Katalog

Evlat edinme paradoksu Başkasmm çocuğunu evlat edinme alışkanlığmı Darvvinistçi açıdan inceleyen bilim adamlan, insan ve hayvanlardaki bu yaygın davranışm temelinde yalnızca neslin devammı sağlama kaygısının mı yattığı sorguluyor. S ağlıkü bır uısanın ısteyeiek çocuk yapmaması evrımsel açıdan açıklanamaz bır durum Ote yandan evlat edınmek çocuksuzluktaıı daha da açıklanamaz bır durum Onde gelen Darvvmcüerdeıl llichard Davrkins e gore svlpt edınmekle kendı ureme şanjınjzı azaltıyorsunuz, fakat başkalarının neshnı surdurmesme yârcjım etmış oluyorsunuz Evlat edınmenın en gufchj nedenı kısırlık, ancak bu sorun arük tedavı edılebüıyor ve utarşlacak bır durum olmaktan çıkı yor Meslekı olgunluğa erışınceye kadar çocuk sahıbı olmayı erteleyen II Dunya Savaşı sonrasında doğan nesıl, ılerı yaşlar da doğal yollardan evlat sahıbı olamayınca çareyı evlat edınmekte buldu Ote yandan boşanmalar ve yenıden evlenmeler aıle yapısını hallaç pamugu gıbı attıgı ıçın eşler bırbırlennm çocuğunu benımsemek zorunda kaldı Aynca haberleşmenın ulusal sınırlan ortadan kaldırması ve yolculuk olanaklannın artma sı ırklararası ve uluslararası evlat edmmeyı kolaylaştınyor Tahmını olarak Amerıkalılann yaklaşık yuzde 4'unun evlat edınılmış olduğu soylenıyor Bu resrra olmayan rakam evlat edinme hızı ıle ügılı ıpucu venyor Bu durumda evlat edınmenın gıderek yaygınlaştıgını soylemek mumkun Evrım psıkologlan tarıhı eşeledıklen zaman bazı kulturlerde evlat edınmenın çok yaygın oldugunu ortaya çıkarttüar Araştırmalanna hayvanlar âlemını de katan bılım adamları, oıangutanlardan solucanlara dek pek çok değışık turun bu alışkanlıgı benımsemış oldugunu keşfettıler Son yıllarda yapılan bır araşürmaya gore evlat edınen aıler, geneük ebeveynler ka dar mutlu, hatta bıraz daha mutlu En temel bıyolojık yukumluluklerını yerıne getırememenın mutsuzlugunu evlat edınerek gıderen bu kışıler, akü hastalıklanna yakalanma rıskı bakımından da bıyolojık anababalardan daha sağlıklı Bu durum Darwınızm veya benzen kuramlann ongorusune bır anlamda ters duşuyor Kaldı kı evlat edinme olgusunu saglam bır mantıga oturtmak ıçın üa yonlu bır yaklaşım gerekı yor Bırı dısarıya yonelık (dığer ınsan ve turlere üışkın verüerın ıncelenmesı), dığen ıçerıye yonelık (belleğın bırbınne geçmış karmaşık labırentının deşıfre edümesı) Evlat edinme nedenlen evlat edınen ınsan ve hayvan sa yısı kadar çeşıtlıdır Sıçan fare, susamuru, kokarca, lama, geyık, ren geyığı, kanguru, fok ayıbalığı ve aralannda kopek, do muz, keçı ve koyun gıbı ehhleşnrümış hayvanlann bulunduğu memelılerde evlat edinme alıskanlığı yaygın Prımatlann bu olguya daha yatkın oldugu gozlenıyor Evlat edinme pahallı bır alışkanlık Evlat edınılen çocuk, varolan çocukların arasına kaüldığı zaman evlat edınenın bıyolojık çocuklarının yıyeceğı mıktar azalır Evlat edinme, evlat edınenın çocuk yapma surecınde bır gecıkmeye neden olursa, evlat edınenın ureme yeteneğını azaltır Kısır olanlar