Katalog

Davranış Bilimi ZümrüttenAkisler A.M. CelalŞengör New Orleans Felaketi, Demokrasi ve Cahil Politikacılar " W ' ; Cumhuriyet okurlan Katrina tropik fırtınasının ABD'nin güneyjn(je yarattığı korkunç hasarın insanın tüylerini ürperten resimlerini gördüler, haberlerini okudular. Akıllarına şu soru gelmiş olabilir: Böyle bir felâketABD gibi "ileri" bir ülkede nasıl olabildi? ABD'Iİ bilim adamları, mühendisler bunun geleceğini görememişler miydi? Bu felaket de jeolojinin konusu içerisindedir. Üstelik felaketın hemen akabinde ben evimde ABD'nin tıp camiasının iki mümtaz simasını misafir ediyordum. Kendileri ABD 'nin üst düzey bilim kuruluşlarının üyesi oldukları için ister istemez felâketin nedenleri hakkında bilgi sahibi olmuşlar. Bilindiği gibi New Orleans Mississippi Deltasının kuzeydoğu kenarında Pontchartrain Gölü (lagün) ile Mississippi'nin deltayı besleyen faal ana yatağının arasında kuruimuştur. Nehir, şehir içerisinden kuzeye konkav büyük bir menderes yaparak geçer (harita). Yeryer nehir ve lagün seviyesinin altındaki nehri taşkınlardan korumak için büyük bentler, yani koruma duvarlan yapıldı. Ancak bunlar sürekli erozyon tehdidi altındadır ve belirli aralıklarla bakımlannın yapılması gerekir. Nehir normal zamanlarda sakin sakin akar. Bu zamanlarda erozyon işievi âdeta rölantidedir Ancak taşkınlarda ve büyük fırtınalarda nehrin su rejimindeki âni değişiklikler erozyon ve çökelme işlevlerini çok hızlandırır. Öyle ki bu durumlarda nehir on yıllarda yapmadığı işi birkaç gün, bazan birkaç saat içinde yapar. Denize bağlı olan lagün de öyledir. Fırtına deniz seviyesini yükselterek bentlere yüklenebilir. Ancak coğrafyacılar, jeologlar ve meteorologlar nehrin ve lagünün kriz zamanlarını ve bu zamanlarda nePrimat topluluklarında bireylerin birbirleriyle nasıl anlaştıkları konuler yapabileceğini modellemişler, mühendisler şehri buna karşı koruyabilmek için tedbirler düşünmüşlerdir. Bu tedbirlerin başta geleni bentlerin bakımıdır. sunda son yapılan iki çalışma, topluluk içindeki sosyal bağlann Gelgelelim dostlarımdan duyduğum, Bush yönetiminin bentlerin bakım paralarıoluşmasında "sırt kaşıma" uygulamasının yetersiz kaldığı durumlarnı kestiği, örneğin bu yıl için gerekli paranın ancak onda birinin temin edilebildiğidir da lisanın bu boşluğu doldurmak için geliştiğini ortaya koyuyor. (bentlerin kırıldığı iki yer için yandaki haritaya bkz)l Yani New Orleans felaketi, kısmen de olsa, Bush yönetiminin ihmallerinin bir sonucudur. Irak 'taki Coğrafya cehaletleri binPrimatların çıkarttıkları seslerin insanopluluk içinde yaşamak beceri ister. leri ölüme, parayla ölçülemeyecek kültürel hazinelerin kaybına yol açan zır cahil politilarda lisana dönüşmesi çok uzun bir süreçte Çevrenizde insan sayısı arttıkça dostun kacılar, New Orleans'ta da binlerce yurttaşlarının ölümüne, daha nicelerininyersizyurtdüşmanın çetelesini tutmak zorlaşır. gerçekleşmekle birlikte, Dunbar çıkartılan suz kalmasına, bir sürü kadının ve kızın ırzlarına geçilmesine, Amerikan tarihinde eşine Son günlerde yapılan iki çalışma primat top seslerin giderek daha kompleks bir az rastlanır yağmaların luluklarında bireylerin birbirleriyle nasıl an yapıya bürünmesinin lisanın gelişNew Orleans setleri 2 bölgede kırıldı otmasına neden oldular. mesinde çok önemli bir aşama oldulaştıkları konusuna açıklık getirdi. Ponlchartraln Gölü Ancak suç sırt Bush yöKarşılıklı "sırt kaşımak" maymunlarda ğuna inanıyor. Dunbar bu konuda netiminin değildir. Daha sosyal bağların oluşmasında çok önemli bir şöyle konuşuyor: "Lisan durup duBildirilen önceki yönetimler dökınlma rol oynar. Ancak grup büyüdükçe "Ben senin rurken kendiliğinden ortaya çıkmanemlerinde de bariyer sırtını kaşıyayım, sen de benimkini kaşı" uy dı. Bence bireyler arasındaki ilşiki adalarının ortadan kaldıgulaması çok zaman alan bir uğraş haline ge boşluğunu doldurmak amacıyla parrılarak su altındaki alanlir. Öyle ki bazı bilim adamları, insanlardaki ça parça, yavaş yavaş gelişti MCVf OHLKANS Borgne GSIÜ ların doldurulup iskSna ilk konuşma girişiminin birkaç kişinin sırtını açılması da felâketin neaynı anda kaşımaya alternatif olarak geliştiği DİŞİ ŞAYISININ BEYİNİN denleri arasındadır. ni ileri sürüyor. GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ Sussex Üniversitesi'nden Karen Bu konudaki ikinci çahşma Sevgili okuyuculaMcComb ve Roehampton Üniversitesi'nden topluluğun içindeki dişi sayısının beynin evrirım! Bu sütunda daha önce de defaatla belirttiğim gibi doğa cahili ve aptalı affetmez. DoStuart Semple bu önğörülerini test ettiler. 