Katalog

di(Nayakvedig., 1983). Kuzeydogu Hindistan'ın "AlpineAsiatic" deprem kuşagında yeraldıgı ve burada etkili olarak tektonik depremlerin meydana geldıgi çok iyi bilinir. 2530 kadar mikrodeprem (Richter olçegine göre büyüklügü 3.5'ten düşük) Shillong civannda yerleştirilen istasyonlarda hergün kayıt edildi. Bu mikrodepremler yukanda adı tanımlanan jeofizık parametreler ıle ilgilı olarak herhangi bır degışım ortaya koymadıklarından dolayı genellikle bir onem ve anlam taşımazlar. Yine de bu jeofizik parametreler Richter olçeğıne göre en azından 3,55 büyuklügündekı orta depremler tarafindan etkilenirler. Şehl 2'de gosterilen ölçu düzeneginın kuruldugu surekli izleme istasyonunda jeofizik olçüler alınırken, aynca KSB ve KSS verileri de aynı dönemlerde sistematik olarak ölçüldü, Gözlem yeri, herhangi bir yerel jeofizik anomalıyı meydana getirmeyecek ozelükte seçildiginden, SP ve ozdirenç degişimleri bu sahadaki kayaçlann tamamen petrofizik özelliklerine (kınklık, tane büyüklügü, gözeneklilik, su doymuşlugu gıbi) baglıdır. 1S Öönttr ^ mayttiMO I 20 o 13000 M M i izdlrtnt t *"7 \ 11000 a *•* *• 220 200 180 1 * * * * * * b r m ymrakımt ya bakarak 1x1010 J' dan daha büyük eneıjinin açıga çıktıgı ve ölçüm sahasından 10 km uzakta meydana gelen depremlerin onceden tahmin edildigi rapor edildi (Bursukov, 1972). Bu kestinm işleminde epısantır bölge yakınında daha belirgin bir durum olabilir, fakat uzaktaki bir bolgede deprem oncesi oluşan büyük gerilmenin neden oldugu basıncın kayaç özdırencinde gozlenmesı ise daha zor olabilir. Deprem ve ozdirenç akrabalıgı konusundaki bu gozlemin gerçekleşme olasılıgı deprem episanur noktasına olan uzaklıkla ters orantılıdır Tablo1, izleme ıstasyonu yakınındaki bölgede ölçulen jeofizik parametrelerin, 47 büyüklugünde ve 40400 km uzakta oluşan depremlere baglı olarak ne derecede degişim gösterdiginı açıklar. Diger yandan 700 km uzaklıkta M=8 büyuklugunde oluşan bir deprem işaretçisinin ozdirenç indikatörü oldugu belirtildi (Rüatake, 1976). Yaklaşık 800 km uzaklıkta epısantın bulunan orta ve buyuk depremlerin rezisfivite indikatoru oldugu aynı zamanda Çin bilim adamlan tarafindan da açıklandı. m 1.4 r kuyu»uyu «*v/y««i 3.2 5 31 29 ~H Deprem habercisi degişimler 9 Mart 1980 günü, büyüklügü M=4.2 ve episanun gözlem bölgesinden 55 km guneydoguda olan bir deprem oldu, Şekü 6'da gösterildigi gibi, izlenen ozdirenç 12,800 ohmm den geçişli olarak 10,300 ohmm değerine 7 günlük bir periyod boyunca düştü. Deprem, ozdirenç degişiminin bu anomaüden sonraki anomali öncesı seviyesi'ne ulaştıgı aşamada meydana geldi. Kayıt edilen SP ise 7 günluk periyod boyunca 1500 mV normal degerinden yaklaşık 1350 mV seviyesine düştü. Deprem bu farklılıgın 7 günlük periyodda en az oldugu zamana rast gelmişu Bu sısmik olaydan sonra SP gerilim farkhlıgı artu. Deprem oluşum surecinde KSS ve KSB'de bir düşüş gozlendi. KSS nin düşüşundeki normal mevsimsel trendden olan 0.4 m lik sapma oldukça anlamlı olarak yorumlanır. KSB parametresi topragın sıg kesimlerindeki sızıntüardan etkılenırken ozdirenç, 50 m alündan daha derın kesımlerdeki koşullann etkisini gösterecek şekilde etkilenmemiştir. Şekil 7 ise 20 Mayıs 1980 günü gözlem yerinin 261 km kuzeyınde oluşan büyük (M7) bır deprem ıle ılışküı olan jeofizik ve jeohidrolojik "monitoring" izleme degışimlerini gosteriyor. Özellikle elektrik ozdirenç ve SP nın anlamb degişimleri bu depremin önceden habercisi olarak gözlendi Elektrik özdırenç depremden öncekı gunlerde oldukça azalarak bır anomali verdi. Daha ilerı gunlerde anomali oncesı seviyeye ulaştıgı değerlerde deprem meydana «tr Jr«jff»«* boşatımt "d * v v*i Şekil 7 geldi. Yukanda tarumlananlara ek olarak, bu çalışma sırasındaki bazı