ıçın bıle evlat edinme olumlu bır davranış değıldır, çunku evlat edınılen çocuk, evlat edınenle aynı genı paşlaşan yakın akrabalara gıdecek kaynaklan kuçultur Evnmcıler bu nok tada devreye gırerek, ak rabalık olgusunun ıkı uaı keskın bır bıçak gıbı ıkı yonlu çauşüğını ılen su nıyor Hayvanlar genellıkle yakın akrabalannı evlat edınırler Bırlıkte avlandığı bırkkte banndığı suruden evlatlık almayı tercıh ederler Burada evlat edinme besleme, gozkulak olma, kollama şeklındedır Dışı arslanlar çoğunlukla aynı zamanda yavrularlar Yavrular hangı anne boş ıse ondan sut emebüırler Yıyecegın kısıtlı oldugu donemlerde bu uygulama zayıf yavru lann yaşama şansını arttınr Kurt surulerınde her yü ancak bır veya ıkı kurt yavrular Ancak surunun tamamı bu yavrulann ba kımını ustlenır Avdan donen yetişkınler mıdelenndekı yıyeceklerı çıkartarak, yavrulann ve bakıcüarının beslenmelerını sağlar Evlat edinme olgusunu geneük büırmnden yararlanarak çozmeye çalışan bıyologlar, beklentılerının aksıne akrabalığın her şeyı açıklamaya yetmedığıru gorduler Ornegın ureme do nemınde yavrusunu kaybeden ayıbaüklan çogunlukla çevresınde bulduğu herhangı bır yabancı bebeğın babmını ustlenır Bu bebeğın bır annesınm olup olmadığı sorun yaratmadıgı gıbı evlat edınen ıle evlat edınılen arasında bır akrabahk bağının olup olmaması da onemh değıldır Kanada, Sable Adalanndah ayıbalıkları uzerınde yapılan bır DNA taramasında anne ve çocuklann pek çoğunda akrabahk bagının olmadıgı goruldu Bazı turlerde evlat edınmenın en buyuk yaran, suru ya da grubun buyudukçe yıyecek ve bannak şansını artirmasıyla ıl gılıdır Ornegın vahşı kopeklerde suru buyudukçe avın açgozlu sırtlanlara karşı korunması kolaylaşır Yenı bır yavru duş manlara karşı savunma hatlannuı guçlenmesı anlamına gelır Irajıkomık olan, korpe bu geyık yavrunun arslan tarafından avlanması olasılığının gende kalan suru uyelerının yaşama şansını arüı masıdır Aynı kural aralannda ınsanlann da oldugu me melı ve kuşlar ıçın de geçerlıdır Çıftçıler ıçın ılave bır elın getınsı, doyurulacak ılave bır ağızdan daha fazladır Darvvıncıler ne olursa olsun evlat edinme ıle evnm arasında bır üışkı oldugunu karutlamaya kararlı olduklanndan, ureme hatası olarak ısımlendırılen ve anababanın yavrusunu dığerlerınden ayırt edememe olgusundan yararlanma yoluna gıdı yor Ornegın fil foklannın yavmları bırbırıne benzedıgı ıçın yenı doğum yapan anne çogunlukla kendı doğurduğu yavruyu tanıyamaz Bazı durumlarda ıkı yavruyu aynı anda beslemek zorunda kalan anne, yetennce beslenemez ıse yaşamıru yıtırebılır Doğal olarak ureme hatası doğum yapma yan anneler ıçın geçerlı değıldır Çocuğu olmayan bır annenın başkasının yavrusuna el koyma şansı hıç yoktuı Evlat edinme konusunda ınsanoglunu ıdeal bu ebeveyn olmasına yol açan ozellıkler bızı ınsan yapan ozellıkler ıle aynıdır Bunlar buyuk beyınlerımız ve ıkı dyağımız uzermde durma yetenegımızdır Çaresız bır ınsan yavrusunun kendı kendıne yetebılecek