Katalog

sınde anomah hareketler yapügını hayretle ızler Bu olaylan bır deprem kehanetı olarak yorumlayan balıkçı, her nasılsa 1846 Anseı depremınde (M=7 8) hayatını kurtanr (Oceya ve Matsumoto 1998a) Bu olayı açıklamak ıçın yıne Osaka Unıversıtesı Yer ve Uzay Büımlerı Laboratuarlannda 1996 yılında bazı deneyler gerçekleştınldı 60 cm uzunlugunda bır yayın balıgı ıle 50 cm uzunlugunda üa yılan balıgı 90x40 cm boyutundakı bır akvaryumda (32 cm yuksekhgındekı) su ıçerısıne 40x40 cm boyutunda olan ve 87 cm aralıkla duran üa alumınyum elektrod levha arasma konuldu (Resım 1) Bır elektronık "pulse" jeneratoru (ossılator) aracıhgı ıle (lms zaman aralıklanyla) tekrarlanan 4 Voltluk bır elektnksel gerıhmı akvaryuma elektrodlar yardımıyla uygulandıgmda, hayvanlann telaş, panıkve heyecan ıçensındeb kaçıslan ve hareketlılıklen vıdeo kameradan ızlendı (Ikeya ve dığ, 1998b, Dceya ve dıg, 1997b) Benzer olarak 1995 Kobe depreminden once su aygırlannın suya dalarak bır süre görunmedıklen anlaşılır 1971'dekı IzuOhshıma'dakı volkanik puskurmeden ve onun depremınden once, hayvanat bahçesmdekı hmsahlann feryad ederek vahşıce davranışlan büdırümıstı Kobe depremının hemen oncesmde b a a balık turlen ve ıpek boceklen genel bır sıraya dızıldıler ve bazı balıklar ıse kendüerını sudan dışan attıklan ıçın yaşamlarını yıtırdıler Elektropsıkolojık tepkıler (panık, heyecan, telaş) veren bu hayvanlardan en buyuk davranış anomalısı sergıleyen yılan balıklannın sısmoelektromanyetık alanlara daha duyarlı oldugu anlaşüdı Yukanda anlatüdıgı gıbı hayvanlarda elektropsıkolojık davranışlara neden olan elektnkelektromanyetık alan, bır tektonık fay sıstemınde deprem surecmde ureülen ve elektronık olarak olçulebılecek fızıksel parametredır Bu alanı ureten bır tekjonık fay aslında matematıksel tanımı yapüabılen bır elektromanyeük motieldır Deprem oncesı ve sonrası faylardakı gerüım (stress) degışımı nın neden oldugu sısmo elektromanyetık anomalıler bu modellerden hesaplanabüır (Ikeya ve dıg , 1997c) len jeofizık anomahlen ve onlann değerlendınlmelennden elde edılen fay modeilennı gostenr (Çaglar ve Aygul, 1998) Farkh anomah parametrelennde bırlıktehk gosteren degışımler ügınçur Bu arazı çalışması tektonık olarak akuf bır fayın belırlenmesını amaçlar Depreme aday yeralü bolgesmde deprem oluşumu oncesı oyle olaylar meydana gehyor kı her bırının jeofizık ve jeohıdrolojık olarak belırteçlerı, zamanın fonksıyonu olarak yeryuzunden ızlenebüır yanı "monıtorıng" yapıhr Jeoelektrik Yöntemler len esneklıkgentepme "elasnc rebound" teorısı, yencındekı yıgınsal kınlma deformasyonlanrun artarak bırıkmesının yerkabugunu kırdıgını açıklar Bu deformasyon deprem odagı (hıposanür2 ) cıvannda maksımumdur Ve bu deformasyon yeraltı kayaçlannın fizıksel koşullanna baglı olarak deprem odak cıvanndan uzaklaşukça azalır Japonya'da Yoshıno kentı cıvannda 18 Temmuz 1952 tarıhınde meydana gelen depremde, epısannr noktasından 94 km uzakta kuzeydekı Osakayama gozlem evınde 2 5x106 degennde bır deformasyon olçuldu (Rıbtake, 1976) Gözlem kuyusu > ,7~ Jeofizik • » ** 1 âr y ^ s ŞekH2 mmmm ^ *s ^UJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJK' Ifl^ lan gozlemek ıçın uygun jeofizık olçu duzeneklenn kurulup ışleülmesı gereklıdır Şundı bu uygun