Katalog

Depremin büyüklüğü nasıl ölçülür? BÜ amaçla kullanılan terimler ne anlama geliyor? uçuk ya da buyuk her depremden sonra, ınsanlalerde yüzey dalga buyüklüklerinin ölçümlerıyle bu depnn akiına gelen ıüc soru şudur "Acaba buyuklugu remlere ıkşkın oldukça dogru buyukluk tespıtlerı yapılaneydı?" Sısmologlar, genellıkle bırkaç dakıka ıçebılmesı saglandı , , ^ ' ^ n ^^ rısınde, medyamn "Richter Ölceğinde" şeklınde ıfade 1977 yılında, Caltech'de jeofizik profesoru olan Hietügı bır rakamla bu soruyu yanıtlarlar roo Kanamori moment buyuklugu (moment magnıtude) olçegını gelışurdı Bu yonteme gore, depremlenn buyukFakat bazı sısmologlara gore Richter olçegıne başluklerı, fay boyunca meydana gelen ortalama otelenmenın vurmak yanıltıcı olabdır Hatta bazılan daha da üen gıde(yanı kaymanın) fay duzeyının kınlan (yanı kayan) kesımı rek, bunun hatalı kullanılan bır terım, yanlış bır ad olduguüe çarpılması yoluyla hesaplanmaktadır Bılım adamlan nu soyluyorlar Richter olçegının gıderek yennı moment moment buyuklugunu gozledıklerı dalgalan tahmın edebüyüklüğü (moment magnıtude) olarak bümen daha bılen deprem sureçlennın bılgısayar sımulasyonlannı yakapsamh bır olçeğe bırakmaya başladıgını goruyonız parak hesaplıyorlar ' , ,•, • Kalıfornıya Teknolojı Enstıtusunden (Calıfomıa Insütute of Technology) jeofızık muhendısı profesor Thoma> Moment buyuklugu en nesnel büyuklük olarak, en H. Heaton şoyle dıyor 'Richter olçegı tenmı ancak halka dogru olçek olarak kabul edümektedır Bu olçek sayesınhıtaben bır açıklama yaparken kullanüabüır, çunku bızler de kesın çozumlerın hesaplanması zaman alsa da, yaklaıçın bu tenm gerçekten de fazla bırşey ıfade etmemekte şık çozumler bırkaç dakıka ıçerısınde elde edüebılmekte dır" dır Bır depremin moment buyuklugunu daha kesın so nuçlar veren hesaplar yapıldıkça, yıllar sonra büe degışnrAncak Memphıs Unıversıtesı Deprem Araşürma ve mek mumkundür Bılgı Merkezı (Center for Earthquake Research & Informatıon) Başkanı Arch C. Joanaon a gore hâlâ Richter olçegıne başvuran sısmologlar da var Johnson, bır çok YÛ Yer Yuzey dalga buyuiluğü Moment buydduğu sısmoloğun yüzey 1906 San Fransısco 83 79 dalga buyuklugu Alaska 86 92 1964 (surface wave 71 6.9 1989 LomaPrıeta Kalıfornıya magnıtude) olarak Northndge, Kalıfornıya 1994 68 6.7 bılınen uçuncu bır Kobe, Japonya 1995 72 69 olçekten Richter 1999 Golcuk, Turkıye 78 74 olçegı olarak soz 1999 76 76 ettıklerını belırtı Tayvan yor Bu terımın bır amaca hızmet ethgını soyleyebılırız, çunku ınsanlar bu te Alaska depremi örneği rımı tanıyorlar ve algılayabılıyorlar Johnson, 'Medyada Web sayfalannı hızlı bır şekılde taradıgınızda, bazı konuştugum zamanlar ben de hâlâ bu terımı kullanırım depremlenn bırden fazla degı^ık buyuklukte gorulmekte dıyor olduklannı farkedersınız Ornegın 1964 Alaska depremınm buyuklugu yıllarca yuzey dalga buyuklugune dayalı Moment buyuklugu, yuzey dalga buyuklugu ve olarak "Richter olçegıne gore" 8 6 olarak geçmıştır Bu Richter olçegının kendısı dışında kutle dalga buyuklugu depremin moment buyuklugu ıse 9 2 olarak hesaplanmış (body wave magnıtude) gıbı daha başka olçekler de bu tı lunmaktadır Bu nedenle, bır depremı euketlendırmek ko Ancak, mahalli olçek ıle (ongınal Richter olçegı ıle) nusunda basında bır takım kansıklıklann yaşanması hıç de 6 5 ve yuzey dalga buyuklugu olçegı ıle 8 0 buyuklugunu şaşırtıcı degıldır geçen depremler soz konusu oldugunda yuzey dalgalan yoluyla buyukluklenn hesaplanmasında sorun çıkmaktaYeni bir ölçek dır Heaton a gore bellı bır buyuklugun uzenndekı depButun