Katalog

Hayvan Dünyası Filler 70 ses tonuyla haberleşiyor A bu ve Mongu oynadıklarında sanki iki Sumo gureşçisi gibi görünüyorlar. Kafalarıyla birbirlerini iten fıl yavruları bir yandan da hortumlarını birbirine dolamaya çahşıyorlar çünkü. Ancak üç yaşındaki Abu üstünlüğü ele geçirip bir yaşındaki oyun arkadaşını dize getirince Mongu daha fazla dayanamıyor ve adeta isyan edercesine bir çığlık atıyor. "Bu kesinlikte bir itiraz çığlığı" diyor fılleri beş metre uzaklıktan izleyen Angela StögerHorvvath. 27 yaşındaki zoolog üç yıldan bu yana Viyana'daki Schönbrunn hayvanat bahçesinde yaşayan yedi Afrika step filının hağırışlannı kaydetmekle meşgul. Bugüne kadar 2500'ü aşkın bağırtı kaydeden zooloğun amacı fıllerin dil ğelişimini anlamak. Çünkü hayvanlar sadece borazan sesleriyle değil haykırışlarla, böğürtülerle, homurtularla ve gıcırtılı seslerle de anlaşıyorlar. Afrika'daki ulusal parkta gerçekleştirilen araştırmalar sayesinde on tenıel ses tonu saptanmış. Kenya'daki Savanne Elephand Vocalization Projesı'ni yoııelen Amerikalı araştırmacı Joyce Poole, fıl alfabesinin yaklaşık olarak 70 tondan oluştuğunu tahmin ediyor. Filler sesli dili öğrenmek zorunda. Bu özellikle birbirlerinin iyi olup olmadıklarını öğrenmek, su kaynağını haber vermek ya da tehlikeyi uyarmak için çıkardıkları sesötesi bağırtılar için geçerli. KALIN TONLARLA HABERLEŞME İnsan kıılağı 20 hertz altındaki bu sesleri algılayamaz. Bu nedenle fıllerin birbirlerini kilometrelerce uzaklıktan ne şekilde duydukları ve birbirlerini görmemelerine rağmen nasıl aynı adımlarla yürüdükleri uzun bir süre çözülememiş hatta bazı araştırmacılar fıllerin telepatik yetilere sahip olduklarını bile düşünmeye başlamışlardı. Fillerin dil bilmecesi ilk kez bundan 20 yıl kadar önce Amerikalı biyolog Katy Payne tarafından aydınlatıldı. Biyolog, Portland hayvanat bahçesinde garip bir titreşim sesi duyduğunda aynı sesi 13 yaşındayken Sa gel şapelinde ilahi söylerken duyduğunu anımsamıştı. Tıpkı fıllerin sesötesi bağırtıları gibi, orgdan yansıyan bas tonları da havayı kuvvetli bir biçimde titretince bunu bedeninde hissetmişti biyolog. Payne'nın araştırması sayesinde artık fıllerin özellikle de kalın tonlarla haberleştiği bilinmekte. Seslerin üçte ikisinden fazlası sesötesi alanda yer alıyor. Sıcaklık, rüzgâr ve bitkiler tarafından kolayca yutulabilen ince seslere karşın, sesötesi bağırtılar on kilometre uzaktan bile duyulabiliyor. Fakat bu sesler sadece belli zamanlarda çıkarılmakta. Namibya'daki Etoscha Ulusal Parkı meteoroloğu Michael Garstrang, sesötesi sinyallerin %96'sının sabah ve akşam serinliğinde gönderildiğini saptamış. Hava basınçlı bir çekicin gücündeki (112 desibel) ses dalgaları havada değil toprakta yayılarak fıllerin ayaklarıyla ve ayak parmaklarıyla lıissedilmekte. Ve bu da fıllerin neden bazen ön baeaklarmdan birini havaya kaldırdıklarını açıklıyor. Tüm beden ağırlığı tek bacak üzerine yüklendiğinde ayak tabanı daha kuvvetli bir şekilde yerle temas ediyor ve bu şekilde titreşimleri hissetmek kolaylaşıyor. YÜKSEK BORAZAN SESİ Mongu'nuıı itiraz çığlığı dişi fillerin huzursuzluklarını ifade ettikleri boğuk sesler grubuna dalıil. Ortalama olarak bir saniye kadar devam eden sesin temel frekansı 4050 hertz arasında değişiyor. Bu sesler bilgisayardaki bir sonogram üzerinde izlenebılmekte. Fil dilini çdzmek için çizgili motifler yeterli değil. Sonuçta her ses belli bir davranışla ılişkılı. Yiiksek borazan sesi hem sevinç heın de korkuyu ifade edebiliyor. Borazan sesiyle birlikte kulaklarını güçlü bir şekılde titrettiği zaman selamlaşma sırasında yaşanan sevinci dışa vuruyor hayvan. Ama eğer kulakları lyıce açık ve gergin ise bu örneğin bir aslanın saldınsından korktuğu anlamına gelir. Filler öte yandan seslerini duyurmak için bedenlerini de kullanır; mesela ayaklarını kuvvetli bir şekilde yere vurarak. Fakat filler sadece beden dili ve seslerle de yetinmez. Çiftleşmek isteyen fıl, rakiplerini uzaklaştırmak için kimyasal sinyaller de yansıtır. Krkek filin testosteron seviyesi yükseldiğinde birkaç damla kokulu idrar rakip hayvanı kaçırabilir. FARKLI ŞİVELERİ VAR Araştırmalardan elde edilen diger ılgınç bir sonuç da fillerin kökenlerine göre farklı şivelere sahip olması. Buna göre filler tanıdıkları lıayvanlarııı seslerini daha büyük bir ılgıyle yanıtlıyor. Dişı filler daha iyi bir dil yetisine sahip; tek başına yaşayan erkek filler çok daha az "konuşuyorlar". Payne ses kayıtlarıyla Afrika'daki orman fıllerıniıı sayısını bulmak istiyor. ijimdilık sadece dışkılarla tahmin edilebilen bu sayı 24.000 ila 209.000 arasında değişmekte. Seslerin analiziyle erkek. dişi. yaşlı ve genç hayvanların sayısı belirlenecek. Sesötesi iletişim sayesinde belki ulusal parkı fillere uygun bir biçimde diizenlemek ve hayvanların yetiştirilmesi de miimktin olabilecek. Besin peşinde koşan filler genelde işlenmiş arazileri bozuyorlar. Mesela Botsvvana'da filler yüzünden meydana gelen yıllık ürün kaybı 1 milyon Euro civarında. Araştırmacılar elektrikli çitlerin hulunduğu yerlere hoparlör yerleştirerek filleri çeşıtlı hayvan sesleriyle uzaklaştırmaya çalışacak. 897/24 29 Mayıs 2004