Katalog

Tartışma Editöre Mektup sık sıstemle buyuk benzerlık gosterır «A» k*> PROBLEME DAYALI ÖĞRENME (PDÖ): Bu sıstem ılk kez 1%9 vılında Ka nada nın McMaster Tıp Fakultesı'nde başlatılmıştır Ulkemızde ılk uygulama 1997 yılında Dokuz Eylul Tıp Fakultesı'nde başldtılmıştır. Bu sıstemde kuramsal ders ler ılerı derecede azaltılmıştır (haf tada 5 saat kadar) Egıtım "moduller adı verılen 23 haftalık donemler ayrılmıştır Oğrencıler eğıtım yonlendırıusı adı verılen oğretım uyesının başkanlıgında bır hasta lık senaryosunu tartışmaya başlar lar Beyın fırtınası şeklındekı bu tartışmalarld oğrenme konularını belırlerler Bundan sonrakı .sureç, belırledıklerı oğrenme konularını kutuphane veya oğretım uyelerıne başvurarak oğrenmelerıdır Bu sıstemde temel ve klınık tıp bılımlerı bır butunluk ıçınde anlatılmaya çalışılır Biyoetik terimlerinden biri üzerin tartışma: 'AYDINLATILMIŞ ONAM' Doç. Dr. N. Yasemın Oğuz(*) u vazının dmacı, Prof Dr Orhan Öztürkun 25 Ekım 2003 tarıhlı Cumhurıyet Bılım Teknık ekınde (Sayı 866) yayınlanan "Bılım Etıgı Ay dınlatılmış onam' neden uygun degıl' başlıklı yazısında yaptığı çağrıya yanıt olmak uzere, biyoetik alanında çalışdiı aka demısyenlerın neden ısrarla aydınlatılmış onam' terımını yeğledıklerını ve bu seçı mın gerekçelerını ortaya koymaktır B kavramın gostergelerıdır Temel ozellıkle rı ışaret etıklerı kavrama ters duşmemek olmalı ÜÇ TEMEL ÖĞE ' Informed consent" oğretısınde uç temel oge soz konusu Bılgılendırme, gonulluluk ve 'rıza Turkçe4de hem ' ınformatıon" hem de knovvledge karşılığı olarak 'bılgı' sozcuğunu kullanıyoruz "ay dınlatılmış onam" kavramında soz konusu olan bılgı, yalnızca varolan olgulara ılışkın olmaktan başka ozellıkler de taşımak zorundadır Onamın bılgıye dayanma koşulu yalnızca olgulara ıliikınbılgının onamı alınacak kışıye akta rılmasıyla karşılanamıyor, olgularla kışının oznel yapısı ve değerler evrenı arasmda kuru lan ılışkılerden oluşan kışıselleşmış bılgı aranılıyor. Bu anlam da söz konusu olan, yorumlanmış bır bılgıdır Işte bu yorum ve onun kışıde karşılık geldığı kavrayış surecı (anlamlandırma) yalnızca "ınformatıon"la karşılanamayacak ozneyle sıkı ılışkı ıçındekı bır bılgıyı (knowledge) ışaret eder "Bılgılendırme" sozcugu tek başına kullanıldığında kavrayışı ıçermedığınden "aydınlatılmış onam' oğretısının gereklerını karşılamakta yetersızdır Ilgınçtır kı Türkçe karşılığı uzerınde bu denlı tartıştığımız "ınformed consent' terımı AngloAmerıkan kokenlı yazarlar arasında da tartışma konusudur En onemlı eleştırı, terım uretırken akılda kalması ve yaygın kullanılması ıçın ıçerık konusunda yanıltmayı goze alma egılımıne yoneltılıyor "Informed consent" oğretısının de bu eğılımden paymı aldığı ve bu nedenle zarar gorduğu, "ınformed" sozcuğunun verılen bılgının nıtelığını yansıtmadıgı, anlam kaybına neden olduğu bılgının "aydınlatma" (enlıghtenment) nıtelığı olduğu belırtılıyor l'rot Dr Ozturk'un de belırttıgı gıbı ulkemızde yenı bır akademık alan olarak gelışmeye başlayan biyoetik, kaynakla rını ve dolayısıyla da terımlerını <,ogunluk gonulsuz kabul etmek bulunuyor Bu denle "rıza" sozcuğu benımsendı "Olur" sozcugu dılımızde ya' olarak, resmı kurumlarda ust makaml kendılerıne sunulan ısteklerı kabul ett rını gosteren ışlemı dıle getırır Bu so ğun uzerındekı yuk ıkı nedenle ınfor consent ogretısı aı,ısından uygunsuz Oncelıkle 'ınformed consent" tıp ugr. dakı guç ılışkısını dengelemek ama( savlarını ılerı surerken ortadan kaldırı hedefledığı hıyerarşının yerınebır yen yaratmaktaıı ka^ıııma egılımındedır ı ca hekımın hastaya sundugu onerıle da seçenekler araştırmacının denege nelık davetı ne hekımın ne de araştırn nın ısteklerının dıle getırılışıdır Sunı onerıler aslında hastanın ya da deneğı teklerı olabıletek uygulamalardır Bu yuzden burada dıle getırıleı bul aslında hastanın va da denegın sı lan seçenekte kendı ıstegının uygulan konulduğunu onaylamasıdır Sonuç olarak bu soruııu aş amacıyla "onamak" fıılınden turetıleı Prof Dr Orhan Ozturk'un de belırttif bı ısım halıyle Turkçe sozluklerde ya olarak yer almayan "onam" bır terım rak onerıldı Bu anlamda kullanıldığ ' oıidm veren hasta ya da denuk "ıç bulunduğum