42 minde önemli bir rol oynadığını ortaya koyuğayla oy vererek başa çıkamazsınız. Doğayla ancak bilim başa çıkar Bilimin bulguları primat türü üzerindeki yayımlanmış veriler yor. Charlottesville'deki Virginia Üniversiteda kaç kişinin o bulguyu yaptığı veya o bulguya inandığı ile değil, bulgunun doğanın den yararlanarak ve ortak atadan türemiş si'nden Patrick Lindenfors beynin işlemci gerçekleriyle ne kadar örtüştüğü ile ölçülür. Bir bulgu doğanın gerçekleriyle örtüşmütürler arasındaki benzerliklerden yola çıka merkezi olan neokorteksin boyutları ile bir yorsa ona inananın sayısı ne olursa olsun, o bulgu yanlıştır ve yaşamını ona dayandırrak, grubun boyutları genişledikçe sırt kaşı topluluğun içindeki dişi ve erkek sayısı aramağa kalkana doğa sonunda şamarını indirir. maya ayrılan zamanın arttığını ve çağrıreper sındaki ilişkiyi araştırdı. Araştırmasının sonuinsan toplumları kendilerini yönetecekleri doğa cahilleri arasından seçerlerse tuarının genişlediğini keşfettiler (Proce cunda neokortek boyutlannın dişi sayısı ile kendi idam fermanlarını kendi elleriyle imzalamış olurlar. Heryönetici doğa bilgini oledings of the Royal Society B, DOI: birlikte arttığını ortaya çıkarttı. Ancak aynı mak zorunda değildir, ama heryönetici doğa bilimcilere danışacak, onlann dediklerini 10.1098/rsbl.2005.0366). kural erkek sayısında geçerli değildi. Bu da, anlayacak kadar doğa bilimlerine vakıf olmalıdır. Bir doğa ifetinden sonra "takdiri ilâhT Primat türlerinin kullandığı çağrı sayısı toplumsal ilişkilere uyum sağlamak zorunda diyen heryönetici aslında kendini yöneticiliğe getirmiş topluma ihanet ediyor demektir. Calabar potto maymunlarında 2 iken, bono kalan primatların daha büyük beyinlere geHiçbir doğa âleti "takdiri ilâhî" olmayıp, önceden bilinebilecek ve belirli zaman ve mereksinim duyduğu fıkri ile örtüşüyor. Ancak bolarda 38 idi. kân sınırları dahilinde öngörülebilecek doğa olaylarının sonucudur. Bu doğa olaylannı "Bu da bize haberleşmenin sosyal dav burada önemli olan dişiler arasındaki toplumbilmek bilimin, bilimi desteklemekde toplum yöneticilerinin görevidir. ranışların temelini oluşturduğunu söylüyor" dal ilişkiler. Araştırma kurumlarını, üniversitelerini ve diğer eğitim kurumlarını tahrip eden, "Bu hiç şaşırtıcı değil" diye konuşan diye konuşan McComb, "Daha geniş Wr ses butalarda kalitenin yeşermesine imkân vermeyen, toplum yönetiminde bilimi dinlemerepertuarının bulunması daha kapsamlı bir Lindenfors, "Çünkü dişiler ve erkekler farklı yen yöneticiler toplumlarının felâketini hazırlar. Ülkemizde de neredeyse her gün gazesosyal yapının oluşmasına zemin hazırlar" di nedenlerle biraraya gelir. Dişler çevrenin betelerde halihazırdaki hükumetin TÜBİTAK'ı bilimsel olarak yetersiz yandaşlarına teslim yor. Lisanın, toplu olarak sırt kaşıma uygula lirlediği koşullara bağlı olarak biraraya geliretmek için hatta kanun dışına çıkmaktan çekinmediğini, üniversiteleri sindirmek için onmasının bir türü olduğunu ileri süren Liver ken, erkekler dişiler neredeyse orada olur" ları gene yasa dışına taşarak parasız ve kadrosuz bırakmakla kalmayıp, devletin güçlerini pool Üniversitesi'nden Robin Dunbar da, diyor (Proceedings of the Royal Society b uydurma suçlamalarla idarecilerinin üzerine saldırttığını, ülkenin jeoloji servisini kendi McComb ve Semple'ın görüşlerine katılıyor. DOI: 10.1098/rsbl.2005.0362). "Erkeklerin arka bahçesi haline getirmek için ehliyetli idarecilerini iftiralarla yerinden ettiğini Bu analiz, giderek genişleyen bir grupta bi olağanüstü iyi sosyal yeteneklere pek ihtiyaçreyler arasındaki bağın yalnızca sırt kaşıma ları yoktur" diyen Dunbar bu görüşe katılıokuyorsunuz. Yarın örneğin bir istanbul depremiyle hatta ülkemizin bağımsızlığı bile ile sağlanamadığı ve bu nedenle lisanın geliş yor. tehlikeye girince bunun sorumlusu kim olacaktır, iyi düşününüz. 0 zaman başımıza getiği kuramı ile birebir örtüşüyor. Kaynak: New Scientist, 3 Eylül 2005 lecekleri azınlık mı istedi, çoğunluk mu istedi diye tartışmağa ne mecalimiz ne de vaktimiz olacaktır. Primatların 'geyik muhabbeti' rehberi T / • 965/5 17 Eylül 2005