Katalog

enlzlnde btiytik deprem üretebilecek ı olan konumlan. Altlık olarak, SHOD Tbllgllerl kullanılarak hazırlanmif ve ölçek kücUltülmesl nedenlyle tadeleftlrllmlı olan Jejjallk narltan kullanılmııtır. Yazıda değlnllen Aarmara Fayı' lle 'Batı Marmara Fayı' İ lle gösterllmlftlr. Harlta üzerinde 1912 ' 7999 depremlerlnl üretmlf olan faylar ve 'Marmara bölgetlnln dlğer Onemli faylanndan bazılan da Ifaretlenmlftlr. Eldeki verilere göre Marmara'da deprem tehlikesi Bugüne kadar ortaya çıkan veriler ışığmda, Marmara için bir deprem modeli önerisi: En tehlikeli parça 80 km. uzunluğundaki Batı Marmara Fayı'dır. Bu fayın 1766'dan beri kınlmadığı sanılıyor. Esen Arpat (*) Agustos Kocaeli depremi Istanbul'un ciddi bir deprem tehlikesi ile karşı karşıya oldugu gerçegini, bu gerçegi unutmuş olanlara, anımsattı. Bu deprem, aynı zamanda, Istanbul'u etkileyecek depremleri yaratacak olan fayların yerleri ve ozellikleri hakkmdaki bilgilerın çok yetersiz duzeyde oldugu gerçegini de ortaya çıkardı. Anımsanacagı uzere, Istanbul içın tehdit olarak onerilen pek çok sayıda fay modeli, bir ölçude bilgi, ama, buyuk olçude veri yetersızliginin sonucunda oluşan kısır bir tarnşma ortamında gundeme getirildi. Gunümuze kadar geçen yaklaşık bir buçuk yıllık süre içınde, veri açığıran kapatüması yolunda çeşitli denemeler yapıldı. Bu yöndeki çabalann bir bölümü, Maden Tetkik Arama Genel Müdurlügü (MTA)'nun ve Turkiye Petrolleri Anonim Ortaklıgı (TPAO)'nın Marmara denizi bölgesi için varolan sismik kesitlerinin yeniden değerlendirilmesi gibi, eldeki verilerin yeni bir yorumunun denenmesi şeklinde oldu. Veri eksikligini kapatmayı amaçlayan çabalar arasında, Istanbul halkının ilgisinin odaklaştınldığı çahşmalar, Seyir, Hidrografî ve Oşinografi Dairesı (SHOD)'nin, MTA'nın, Istanbul Universitesi'nin, Fransa'nın ve Italya'nın araşürma gemilerinin diri faylar ile ilgili yeni veriler toplamak üzere Marmara'ya açümalan oldu. Tüm bu çabalann sonunda, Istanbul'u tehdit edecek buyuk depremleri uretebılecek faylann yerlerinin, istenilen güvenilirlikte elde edilebilmiş oldugu soylenemez. Ancak, geçen süre içinde bazı diri fay modellerinin, bu modelleri ortaya koymuş, onu vargucu ile savunmuş olanlar taraundan terkedildiklerine, buna karşın bazı eğilimlerin güç kazandıgına tanık olunmuştur. Marmara'nın büyuk deprem yaratabilecek niteliklerdeki diri faylan konusunda bugun bulunulan noktanın, onerilmiş çok sayıdaki modelin tek ttk ele alınarak eleştırilmesi yolu ile saptanması bu yazının amacınm dısındadır. En az yirmi dolayında modelin varoldugu goz onune alınırsa, bu 722/18 17 modellenn tartışüması, bir kitapçık hacminde bir yazıyı gerektirir ki, bu da, hedefı genel bir bilgüendirme olan bu yazının amacının sınırlannın dışına taşar. Bu nedenle, burada Marmara'nın diri fay modellerine teker teker deginmeden, modelleri yönlendirmiş olan başlıca yaklaşımlar ele ahnacak ve bu yaklaşımlann çok oz olarak degerlendirilmeleri ile yeünileceknr. Istanbul'u çok ciddı olarak etkileyecek depremlerin Marmara denizi içinde yer alan faylardan kaynaklanacağı göruşu büyük agırlık kazanmışhr. Istanbul ve yakın çevresinde, ornegin, Istanbul Bogazı'nın kenarlannda, Avcüar'da ve Büyukçekmece Çatalca arasında varlıgı önerilmiş olanlar gibi, Marmara denizinin dısında yer alan, buyuk deprem üretebilecek, diri faylann var oldugu şeklindeki görüşleri çurutmek için eldeki veriler yeterlidir. ğer bir bolümu