Katalog

TartışmaEditöre Mektup ÜNİVERSİTE TARTIŞMASI Universitelerde dört temel zafiyet Dığer kamu kuruluşları ıçın tasarlanan kurallar, farklılıkları dıkkate alınmadan universitelerde de uygulanıyor, unıversıtelenn kendıne ozğu yapılarına ve evrensel orneklere uygun duzenlemeler bır turlu ger çekleştırılemıyor Doner sermaye mevzuatı, sadece tıp fakultelerının gereksınımlenne gore duzenlenmışür Oğrencı başına yapılabılen harcama duzeyı de evrensel karşılaştırmalarda fevkalade duşuktur to the Lısbon strategy) Avrupa Bırlığı, unıversıtelerını, Lızbon stratejılerını gerçekleştırme, yanı Avrupa'yı dunyanın en yuksek rekabet gucune sahıp bılgı temellı ekonomısı halıne getırme amacına yonelık olarak şekıllendırme ve gelıştırme amacındadır Avrupa Komisyonu Avrupa üniversiteleri ıle ılgılı dört temel zaafiyete de dikkat çekiyor Bu zaafiyetler buyuk oranda Turk üniversiteleri ıçın de geçerli Birincisi Avrupa unıversıte modelının oldukça tekduze oluşu ve çeşıtlılığe çok fazla yer vermemesı Ikincisi, Avrupa unıversıtelerının ıçe kapanıklıklarına dikkat çekılmekte, sanayı ıle ılışkılerının azlığının mezunlarda gırışımcılık becerılerının eksıklığıne, universitelerde de yetenek ve kaynak cezbınde yetersızlığe neden olduğu belırtılmektedır Üçüncu zaafıyet alanı, unıversıtelerle ılgılı sıkı ve esnek olmayan duzenlemelerdır Ulke çapındakı tekduze mufredat programları ve tekduze ıstıhdam kuralları modernleşme ve verımlılık artışını, oğrencı kabulu ve kazanılmış bırıkımlerın tanınma kurallarındakı katılık oğrencı hareketlılığını ve omur boyu oğrenmeyı engellemekte En önde gelen zaafiyet ise, yuksekoğretıme saglanan malı kaynakların yetersızhğıdır Avrupa ulkelerı gayrısafi mıllı hasılalarından yuksek oğretıme sadece % 1 1 ora nında pay ayırırken (Turkıye'de % 1), ABD'de bu oran %2 7 dır Sıralamalarda ABD unıversıtelerının Avrupa unıversıtelerının buyuk bır farkla çok onunde oluşuna şaşırmamak gerekmektedır1 Komısyon, yukarıda değınılen zaafiyetlerı gıdermeye yonelık onlemlere ek olarak universitelerde kalıte ve çekıcılığı, kurum ve sıstem yonetışımı alanlarında etkmlığı artıracak bır reform gundemı oluşturdu Bunun, Avrupa Bırlığı ıçın hayatı onemdekı Lızbon hedeflerıne ulaşmada bır on koşul olduğunun altı çızıldı Ulkemız üniversiteleri ıçın de reform çalışmalarının bırıncı maddesının, unıversıtelere daha fazla malı kaynak sdğlanması ve bu kaynakların serbestçe kullanılabılmesı oldugu açıktır rekabet ve hareketlılıktır Değışık yuksekogretım kurumlarının degışık mısyonlar edındıklerı, bu kurumlar arasında etkıleşımın ve ışbırlığının bırbırını tamamlar bıçımde gelıştığı ve nısbeten az sayıda araştırma unıversıtesının etkın bılgı uretım merkezı olarak evrensel duzeyde gelıştığı ulusal ekonomıle rın, orneğın ABD'nın, ustunluk sağladıgı belırlenmıştır 2 Ikıncı onemlı oge, yenı nesıl yenılık modelı ıle uyumlu olarak unıversıtelenn gırışımcı bır yaklaşımı benımsemelerı, yakın ve uzak çevrelen ıle çok çeşıtlı etkıleşım ve ışbırlığıne gırmelerıdır Bu tur etkıleşıme onem veren universitelerde, etkıleşım ıle edınılen deneyımlerın, yenı bılgı ureümını tetıkledığı