Katalog

Astrofîzîk Geçmişe yolculuk hayali sönüyor mu? Zaman Tüneli'ne girerek geçmişe yolculuk, bugüne değin en azından teorik olarak mümkündü. Fakat fizikte String (Sicim) Teorisi üzerinde yeni gelişmeler, sanki bu hayalin hiçbir zaman gerçekleşmeyeceğini gösteriyor. enç bir doktora öğrencisi galiha fizikçileri en kötü kâbuslarından kurtaracak. Amerika'nın Stanford ve MIT gibi iki saygın üniversitesi arasında mekik dokuyan Lisa Dyson. String (Sicim) Teorisi yöntemleriyle "nedensellik kavramınin doğa kanunıı olduğunun kanıtlanabileceğinden" emiıı. Ya da bilimsel olmayan bir agıklamayla, zaman içinde yolculuk olanaksız, diyor. New Scientist dergisi ise konuyla ılgilı haberi, "Time's up for the BandıtsZaıııan hırsızlarının zamanı doldu" başlığıyla duyurdu. Gerçi henüz "Journal of High Energy Physics" dergisi, bu doktora çalışmasına yayın izni verirlerse, bilinı kurgu pıyasası çökecek değil. Ve zanıan tüneli konusunu işeyen Timeline filıni de seyircisini yine bulacaktır, ama birçok fizikçi, Dyson'uıı haklı olması halinde rahat bir nefes alacak. Çünkü eger Dyson gerçekten haklıysa. nıodern fizıktekı bazı paradokslarm admı adıın giderilmesini sağlayacak kapıyı aralamış olacak. . . Sonuçta birkaç bilim adamı dışında, fizik dünyası, ğörelilık ve kuaııtuın leorisiyle. teorik açıdan \\\ nıünıkün ulduğu ortaya çıkan "zaman makinclcrindeıı" kurtulınak isti yor. G tüsü'nde tekrarlaııdı. Tabii ki amaç meraklı bir zaman turisti bulnıak değildi. KAPALI ZAMAN EĞRİLERİ Zaman yolculuğu teorik olarak 1!)15 yılında üretilen genel görelılik kuramıyla olanaklı kılınmışü. Kuranıa gorc uzay, kütle çekimine bağlı olarak farklı şekillerde "hükülmekte". Einstein'ın denklemleri, sadece uzay değil zaman yolcuğuna da izin rişi diğerleriyle bağlantısını koparmayacak şekilde iyicc hızlandırıldığında, teorik olarak iki zaman arasından gidip gelinebilir. Ve bu şekilde bilim kurgu literaturünde varlıklarını sürdüren paradok.slar kontrul edilebilir. BÜYÜKBABA PARADOKSU Şimdi büyükbaba paradoksunu ele alalım: Geçmişe yolculuk yaparak, büyükbabamı vurup annemin ve be olsa şu şekilde gerçekleşebilir: Büyük baba hayatta kalır ve belki torununa günün birinde silahlı bir saldırıya uğradığını, ancak sorı saniyede saldırganı etkisiz hale getirebildiğinı anlatır. Yani öykünün fizik kurallarına görc değiştirilmesi mümkün değil, sonuçta zaman yolcusu geçmişte yaşanan olayların içine değil, yeni olayların içine ğırer. Bu şu demek: eğer gelecekte şimdiki zamana yolculuk mümkün olacaksa ziyaretçilerin burada olnıalaıı gerekirdi ve bu yolcuların hulunmayışı da zaman yolculuğunun mumkun olmadığını kabul edenler tarafından bir kanıt olarak suuulmakta. Ki bu kanıtla, fizik kurallarına göre üretilen bir zaman makinesi üretilmeden önce, geçmiş zamana yolculuk edilemez... Demek ki zaman yolcularmın bulunmayışı, bu tur makinelerin henüz geliştirilmemiş olmasıyla ilgilidir. NEDENSELLİK ZEDELENİYOR Zaman yolculuğu hayaline dayanan tüm bu paradokslar. nedenselliğin "zedelenme.si" sonucunda uretilmiştir. Dünya görüşü ve fizik açısından her olay bir önceki olayın bir sonucudur. Oysa bir zaman halkasında, olayın kendisi de etkili olurdu. Bu sorun görelilik ve kuantum kuranıı ile çözülemiyor. Fizikçi Stephen Hawking büyük bir çaresizlik içinde, doga kanunlarında zaman halkalanyla ılgılı bir < ı !elin bulunması gerektığı soııucuııa varmıştı. Bir