TPAO nun petrol arama amaçh olarak yapurrrus oldugu sismik kesitlerin diri faylan belirlemek için kullanılması olmuştur. Bu yaklasımda karşılaşılan temel sorun söz konusu kesitlerin, genelde, diri faylan güvenilir olarak tanıyabilmek için gerekli olan çozunurluğe sahip olmamalan olmuştur. Buna ragmen, bu degerlendirmelerin sonucunda bazı diri fay parçalan tanınabilmiş; ancak, belki de veri yetersizliginden dolayı, bu parçalann birbirleri ile deneştirmelerinde, kanımca, onemli yanılgılara duşulmuştur. Bu arada, diri olamayan faylan diri olarak yorumlamış olmalan, bazı araşurmacılan gerçek olma şansı bulunmayan, çok sayıda modeli üretmeye yönlendirmiştir. Bu yanılgının temel urunlerinin bir bolumunu, Marmara diri faylan için onerilen çeşitli 'çiçek yapılan', diğer bir bolumunu ıse çok dallı, karmaşık fay modelleri oluşturmaktadır. Diri faylar sorunu Diri faylan tanımak için, bu faylann yüzeyde, yani, Marmara denizinin dibinde, son birkaç onbin yıl içinde oluşturduklan yerşekıllerini incelemek çok verimli bir ugraş olmaya adaydır. Fakat, bu konudaki temel engel Marmara denizinin tabanındakı yerşekillerinin, bu tür bir çahşmayı gerçekleştirebilmeye yetecek olçude bilinmemesinden kaynaklanmaktadır. Deniz tabanı hakkmda bu aynnüdaki bilgilerin elde edilmesı denizler ile ilgili genel amaçh çakşmalann kapsamı dışında kalmaktadır. Dolayısıyla, genel amaçh nitehkte olmak uzere, Marmara denizinin aynnüh derinhkler, dolayısıyla, deniz dibi yuzey şekülen veri tabanının SHOD tarafindan üretibniş bulunmasına karşın bu veriler ufak yuzey şekillerini ayırt etmeye yetecek çozunurlukte degüdir. Konunun önemi nedenıyle, bu eksiklıgi gidermek için, bihndigi uzere, SHOD, IÜ, Fransız ve Italyan araşürma gemileri Marmara'da çalışmalar yapmışlardır. Bu çahşmalann onumuzdeki yü da surdurulmesı planlanmıştır. Diri faylan, bu faylann neden oldukları yuzey şekillerini tanıyarak behrlemek en çok başvurulan yollandan birisi olmakla birlikte, bu konuda çok onemli bir engel ile de karşılaşümaktadır. Bu engel, bir dın fayın nerelerde aranmasının gerektigi ve karşı karşıya olunan bir yuzey şeklının bir diri faya ait olup olmadıgı konulannda sağlıklı karar ve Çekayır modeli yanlış Marmara denizi için, diri fay modellerinden en yaygın olarak öne sürüleni çekayır modeli olmuştur. Bu model Marmara denizi çukurlugunun Kuzey Anadolu Fayı'nın kollan arasında çokmeler ile oluştugu şeklindeki bir temel yaklaşımdan yola çıkmakta ve sonuçta da, bu çukurluklan sınulayan buyuk faylann buyuk depremler üretebilecek özellikler taşıdıgını, dolayısıyla, Istanbul için deprem tehlikesının bu faylardan kaynaklandıgını savunmaktadır. Bu modelin savunuculan arasında, bazılannın kuzey diğerlerinin güney sınır faylanna özel onem vermekte olmalanndan kaynaklanan goruş aynlıklan da yaşanmaktadır. Ancak, sevindirici olan, temelden yanhs olan bu yaklasımın, yani, Marmara'nın bir çekayır sistemı içinde gelışmiş oldugu yaklaşımının, hızla taraftar kaybetmeye baslamıs olmasıdır. Bu modelin terkedilmesi ile Marmara denizi için geçerli olabilecek diri fay modelleri konusunun daha venmh bir tartısma ortamına taşınabılecegı umulur. Marmara denizi içın geçerli olabilecek diri fay modellerini üretmek için sıkca başvurulan yollardan birisi de bu deniz içın varolan, bir kısmı MTA tarafından uretilmıs, di rebümek için çok yönlü jeoloji bilgilerine beceri ve deneyimlere sahip olmanın gerekliligidir. Söz konusu bu