Katalog

Yaşlılık bilimiGenetik ZümrüttenAkisler A.M. CelalŞengör Genetikçi Nebel ve ekibi DNA örneklerini inceliyor İlaç ureticileri şu sıralar Bologna Üniversitesi araştırmaularından Claudio Franceschi'nin de kapısını aşındınyorlar. Geha projesinde çalışan İtalyan doktor yaşlılık araştırmalarının öncıisü sayılmakta. Franceschı, Sardunya adasında çok sayıda yüz yaşında in.sanla karşılaşııııştı. İki sene önceMiıe kadar dünyanın en yaşlı insanı olan Antonio Todde de (1889 2002) doktorun araştırma "objelerinden" biriydı. Sardunya adasının kalbınde sanki saatler daha yavaş ışlıyor. Diğer bdlgelerde normalde yüz yaşını aşan kadın sayısı 5 ınisli iken bu sayı Akdeniz adasında neredeyse dengelenmiş durumda. Ayrıca genetik analizlerle de en eski köy sakinlerinin birbırlerıyle yakından akraba oldukları ortaya çıkmış. T ü m bunlar saglıklı Italyan doktor Francheschi: y a ş l a n m a n ı n Yaşlılık kronik bir hastalık kalıtsal olduğunu göstermekmı? te diyor Franceschi. Yaklaşık bin kadar yüz yaşındaki insanın incelenmesine dayanan araştırmasıyla şaşırtıcı bir senaryo ürettı doktor: İtalyanların yaşı kronik bir enfeksiyon! "Alzheimer, kanser, ve Caenorhabdltls elegans solu diyabet kalp/dolaşım canı, genetik değişimle daha hastalıklarınuzun yaşıyor. da iltihaplar rinemli bir rol oynamakta" dıye açıklıyor Franceschı. Bu yuzden bir insanın ne kadar yaşayacağı, aıle.sinden ne tür bir bağışıklık sistemini miras aldığına bağlı. Bağışıklık sisteminin bakteriler ve virüslerle savaşacak kadar güçlü olması gerekiyor ama öte yandan da bağışıklık hücrelerını bedene karşı savaşacak lıale getirerek enfeksiyonlara neden olacak kadar da güçlü olmaması lazım. Geçen gün oğlum Asım, eşim Oya, şoförüm Cevdet ve ingiltere 'den beni ziyaret elmekte olan meslektaşım Mark Allen ile birlikte Truva filmini görmeye gittik. Sinemaya gitmeden önce Oya'yla Mark beni uyardılar: Eleştirmenlerin, filmin tam iliada'ya ve Aeneid'e uymadığını yazdıklannı söyleyerek lilmi seyrederken söylenip durmaınamı rica ettiler. Neyse, her şeye rağmen büyük paralar harcanarak yapılmış olan bu lilmı bir görelim dedim. Konu o kadar çok sevdiğim bir destan ki, belki de eski dostlan beya/perdede görrne aşkına (ilmin bazı kusurlarını görmezten gelebilirim diye düşündüm. Heyhat, film tam bir felaketti. Bilgisayarla çoğaltılmış olduğu tabak gibi belli olan o "içi boş gemiler" bile insanı heyecanlandırmıyordu. Sonra destandan ayrılmalar o denli fütursuzdu ki insanı ister istemez isyan ettiriyordu. Sparta Kralı Menelaos daha filmin başında ölüyor: lliada ve Odysseus'u detaylanyla bilen Cevdet dayanamadı: Peki bir de Odysseus'u çekmeye kalksalar, Telemakhos babasını sormaya kıme gidecek diye sormaktan kendını alamadı. "Hediye getiren Yunanlılara dikkat edin" diyerek tahta atın şehrin içıne alınmasına karşı çıkan kâhin Teresias hiçyok filmde; halbuki lâfı Batı dıllerinde deyım olmuştur. ingilizcesini en azından yazayım: "Beware of Greeks bearing gifts!" Ya Akhilleusün topuğu? Filmi seyreden mitolojiyi bilmiyorsa, Akhilleus'un Paris'in gövdesine sapladığı oklardan öldüğünü sanacak! Bu da artık Batı dünyasında deyimleşmiş bir bilgidir. Bir kişinin zayıl yanından bahsederken Akhilleus lopuğundan söz edilir. Filmin tarih hatalan da cabası: Mesela Ozengi icat edilmeden ü'zengi kullanılıyor Troya'da. Fakat beni en çok u'zen eksik veyanlışlar bunlar değildi. Filmde Akhilleus 'un annesi Thetis hariç tanrılar yoktu1 Bu Isa 'nın veya Muhammed'in yaşamını anlatırken Tanrı'dan hiç bahsetmemek gibi bir şey. Tanrılar olmadan Troya şehrinin kaderi anlatılabilir mi? Hollywood, tanrılan Troya'nın hikâyesine yerleştirememiş, çünkü tanrıların Troya'nın trajedisinde oynadıklan rolü anlayamamış. işte bu tespit benim âdeta paniğe kapılmama neden oldu. Batı uygarlığı hakkında ilk kez ciddi olarak endişelenmeye başladım; çünkü Yunan tanrılan, başka hiçbir dindeki tanrıya veya tanrılara benzemezler. Yunan tanrılan doğayı temsil ettikleri gibi, doğainsan ilişkilerini ve insanlığın kendi hakkında düşündüklerini de temsil ederler. Yunan tanrılan doğa ve insan davranışı hakkında vücut bulmuş varsayımlardır