bır yenşkın halıne donuşumu uzun bu sureç gerekürır Aynca kadınlara ozgu yavrusunu koruma ve kollama ıçgudusu evlat edinme durtusunu guçlendıren en onemlı faktordur Dogum yapan kadın çeşıtlı nedenlere bağlı olarak bu ıçgudusunu kendı çocugu uzerınde tatmın edemez ıse başkasının çocuğuna rahatlıkla bakabıkr Ne var kı bu buyuk beyın, tıbbın bu denlı ılen olmadıgı donemlerde, vajınal kanalın darkgından dolayı dogum sırasında bebek ve anne olumlerıne yol açıyordu Bu nedenle anne dogum yapar yapmaz bebeğıne hemen bağlanmaz Eğer kadınlar bebeklenne hamüelık veya doğum sırasında çok çabuk bağlansalardı doğumda olen çocuklannuı arkasuıdan uzun sure yas tutar ve bır sonrakı hamılehklermı ertelerdı Bu da kadırun yaşam suresındekı ureme fonksıyonunu sekteye uğratırdı Oysa kadınlar bebeklerın yavaş yavaş alışır ve baglarur Bu da kadınların başkalannın bebeklerme de baglanabılecegı anlamuıa gelır Aynı şekılde annesı dogumda olen bu bebek o kadar acız ve sevımlıdır kı başka bu kaduı tarafuıdan benunsenmesı an meselesıdır ABD'de evlat edinme 1950'b yülardan sonra hız kazandı II Dunya Savaşı'ndan sonra doğanlaruı çocuksuzluğu tercıh et mesı ve ılen yaşlarda, ne pahasına olursa olsun evlat edınme yanşuıa gurmelerı bu olguyu hızlandıran en onemlı faktor Ancak bu trend yalnızca ABD'ye ozgu değıl Antropologlar Solomon Adalan'nda ınsanlann yuzde 27'suun evlat edırulmıs oldugunu ortaya çıkarttı Vanuatu'da bu oran yuzde 31 'lerde seyretmekte Carolıne Adalan'nda Kapıngamarangı'de nufusun yuzde 52'sı evlat edınılmıs ınsanlardan oluşmaktadır Evlat edinme çeşıth şeMerde olur Evlı olmayan bır kız, gızlıce dogurdugu bebegını evlatlık verebıhr Savaşlarda aılesı olmuş çocuklar evlatlık olarak verıhr Çocugu olmayan bu çıft çok çocuklu bu: aılenuı çocuklanndan bırını evlat edınebılur Evlat edinme arzusu uısanın dogal yapısuıdan kaynaklanan bır ozellık ıse, aynı ozellıgın dığer prunaüarda da gorulmesı gerekır Babunlar şempanzeler ve orangutanlarda bu eğıkn gorulur Kaldı ta şempanzelerde yenı doğum yapmış bır anne ıkma bu yavrunun bakımını bıle ustlenebıur Eşı olmayan dışıler, eşı olan ancak yavrusu olmayan dışıler yavrusu olmuş anneler, bır yavrunun bakunmı ustlenmeye o kadar ısteklıdırler kı evlatlık bu yavru bulamazlarsa başkalanrun bebeğuıı kaçumaya teşebbus ederler Bu gıbı durumlarda eğer bıyolojık anne bır alt suuftan gehyorsa, veya yavrusunu gerı alacak kadar guçlu değılse bebegını bır daha goremez Evlat edinme konusunda evnm psıkologlan evnm ve kulturun bırbkte etküı oldugunu bırının etkısuıı dığennden ayırmanın guç ve yanbş oldugunu ılen suruyor Aynca hukumetlerın evlat edinme ışlemlerını kolaylaştırması yalnızca çocuksuz çıftlerı, kunsesız çocuklara yarar sağlamayacak Tbplumun butun olarak bu uygulamadan çok buyuk yarar sağlayacağı konusunda herkes hemfikır Dunya bu şekılde hoşgoru ve çoksesulığuı artmasıyla daha yaşanabılır bır yer halıne gelebüır Reyhan Oksay Kaynak Dıscoveı, Ocak2001 722/8