durumla ılgılı olarak 1 yapılan A onerısınm benım bu konu ıstegımı tumuyle ıfade ettıgını tasdık rım" demış olmaktadır KARMA SÎSTEMLER: Son 30 yılda başta bılışım teknolojısı olmak uzere bılımde sağldnan buyuk ılerlemeler tıp eğıtım sıstemlerını de etkıltmışür Bılgısdyar ve mterrıet teknolojısı, uygulamalı tıp eğıtımlerının maketler uzerınde yapıldıgı klınık becenler uygulamdldrı, molekuler gelışmelerın sdğladığı yenı bılgıler her uc. sısteme de erıtegre edılmışür Ge<,mışte buyuk orandd oğretım uyelerınden oğrenılen tıp, basta bılgısa yarlar ve ınternet olmak uzere teknolojık gelışmelerle değışmıştır Bılgı kayndklarının değışmesı eğıtım yontemlerını de etkılemıştır Bılgısaydrld eğıtım, kuçuk gruplarla ınteraktıf eğıtım tum sıstemler de yerını almıştır (1) PROBLEME DAYALI ÖĞRENME BİRSİSTEM Mİ BİR YÖNTEM Mİ? Altı yedı kışılık gruplarla yapılan bır eğıtım olarak PDO, kısa konuların oğrenılmesınde çok başarılı bır yontemdır Gerek klasık gerekse entegre sıstemm temel o/iellıklerı degıştırılmeden PDO'yu bır egıtım yontemı olarak bu sıstemlere entegre edılebılır Orneğın Hacettepe Tıp Fakultesı, 2001 yılındd, entegre .sı.stemıne PDO'yu %10 oranında kdtarak bızce yanlış bır adlandırma ıle karma sısteme geçmıştır (2) Bır tıp fdkultesı temel tıp eğıtımının %50'sınden fazlasmı PDO ıle vermeyı planlarsa anıak bu fakultenın Egıtım sıstemı ıçın problemedayalı oğrenme sıstemı adı verılır Sıstemın ulkemızdekı ılk orneğı D E U Tıp Fdkultesıdır. la AngloAmerıkan kokenlı yaymlardan almaktadır Bu bılgı ve kavram aktarınu ı,e vırı sorununu gundeme getırmektedır Bı yoetık alanında kavramların ıçerıklerı kavramterım tutarlılıgı ve dıl kullanımı ugraşın temel sorunsalı oldugundan,, akademık çalışmanın onemlı bır bolumu bu c.a baya ayrılmıştır Bu yazıda soz konusu terımın kullanılma gerekçelerını başlıklar halınde vermekle yetınılecektır Oncelıkle biyoetik alanıııda c.alışan akademısyenler nın "ınformed umseiit yalnız hastalardan ya da araştırnıalarda denek olacak kışılerden alınan, onların kendılerıne onerılen ışlemlerı kabul ettıklerını gosteren yazılı belgenın adı degıldır Boyle bır belgeyı oluşturma gereğmı ortaya çıkaran oğretının adıdır Bu oğretı bı yomedıkal etığın temel ılkelerınden ozerk lıge saygı ılkesıne temellendırılmektedır Soz konusu belge, ıntormed consent' oğretısının tıp uygulaması alanındakı yansımasıdır Belgenın adı ne olursa olsun ('Bılgılendırılmış Conullu Oluru' vb.), ıçerığı, temel dayanağı olan bıreyın kendı hakkındakı kararları, kendı ozerk seçımlerıne ve degerlerıne dayandırma hakkı ve sağlık çalışanının bu karara saygı gostermesınınbıreye duyulan saygının gereğı ol duğu kabulunu yansıtır nıtelıktedır Bu nedenle terımı oluştururken bu oğretının kapsamını ve felsefı dayanaklarını gozardı etmemek gerekır. Terımler adlandırdıkları DİĞER OLUMSUZLUK Olur sozcuğunun kullanılma ılgılı bır başta oluınsu/.luk ta, bır kor "olur" vermenın konuyla ılgılı tum etı yasal sorumlulugu oluru verene yuklı sıdır, oysa "onam verme durumı onerıyı sunanın yukumluluğu surt Alman ' onam ııı, yukumluluğu kak etkısı, koşulludur Terımle ılgılı onemlı bır eleştır 'aydınlatılmış onam ın bıreyı dışta kan ve kendı uzerıne katlanan dılsel sıdır Bu eleştırıyı oldukça haklı bul ve Prof Dr Orhan Ozturk'un 'bılgılı rımlı olur" terımının kalıbını kullan yoluyla bu eleştırınm belkı de ortadan dırılabılecegını duşunuyorum Eleştn ozu, "aydınlatılmış onam" terımınden kı bıreyın değıl, akıl sahıbı bır varlıgı ı etmeyen onamın aydınlatılmış olduğı lamının (îkmasıdır "Bılgılendırılmış o ve benzerı yapıyı taşıyan tum onerıler de aynı eleştırı geçerlıdır Bu eleştırı I de Prof Ozturk'un bılgılendırımlı c onerısının dılsel yapı.smı kalıp alarak lanarak "avdınlatımlı onam" gıbı bır t ortaya koymakla gıderılebılır * A U Tıp Fak Ueontolojı eposta oğuzx001@yahoo. CONSENTRIZA? Terımın ıkıncı sozcuğunu oluşturan "consent" sozcuğunun tam karşılığı ger çekten de rıza mıdır, sorusu daha karmaşıktır "Rıza" razı olmaktan gelen bır sozcuktur ve ıçerığınde, aslında tam da kabul edılemeyecek bır onerıyı ya da benımsen meyen bır seçeneğı, koşulların ya da us tun bır erkın dayatması sonucunda yarı 888/16 27 Mart 2004