ankşılmıştır Yenı ydpıda yenılık sıstemının aktorle n arasınddkı sınırlar daha esnek ve geçırgen bır bıçıme donuşmekte, unıversıteler bılgıyı uygulama alanına aktarma konusunda alışılmışm dışında roller ustlenmektedır Teknolojı transferı bırımlerı aracılığıyla gerçekleştırılen lısans ve patent satışı, unıversıte şırketlerı ve benzen uyguldmalar unıversıtenın malı kaynak problemıne cozum oluşturmaktan çok yukarıda değınılen etkıleşımı arttırma ışlevıne katkıda bulunmaktadır 35 Avrupa Komisyonu Avrupa üniversiteleri ile ilgili dört temel zaafiyete de dikkat çekiyor. Bu zaafiyetler büyiik oranda Türk üniversiteleri için de geçerli. . nıversıteler ulkemızın en çok tartışıI I lan kurumları arasındadır Tartışmav J lar donem donem kamuoyunda yoğunluk kazanmakla bırlıkte daha çok akademık çevrelerle sınırlı kalıyor ve ozerklık, demokrdtıkleşme, yonetıcılenn seçımı, maaşların duşukluğu ve kaynak yetersızlığı gıbı konulara odaklanıyor Kamuoyundakı tartışraalar ıse daha çok oğrencı kabulu, kılıkkıyafet, unıversıtelenn başarı duzeylerı, her ıle bır unıversıte açılması konularında olmakta ve unıversıteye yenı oğrencılerın yerleşürıldığı donemlerde yoğunlaşmakta dır Son yirmı yılda butun bu tartışmalar sıstemlı yurutulememış, nıtelık, nıcelık, kay ŞAŞIRTICI BEKLENTİLER Butun bu olumsuzluklar nedenıyle, unıversıtelerımızm onemlı bır kısmı ılerı unıversıteler duzeyınde değıldır ve bunun şaşırtıcı da değıldır Asıl şaşırtıcı olan kamuoyundakı unıversıtelenn evrensel duzeyde çok başarılı olmaları beklentısıdır Mevcut durumdan bırıncı derecede sorumlu olan sıyaset kurumu temsılcılerının, ornegın Turk Unıversıtelerının en iyi 500 araşnrma universitesi lıstesı ıçınde, ya da Ingılız TheTımes Gazetesı tarafından yıne en iyi 200 araştrma universitesi ıçınde sayılmaması ağır şekılde eleştırmelerı, 'zaten bunlar da çok başarısız, o halde sozlerıne fazla değer vermeyı haketmıyorlar' anlamında değerlendırmelerı, bır art nıyet yoksa, yeterlı bılgı sahıbı olmamaktan kaynaklanmakta, ancak toplumda unıversıte ımajına çok olumsuz etkı yapmaktadır 'En ıyı Unıversıte' lıstelerı, çok degı şık ışlevlerı bırarada yuruten ve çoğu kez bu ışlevlerden bır kısmmda uzmanlaşabılen üniversiteleri, daha çok, yenı bılgı uretme kapasıte ve etkınlıklerıyle sıralandırmaktadır Unıversıtelerımızm, yenı bılgı uretme kapasıte ve etkınlıklerı sınırlıdır Ama en onemlı varlık nedenlennden bırı olan, ınsan kaynagı yetıştırme boyutunda unıversıtelerımızm tumuyle başarısız oldukları savunulamaz SONUÇ Ü l k e m i z i n hızlı bır bıçımde gelışmesı ve kalkınması ıçın, nıtelıklı ınsan kdynağını sağlayan yuksekoğretımın onemsenmesı, ekonomık sektorlerın bılgıye dayalı gelışme ve yuksek katma değer yaratabılme ozellıklerını dıkkate alan bır yuksekogretım sıstemının tasarlanması, bu kapsamda kısıtlı sayıda araştırma unıversıtesının gelışmesıne olanak sağlayacak onlemlerın alınması her zamankınden daha onemlı gorulmektedır. Unıversıtelerın başarı olçum ve sıralamalarının o unıversıtelenn amaçlarıyld uyumlu bır bıçımde yapılması gerekmektedır Ancak bu şekılde farklı yapı ve amaca sahıp Unıversıteler