olçekler logantmık olçeklerdır Ornegın 4 0 remlerde hareket eden yer kabugunun hızı depremin bu buyukluğunde bır depremin gucu 5 0 buyuklugunde bır yukluguyle ayra oranda artmıyor Heaton depremin bu depremınkının onda bırı kadar 6 0 buyuklugunde bır yuklugune sebep olan unsurun esas olarak yerkabugunun depremınkının ıse yuzde bın kadardır tamamen otelenmesı (kayması) oldugunu ve bunun da en 1935 yılında Kalıfornıya Teknolojı Ensütusu sısmo ıyı moment buyukluk açısından ıfade edılebılecegıra soyloglarından Charles F. Richter, depremlenn buyukluk luyor lerını olçmek ıçın kendı adını taşıyacak olan bır olçek geFakat buyuklugu 8'ın altında olanomegm busene lıştırdı Mahallî buyukluk (local magnıtude) olarak bıhnen kı 7 6 buyuklugundekı Tayvan depremı gıbı depremler bu olçek ozel bır tıp sısmometre uzerınde ve yer yapısal soz konusu oldugunda Johnson 'Rıchter buyuklugu veya durumu başka yerleıınkınden farkh dalga zayıflatma ozelyuzey dalga buyuklugunun moment buyuklugu ıle hemen lıklen (wave attenuatıon propertıes) gosteren Kuzey Kalıhemen aynı oldugunu " belırüyor Ve şunu üave edıyor fornıya da kullanümak uzere tasarlanmıştı 1 Richter olçegı tenmının yanıltıcı olması ıçın bır dep Richter gelışurmış oldugu olçegın uygulanabüırlık remın olaganustu buyuklukte olması gerekır kı bu da alanını genışletmek amacıyla yuzeye yakm seyreden dalzaten buyuklugunu açıklayıcı bılgıler gereknrecek olan gaların genlıklerıne (amplıtudlerıne) dayanan ve hemen çok ender bır durumdur" tek bır sısmografik okuma ıle hesaplanabüecek olan yuzey Ayşe özyağcılar dalga buyuklugu olçegını gelısurdı Boylece sığ deprem*'i w Kaynak Chemıcal & Engıneenng News 692/20 PETROL VE NÜKLEER KİRLİLİK Dünya denizlerindeki petrol kirliliğinin % 45 oranda deniz taşımaalığından kaynaklandığı bilinmektedir. Bu oran bizim denizel ortamlarımızda çok daha yüksektir. Seyhan Topcuoğlu (*) am petrol ve turevlennın denizel ortamlanmıza ozelhkle lstanbul Bolgesı sulanna başta tanker kazalan sonucu gırdıgı bılınmektedır Bu bolgede bugune kadar 100 crvannda tanker kazasının oldugu saptaranıştır Bınlerce ton ham petrol denızlenmıze dokuldugu gıbı, bazı kazalarda yanan petrol nedenıyle hava kırlenmesı de olmuştur Kobalt, cıva, çınko mangan, arsenık, bakır, nıkel gıbı bırçok toksık agır metal havadakı parçacıklarla genış alanlara yayüdrak ınsan sağlıgı ıçın buyuk nsk oluşturmuştur Dunya denizlerindeki petrol kırhlıgının % 45 oranda denız taşımacüıgmdan kaynaklandığı bilinmektedir Bu oran bızım denizel ortamlarımızda çok daha yukseknr Denız taşımacüıgında seyreden gemüerden ıstemeden veya ısteye rek dokulen petrol aüklan ve balast sulan tanker kazalanndan çok daha buyuk oranda petrol ve turevlennın denızlere gırmesıne neden olmuştur Ornegın, Karadenızde bümen bır tanker kazası olmamasma karşılık, 1988 yılında Karade nız'de çok sayıda marü ve denız kuşu olmuştur (1) Denız ta K H şımacüıgı ve tanker kazalan dışında petrol hıdrokarbonlannın endustnyel ve şehırsel deşarjlar lafınenlerden olan sı zıntılar, kırlı nehırler atmosferden olan kuru ve yaş dokuntu ıle doğal kaynaklardan denızlere gırdıgı de buınmekte dır Ornegın, sadece Tüna Nehn nden yılda 50 000 ton petrolun Karadenız e dküğı Sdptanmışür Denız yuzeyındekı petrolun bır kısmı fotooksıdasyon sonucu buhdrlaşma ıle atmosfere gırmekte ve dıger bolumu ıse denız dıbıne dogru su kutlesınde dagılmakta ve asıü parçacıklar olarak hareket etmekte ve depoldnmaktddır Ham petrolun yaklaşık % 40 ıle % 8O'ı baktenler tarafindan yemlerek parçalanmaktddır Petrolun denız suyunda kalıs