tür "zaman polisi" kronolojinin, dolayısıyla da nedL'iıselligin bozulmasını önlüyor olabilirdi. Fizikçiler bu doğa ilkesini, kuantum ve görelilik kuraını arasındakı tııtarsızlıkların çözülmesıyle çöpe atabılmeyi umuyorlar. Bilim adamlarının bu isteği her şeyden önce, temel parçacıkları üst boyutlu bir zamandaki minik "şeritlerden" meydana gelen ve dünyanın en karmaşık matematik formülu olan String Kuramı'yla gerçekleşebilir. String kuranıı sayesinde kütle çekimi farklı doğa kuvvetleriyle açıklanabilecek. Doktora öğrencisi Dyson. String kuranıı metotlarıyla, içinde hızlı rotasyon sayesinde teorik olarak zaman halkalı bölgelerin oluştuğu bir kara delik üretmiş. Görelilik ve kuantum teorısinin yetersiz kalmalarına karşın "Stringler" yardımıyla kara deliklerin içleri de incelenebiliyor. Dyson, kara delikler içinde zaman yolculuklarını olası kılabilecek "hasta" uzay zaman bölgelerini incelerken, halkanın etrafında kütle çekimlerinden yani kütle çekimi parçacıklarıyla "koruyucu bir kalkanın" oluştuğunu saptamış. Karşı taraftaki kütle çekimle EİNSTEİN BAŞLATTI Zanıaıı ıçıııde yolculuk düşüncesi Albert Einstein'ın çalışmaları sayesinde ortaya çıktı. Einstein'dan önce mutlak bir ölçü olarak kabııl edilen, zamanın düzenli olarak bir yönden diğerine aktığı görüşü, fizikçinm 1905 yılında ürettiği özcl görclilik kuramıyla değişti. Dalıi fizikçi zamanın farklı şckilde hareket eden sisteınlerde farklı biçimlerde aktıgını öne sürünce, ilk kez sadece uzayda degil, zaman içinde de yolculuğun en azından gelecekte olanaklı olabileceği düşüncesi orlaya çıktı. Bunun için yalnızca ışık hızına yakın bir süratte yol alabilen bir uzay gemisine binip bir yıl boyu uzayda dolaşmak yeterlıydi. Bu yolculugun sonundaysa, uzay gemisinin hızına bağlı olarak, dünyada 10, 20 veya daha fazla yıl geçmiş olacaktı. Pratikte ortaya çıkabilecek sorunlar dikkate alınmaksızın, deneylerle uzıın bir süre önce kanıtlanan zaman yolculuğu ilkesi, kısa bir süre önce Heidclberg MaxPlanck Atom Fiziği Enstin ım dünyaya gelmemi, dolayısıyla da bu yolculuga çıkmamı engelleyebilir mıyim? İnsanlar tarafından alman kararların fizikle açıklanması çok zor olduğu için, fizikçiler bu soruyu bilardo toplarıyla yorumluyorlar: Bir bilardo topu kurt deliğı biçiminde bir zaman makinesine, diğer delıkten geçmiş zamanda, mesela kendi kendisine isabet ederek deliğe girişini engelleyecek şekilde fırlatılabilir mi? Bu tür sorular üzerinde uzun bir süredir çalışan Potsdam MaxPlanck Kütle Çekimi Fiziği Enstitüsü araştırmacılarından Markus Pössel, hiç değilse kuantum fiziği açısından yatıştırıcı çözümler bekliyor: "Bu paradoksu zorlamak yersiz" diyor Pössel. Büyükbaba hikâyesi olsa r e n "kapalı zaman eğrilerini" barmdıran ilginç yapılarla mümkün kılınmıştı. Örneğin ünlü matematikçi Kurt Gödel. içinde bu lür zaınaıı halkalarıııın bulunduğu çok hızlı dönen bir evren modeli geliştirmişti. Tabii bunlar yalnızca fikir oyunlarıydı. Einstein'ın görelilik denklemleri, bizim gerçekliğinıizle ilgisi olmayan çözümlere izin veriyor. Buna göre evren kesinlikle C.ödel'in zaman çevrisine henzemeyebilir ama, bizim kozmos göriişümüzle daha iyi uyuşan başka modeller de var. Örneğin "Kurt delikleri". Bunlar normalde uzayın birbirine en uzak olan noktalarını oluşturan uzay zaman bükiimlerinin "kısaltılmışlarıdır". Bu tür bir kurt deliğinin bir gi 888/4 27 Mart 2004