Katalog

Tıp ve Yaşam Rembrand'ın otoportrelerinde yaşlanma Rembrandt bugün için kısa sayılabilecek 63 yıllık ömriine 600 resim, 1400 grafik, 300 kabartma sığdırabilmiş bir sanatçı. Demek ki, erken yaşlansa da uzun yaşamış! Doğan Yücel [email protected] embrandt Harmenszoon Van Rıjn, 16061669 yılları arasında yaşamış Hollandalı ünlü bir ressam. Rembrandt da diğer pek çok ressam gibi kendi portrelerini yapmış. Bu portreler ressamın kısa sayılabilecek ömründe nasıl hızla yaşlandığını belgeliyor bir bakıma. Resim l'de verilen portre 1629'da Rembrandt henüz 28 yaşındayken yapılmış. Cildi pürüzsüz, taze görünüyor. Henüz kırışıklık yok. Ressamın sağlıklı olduğu besbelli. Görünüşünden mutlu olduğu da anlaşılıyor. Burnu düzgün ve orantılı. Gözleri parıltılı. Yüzünde hafıf bir tebessüm var. Resim 2 ise, ressam henüz 53 yaşındayken, 1659'da yapılmış bir portre. Çok yaşlanmış olduğu hemen belli oluyor. Hatta 53 yaşından çok daha ileri bir yaşta görünüyor. Yüzü kırışıklarla dolu. Bakışları donuk, durgun, hatta dertli denebilir. Burnu kalınlaşmış, orantısız. Sol göz kapağında düşüklük var (ptosis). Şişmanladığı anlaşılıyor. Resim 3 ise ressamın 1969 yılında yapılmış bir portresi. Daha karanlık bir resim olmasına rağmen, burada da zamanın Rembrandt için nasıl hızlı geçtiği görülebiliyor. Kırışıklıklar çok artmış. Yüz simetrisi bozulmuş. Sol göz kapağındaki düşüklük daha da artmış. Duruşunun bozulduğu da anlaşılıyor. Hasta görünümlü. Yaşı gerçekte 63, oysa seksenli yaşlarda gösteriyor. Zaman gerçekten de Rembrandt için epeyce hızlı geçmiş görünüyor. tam örtüşmeyebiliyor. Portrelerinden Rembrandt'ın da biyolojik yaşının kronolojik yaşından hızlı ilerlediği anlaşılıyor. çekte bütün bu etkenler birbirine bağlıdır. Ayrıca, kişinin karşılaştığı çeşitli hastalıklar da yaşlanma sürecini hızlandırabilmektedir (8). ; • «.r,? STRES VE YAŞLANMA Kuşkusuz, bu biyolojik etkenlerin dışında, psikolojik ve toplumsal stres kaynakları da yaşlanma sürecinde rol oynayabilir. Kişinin bu stres kaynaklarına karşı direnci, tepkisi, strese maruz kalış süresi ve stresin yol açtığı tahribatı giderme yeteneği, yaşlanmada ve bağışıklık sisteminin sağlıklı çalışmasında belirleyici olabilmektedir (9). Toplumsal sınıf farklılıkları da yaşlanmayı belirleyen bir etken olarak görülmektedir. Danimarka'da yapılan yeni bir çalışmada, üst toplumsal sınıflarda yer alan bireylerin, kronolojik olarak aynı yaşta, ancak daha alt sınıflarda yer alanlara göre biyolojik anlamda daha genç kaldıkları saptanmıştır (10). Rembrandt'ın hızlı yaşlanmasında da psikolojik ve toplumsal stresin önemli rol oynadığı düşünülebilir. "Rahat yaşa kısa da olsa, eğer bu süre içinde ne kadar çok üretebildiyse, nispi olarak o kadar uzun yaşamış denebilir. Rembrandt bugün için kısa sayılabilecek 63 yıllık ömrüne 600 resim, 1400 grafik, 300 kabartma sığdırabilmiş bir sanatçı. Demek ki, erken yaşlansa da uzun yaşamış! Kaynaklar 1. Kirkwood TB, Austad SN. Why do we age? Nature (Lond) 2000; 408: 233238. 2. Finkel T, Holbrook NJ. Oxidants, oxidative stress and the biology of ageing. Nature (Lond) 2000; 408: 239247 3. Kopsidas G, Zhang C, Yarovaya N, Kovalenko S, Graves S, Richardson M, Linnane AW. Stochastic mitochondrial DNA changes: bioenergy decline in type I skeletal muscle fıbres correlates with a decline in the amount of amplifiable fulllength mtDNA. Biogerontology 2002; 36: 2936. 4. Fossel M. Cell senescence in human aging and disease. Ann NY Acad Sci 2002; 959: 1423. 