretlerinin teşhis edilme hızlarına bakıldığında, sürücünün beklentisiyle doğru orantılı olarak, sağda görünen trafik işaretleri, solda görünenlere göre daha az hatayla (%6) ve daha kısa sürede (1.1sn) tanındı. Buradaki sürücünün, trafik işaretlerinin genellikle sağa yerleştirilmesine hazır olduğu görülüyor. Hazır olma etkisi, bir trafik işaretine odaklanan dikkatin yükünü azaltıyor, tepkinin doğruluğunu artırıyor ve sürücüye dikkat ve zaman açısından daha fazla kolaylık sağlıyor. Hazır olma etkisinin en üst düzeyde olması, yoldaki uyaranları görsel olarak algılaması için, sürücünün hızı önemlidir. Belli bir hızla yolda seyreden bir sürücü değişik uyaranlara maruz kalır. Sürücünün, görme alanındaki bu bilgilerden gerekli olanları seçerek işleme sürecine alması ve tepki vermesi birçok etkene bağlıdır. Hız ve buna bağlı olarak zamansal sınırlılık bu etkenler TARTIŞMAEDİTÖRE MEKTUP