anldmlı bır bıçımde değerlendırıp gelışmelerıyle ılgılı onlemler alı nabılır Bu bıçımde yakldşılmadıgında konu bır sağırlar dıyaloğuna donuşmekte, gelışmeye yonelık yakldşımlarda goruşbırlığıne ulaşılamamakta ve reform surecıyle ılgılı çok kıymetlı bır zaman dılımı yıne heba edılmektedır Prof. Dr. Türker Gurkan ODTÛ Kimya Muh. Böl. [email protected] nak, yonetışım, hesap verırlık gıbı konular hakettıklerı duzeyde ele dhnamamış, gerek lı yapısal ve malı duzenlemeler yapılamamış, yuksekogretım, beklentılerın karşılanamadı ğı sorunlu bır alan olmaya devam etmıştır Yuksekogretımm kdmuoyunun beklentılennı karşılayamdmasının çeşıtlı nedenlerı bulunmaktadır Ornek olarak, genç nufus yapımız nedenıyle yuksekoğretıme olan yoğun talep, ortaoğretımden yuksekoğretıme geçışle ılgılı başarılı bır yonlendırme uygulamasının gelıştırılememesı, ortaoğretımdekı nıtelık yetersızlıklerı, kamu ve ozel sektorun unıversıtelerdekı potansıyelden yeterınce yararlanamdmaları ve unıversıtelenn çevelerı ıle gelışımlerını sağlayacak tur ve duzeyde etkıleşıme gırememelerı vb verılebılır Beklentılerın karşılanamamasının çoğu zaman gozden kaçan bır dığer onemlı nedenı de bunların gerçekçı olmamasıdır OECD ve benzerı uluslararası kuruluşların ıstatıstıklerınde de goruldugu gıbı, ulkemız kamu üniversiteleri, yuksekogretımını hızlı bır bıçımde gelıştırme ıddıasında olan ulkelerınkı ıle karşılaştırıldığında, ıdarı ve malı açıdan gelışmeyı engelleyen gerı bır mevzuata sahıptır BİLGİ TEMELLİ EKONOMİLERDE ÛNİVERSİTELER Gunumuzde yuksek verımlılığe sahıp ulusal ekonomılerın artan oranda bılgı temellı olacağı, genel kabul goren bır duşunce Ulkemızın de bu eğıltm doğrultusunda gelışeceğı umıt edtlmektedır Çalışmalar, bılgı temellı ulusal ekonomılerde unıversıtelenn bır yandan ınsan gucu yetıştırme dığer Kaynaklar 1 The Europe of Knovvledge 2020 A vısıon for Unıversıty Based Research and Innovatıon, Konferans Yayını Avrupa Bırlıgı Komisyonu Uege Bel çıka, 2528 Nısan 2004 2 Qualıty Engınes The Com petetıve Context for Research Unıversıtıes Unıversı te Performansmın Olçumu U/erme Lombdrdı Progra mı Raporu TheCenter ABD 2001 i L Leydesdorff H Etzkowıtz The Trıple Helıx as a Model for Innova tıon Studıes Konferans Raporu Scıencc&Publıc Pohcy 25(3), 1998, 195 203 4 Innovatıon Unıversıtıes New Unıversıty Roles ın a Knovvledge Economy, Southern Crovvth Polıcıes Board ABD 2002 5 R Lam 4 BÛYÜK ZAFİYET Bılgının ve yetışmış ınsan gucunun onemı arttığından dunyanın pek çok bolgesınde ve ulkesınde yuksekoğretımde reform çalışmaları yoğunluk kazandı Bunlara en son ornek Avrupa Bırlığı Komisyonu tarafından 20 4 2005 tarıhınde duyuruldu (Mobılızıng the braınpovver of Europe enablıng unıversıtıes to make theır full contrıbutıon yandan da en etkın bılgı uretırn merkezlerı olarak onem kazandığını gosterıyor Bılgı temellı ekonomılerde unıversıte sıstemınden en ust duzeyde yararlanılabılmesı ıçın, ulusal yenılık ve yuksekogretım sıstemlerının bellı ozellıkler taşıması gerekmektedır 1 Bu konuda ıkı oğenın çok onemlı olduğu anlaşıldı Bırıncısı yuksekoğreümde çeşıtlılık, 965/20 17 Eylül 2005