deprem gözlemlerinden elde edilen jeofizik ve jeohıdrolojik parametre şablonlan Tablo 7'de verilıyor. Görülecegi gibi, ozdirenç ve KSS degişimleri diger parametrelerden daha az belirsizlik taşımakta. Ozdirenç degişimleri deprem öncül oluşumlan için öne sürülen Rus modelindeki sısmik dalgaların hızı ve "dilatancydiffussion" modehnde tanımlanan Vp/Vs egri şekillerine benzer biçimde karekteristik körfez şekline sahiptir. Burada bu parametreleri kontrol eden faktörleri tartişmak mümkündür. Depremle anlamlı bir ilişkisı olabilecek ölçülmüş ozdirenç degişimleri ise Tablo 2'de verilmiştir. anlaşılır. Normal koşullarda, bu kayaçlann özdirençleri yeraltısuyu içermelen durumundakinden 100 kat daha yuksekür (Telford ve dig., 1976). Bunun anlamı şudur: Kayaç, toplam hacminin yalnızca %10'u kadar su içermektedir. Bunu açıklayan bagınü Pm= Kayaç özdirenci/Su ozdirenci. Burada ?, kayaç etkin ozdirenci ve m ise çımentolanma faktorüdür. Çimentolanma faktorunun (m) bu bagıntıdaki işlevine bakarsak. kayaç içerisinde gözenek hacminin %1'lik bir degişimi kayaç etkin özdirecınin asü değerden %35 lik bır farkhlıgı sonuçlar. Kuvarsitin ozdirenci 10,000 ohmm oldugundan porozıtedeki %1 lik bir degişim onun özdırencinde 3500 ohmm lik bir degişime neden olur ki bu degişim duyarlı olarak bir ozdirenç olçu sistemi (Şekil 2 ve 3) ile ölçulebilir Bir deprem gerilimi etkısı altinda bulunan benzer kayaç gözenek ve gozenek geçıtlerının oluşturdugu boşluk hacmındekı kuçuk bır degişim varsa bu durum ozdirenç sistemi (Şekil 2 ve 3) kullanılarak yine duyarlı şekilde ölçulebilir Kayaçlann özdirencinin küçuk bır basınç ortamı koşullannda: artan basınç ıle arttıgını, fakat buyuk bir basınç ortamı durumunda ise artan basınç ile azaldıgını gozlemiştir. Asyadaki Pamir bölgesinde 1.52 aylık bir periyodda yapüan gözlemlerde özdirençdeki %1518 miktarlık azalma Hatta gelgit sırasında kayaçlann gerilme koşullarındaki küçük degışimlerden dolayı meydana çıkan özdirençdeki anlamlı değişimlerin varlıgı da ortaya konuldu. Bu gozlemler depremlerin önceden tahmin edilmesinde ozdirenç ölçümlerinin etkin olabilecegini açıklar. Yere verilen akımın kayaç gözenek kanalcıklan arasından, yataklama duzlemlerinden, fay ve kınk duzlemlerinden de akugı bilinir, Elektrik olarak yönbagımsız kayaçlarda özdirencin, kayaç uzanım dogrultusuna ve egim yönüne baglı olmasından dolayı bu akım farklı şekilde akar. Kayaçlarda meydana gelen yatay ve birbirine paralel kınklar yeralü akım akışına katkı saglarlar. Ancak yine de özdirençdeki duşüşü açıklamak için kayaçlardaki mikro kınklan varsaymak gerekmez. 2. Do$al Gerilim (SP): Diger bir jeofizik yöntem olan SP ise su sevıyesındeki kayaç gozeneklermde meydana gelen degişimleri saptayabilecek duyarlı bir belirteçrir. Şekil 6, deprem öncesi SP nin 1500 mV'den 1350 mV degerine duştugünü gösterır Eğer porozite (gözeneklilik) koşullan gerüme alanmdaki degışimlerden once ve sonra su tablasına uygun olup degişmiyorsa gozlenen SP verilerinde bir degişiklik yoktur. Bu bazı depremlerden önce SPdeki değişimlerin yoklugu ıle açıklanabılır 3. KSS ve KSB : Şekü 6 KSS ve KSB'deki anlamlı azalma ıle depremlerin önceden tahmin edilebilecegini gos672/19 Anlamlı değişimlerin bilimsel açıklamaları 1. Elektrik ozdirenç: Gözlem yenndekı ölçü elektrodlannın uzerine yerleştınldigi kuvarsit kayacınm ozdirencı; yeraltısuyu ozdirenci, kayaç gözenegi ve su ile dolu gözenek boşlugu miktan tarafindan kontrol edilir Buradakı yeraltı suyunun ozdirenci laboratuar olçümlerıne gore 115 ohmm beirlenmıştir Yeraltısuyu özdirencinin sabit kaldıgı bilindigıne gore, kayaç ozirencindeki degişimin gozeneklerde ve kuvarsitin kırıkları ıçındekı su doymuşluk miktanndakı degışimlerden kaynaklandıgı