ve bu özellikleri nedeniyle, sonunda bilimi doğurarak onurla tarih sahnesinden çekilip gitmişler, Sâmi tanrılan ve tanrısı gibi bilimle çatışmaya girmemişlerdir. Homeros 'un anlatımında Olimpos 'un tanrılan bir Türk eleştirmenin pek talihsiz sözlerle dile getirdiği gibi ikide bir oraya buraya maydanoz olmazlar Onlar, savaşanların aklı, vicdanı, bilgisi, rüyaları, hattâ hırs ve kavgalandır Onlar, savaşılan alanın yeri, göğü, nehri, yağmuru, şimşeğı, depremidir. lliada'daAkhilleus'a kızan Ksantus'un (bizim Karamenderes dediğimiz nehir; Yunanlılarda, insan1ar buna Skamander, tanrılar Ksantus derlerdi) taşması (tabıı ki filmde yok) öyle tarıf edilir ki insan o tarifi neredeyse bir jeomorfoloji dersinde kullanabilir Ya Atena'nın müdahaleleri? llham dediğimiz, Almanca "Aha1 Erlebnis", genelde Batı dillerinde kısmen Arşimed'in "Evraka"sıyla dile getirilen duygu değildir de nedir? lliada'da ve Odysseus'ta tanrılar kendi aralarında tartışırlar, kavga ederler, oylamalar yaparlar. Bazen insanlar tannlarla tartışır Bazen tanrılar acıdıklan bir insanı kurtarmaya kalkarlar, ama görürler ki kendilerini de bağlayan yasalar vardır, ona boyun eğerler. Boşuna mı büyük mitoloji ıızmanı Karl Kerönyi Moira (kader) hakkında koca bir makale yazmıştır. 0 kader, Sami dinlerindeki kader gibi tannnın buyruğu değildir. Tanrıların bile boyun eğdikleri bir gerekliliktir, Simplicius'un Fizik kitabından bildiğimiz "heimarme'ne Ananke'dir, yani "paya düsen zorunluluk"; doğal ve sosyal yasalardır Yasaya olan bu inanç, tanrılarından umduklarını bulamayan Yunanlılan sonunda doğanın yasalarını aramaya itmiştir Anaksimandros'tan elimizde kalan tek cümle parçası doğa yasalarıyla ilgilidir İşte lliada ve Odysseus'ta karşıımza çıkan tanrılar, kısmen doğanın yasaları, kısmen de o yasalara eğilmek zorunda olan doğal ve sosyal öğelerdir Yasaya olan bu inanç ve saygı, Yunanistan'da sonunda demokrasiyi doğurmuştur. lliada ve Odysseus destanlarıyla yetişen bir kafa, "Çoğunluk bende, ne ıstersem yaparım" diyemez; doğayla hasbıhal olan bilimiemirleyönetilirzannedemez, doğanın gücünün üzerinde başka ve keyfi güçler olduğunu varsayamaz. Hollywood ve Amerika Homeros'un tanrılannı unutmuştur. Bunun sonucu Bush'tur, Irak'tır, bilimsel araştırmaya parmak hesabıyla yasak getirmeye kalkmaktır... ve bildiğimiz şekliyle insan uygarlığının sonudur. a ' Olimpos'suz Troya ve Hollywood TANRILAR NEREDE? BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ Bağışıklık sisteminin yaşlanma sürecinde (inemli bir rol ustlendiğine Tübingen Üniversitesi Tıp Araştırnıaları Merkezi'nden Graham PaweIec de inanıyor. Pavvelec yaşlı insanların kanında virüslere doğru dürüst saldıramayan bağışıklık hücrelerinin çoğaldığını saptamış. Bu durum ölıim rıskını yukseltmtkte diyor araştırmacı. 0 halde ısrarla aranan gençlik genleri bağışıklık sisteminin proteinlerini mi üretiyorlar? Bu tahmin Geha projesiyle kanıtlanacak olursa yaşlanmaya karşı terapıler de hazır demektır. Mesela bağışıklık sistemini gençlik yıllarından ıtıbaren yaşlılığa hazırlayan onleyici aşı gibi. Fakat aspırın ğibi sıradan iltihap önleyicileri bile yaşlılığa bağlı hastalıklardan korııyabılir. Ve aslında gençlik geni ve yaşlanmaya karşı hap olmadan bile (neredeyse) herkes yaşanıını uzatabilir. Yaşlanma bir yerde biçimlendirilebılır bir süreçtır diyen Vaupel'e göre bu süreci uygun çevre koşullarıyla yaşlılıkta bile uzatmak mümkün. Bunun en ilginç kanıtı (Vaııpel) iki Almanya'nın birleşmesiyle ortaya çıktı. Duvarın kalkmasından sonra Doğu Almanya'da çevre temizliği ve sağlık koşulları duzelince Doğu Almanların yaşam suresi luzla yükselerek neredeyse batı Almanların seviyesine ulaştı. Hatta birleşme günü 8095 yaşları arasında olanlar bile demografların şaşkınlık ıçınde saptadıkları gibi duvarın kalkmasından yararlanabilmişlerdı. Bu yuzden yaşam süresi üzerinde en fazla etkili olan yaşam biçimidir diyor Vaııpel. Uzun yaşanıak isteyenler bunu yaşam biçimlerini değiştirerek gerçekleştirebilirler. Ve bunun için orta yaşlardan sonra bile geç kalınmış sayılmaz. Spiegel 18/2004 Nilgün özbaşaran Dede 898/5 5 Haziran 2004