5. Higami Y, Shimokavva I. Apoptosis in the aging process. Cell Tissue Res 2000; 301: 125132.J 6. Perls T (2002) Genetic and environ R HIZLI METABOLİZMA Yaşlanma süreci çok sayıda biyolojik etken ile nedensonuç bağlantısı içindedir.. Bunların başında oksidatif stres geliyor. Metabolizması hızlı hayvanların daha kısa ömürlü oluşu bunu doğruluyor (2). Hücrenin enerji kaynağı mitokondriler ise oksidatif stresin hem başlıca kaynağı, hem de hedefidir. Dolayısıyla hücre içinde bir kısır döngü söz konusudur. Özellikle mitokondri DNA'sı oksidatif stresten büyük zarar görür. Yaş ilerledikçe mitokondri fonksiyonlarının azaldığı bilinmektedir (3). Hücre içinde kromozom uçlarında bulunan telomer adlı DNA YAŞLANMANIN BELİRTİLERİ Yaşlanma tüm canlılar için yaşamın evrensel özellikte, kaçınılamaz bir dönemi. Bilimsel olarak "üreme yeteneğinde azalmanın, hastalık sıklığında ve güçsüzlükte artışın eşlik ettiği ilerleyici fonksiyon kaybı" olarak tanımlanıyor (1). Yaşlılıkta özellikle deri değişiklikleri ilk göze çarpan belirtiler. Derinin üst tabakası (epidermis) atrofıye uğruyor. Deri, esneklik sağlayan kollajen ve proteoglikan gibi hücre dışı elemanlarını yitiriyor, elastik lifler kalınlaşıyor. Kılcal damarlar belirginleşiyor. Derialtı yağ dokusu azalıyor. Saç kılları rengini yitiriyor, ağarıyor ve zayıflıyor. Ter bezleri kuruyor. RESİM1: Rembrani 28 yaşında dizilerinin her hücre bölünmesinden sonra kısalması da bir yaşlanma işaretidir ve telomer uzunluğunun yaşam süresini belirlediği belirtilmektedir (4). Yaşlanma, programlı hücre ölümü demek olan apoptosis ile de ilişkili bir süreçtir. Yaşlandıkça apoptosis süreci hızlanmaktadır (5). Yaşlanmaya genetik yatkınlık da söz konusudur. Ancak, bunun yaşam süresini belirleme gücü ancak %1030 oranında bulunmuştur (6). Kalori alımı yaşam süresini belirleyen diğer bir etkendir. Kalori alımı kısıtlanan canlıların, kısıtlanmayanlara oranla daha uzun yaşadığı saptanmıştır. Kalori alımının sınırlanması metabolizmayı yavaşlatmaktadır (7). Bu sayılan etkenlerin tümü de tartışmalıdır. Ger RESİM 2:53 yaşında maya alışkın birisi" olarak tanımlanan Rembrandt, 1659'a gelindiğinde karısını ve beş çocuğundan üçünü yitirmişti. Tüm mal varlığı, sanat koleksiyonu ve evi elinden çıkmıştı. Borç içindeydi. Pek çok borç davasına girip çıkmıştı. Yoksulluktan, vebanın belli aralarla vurduğu Jordaan bölgesine göçmek zorunda kalmıştı. Ardarda gelen bunca belanın Rembrandt'ın yaşlı görünmesinde rol oynaması kaçınılmaz. Bu değişikliklerin Rembrandt gibi bir ressamın portrelerine yansıması da doğal. Yaşlılık yaşam mücadelesinin kaçınılmaz bir aşaması. Ancak, bence kişinin biyolojik ya da kronolojik yaşından daha önemli olan üretebilmesi. Kişinin ömrü RESİM 3:63 yaşında v CANLILARDAKİ FARKLI SÜREÇ Bugün her canlı için kaçınılmaz olan yaşlanma süreci çeşitli nedenlerle aynı türden canlılarda, örneğin insanda farklı gelişebiliyor. Dolayısıyla, insanın biyolojik yaşı ile, başka deyişle görünümü ile kronolojik yaşı (gerçek yaşı) birbiriyle mental influenceş on exceptional longevity and the AGE nomogram. Ann NY Acad Sci 959: 113. 7. Sohal RS, Ku HH, Agarvval S, Forster MJ, and Lal H (1994) Oxidative damage, mitochondrial oxidant generation and antioxidant defenses during aging and in response to food restriction in the mouse. Mech Ageing Dev 74: 121133. 8 . McLean AJ, Le Couteur DG. Aging biology and geriatric clinical pharmacology. Pharmacol Rev 2004; 56: 163184. 9. Havvkley LC, Caciotto JT. Stress and the aging immune system. Brain Behav Immun 2004; 18: 114119. 10. Nilsson PM, Engberg M, Nilsson JA, Karlsmose B, Lauritzen T. Adverse social factors predict early ageing in middleaged men and women: the Ebeltoft Health Study, Denmark. Scand J Public Health 2003; 31:255260. 969/16 15 Ekim 2005