jeofizüc yontemın, neden elektnk ozdırenç ve SP yontemı oldugunun yanıtnı aşagıda gorecegız Kayaçlann elektnk ozdırenç degışım rruktannın o kayacın bır mekanık deformasyonu sırasında 300 kat daha farklı bır degere ulaşabüecegı, hatta bır ozdırenç olçu sıstemının (Şekü 2, 3 ve 4) 1 0x109 sevıyesındekı bır deformasyonun etkısını elektnk olarak algüayabüecegı anlaşümışür Deformasyonlann yıgınsal artış penyodunun ızlenmesı yardımıyla tektoruk depremlenn onceden tahmın edüebüecegı büınır Buna baglı olarak bu deformasyonlann etküennın de aynı zamanda elektnk parametrelerde ızlenebümesı depremlenn oluş zamanlannın tahmın edümesınde jeoelektnk ızleme "monıtonng" yapümasının onemını arttirmaktadır Ancak bu ızleme olçulennden başka, daha da üenye gıderek, kayaçlann mekaruk karektensügıne baglı olan jeofizık parametrelenn, genlme alanlan etkısı alnnda ortaya koyduklan elaatık deformasyon degısımlennın jeoelektnk parametrelerde ne gıbı sonuçlan dogurduguna bakümalıdır Elektrokımyasal SP, kınlmış kayaç gozenekhgı, hıdrohk basınç ve kü üe dıger mınerallenn varlıgmdan üen gelır Su tablası avannda hıdrohk basınç etkısı alundakı kayacın mıkrogozeneklen boyunca kayaç gozenek suyu hızh olarak yer degışürır Bu akan gozenek suyu ıyonlannın neden oldugu mıkro akımlann yıgınsal toplam buyuklugu SP elektrokımyasal belırnyı maydana getırır Meydana gelen elektrokımyasal behrtının ortaya çıkardıgı elektnksel gerıhmı ancak müıvolt buyuklugunde olçulur ve bu da bır arazı duzenegı üe olanakhdır (Şekü 5) JEOFİZİKjEOHİDROLOJİK YÖNTEMLERLE DEPREMLERİN ÖNCEDEN KESTİRİLMESİ Yukarıda verılen sısmoelektromanyeük olayın kokenınde aslında yeralüsuyu hareketlerının ışlevı gozardı edılemez Tektonık olarak akuf fay kuşaklan cıvanndakı aşın elastık gerüım farklıkgı nedenıyle yeraltısuyu akışmalarında sıradışı bır artıs vardır Bu yeraltı dınamık olayı yeryuzunden olçulebıbr buyukluk te bır takım jeofizık anomalılerı ortaya koyar Şekd 1, Kuzey Anadolu Fay kuşagının BoluIsmetpaşa cıvannda kuzeyguney yonundekı bır dogrultuda olçu672/18 Yeryuzunde depremlenn onceden kestırümesme yonelık olarak yapüacak jeoüzık olçumler şunlardır * elektrık ozdırenç * doğal gerüım (selfpotentıal=SP) * tellurık yer akım kayıtlan Jeohıdrolojüc olçumler ıse * Kuyu Suyu Sevıyesı (KSS) * Kaynak Suyu Boşalımı (KSB) dır Şekü 2'de Elektrık ozdırenç ve SP üe tellurık olçumler ıçın bır arazıde akım ve gerüım elektrodlannın dızüımı blok goruntu olarak verümıştır Yere akımın verüdıgı elektrodlann daha genıs olarak arazıde yayüımı üe yerıçırun daha derın kesımlerının araşurüması bu tek nıkte esastır Şehl 3 ve Şebl 4 de bu yontemın ışleyışı ve derınhk üışkısı gosterılıyor Dogal gerüım (SP) yontemınde ıse, yencındekı fay cıvannda ortaya çıkan sıradışı su akısmalannın yarattıgı doğal yer akımlan olçulur (Şekü 5) An cak burada konu olarak edınüen Depremlerı Onceden Kestırme çalışmalannda her üa yontemde de elektrod dızılımı belırlenen bır konumda tutularak zamana bağlı olçumler aünıı DEPREMLERİN ÖNCEDEN KESTİRİLMESİNDE BİR ÖRNEK Şekil 4 Şekil S Depremlerden once kayaç yapısında oluşan jeofizik değişimler Tektomk depremler ıçın one suru Dıger yandan Japon yerbüımcüennm benzer boyle gozlemlennden "kayaçlar yalnızca odakta deforme olmazlar, fakat olası deprem odagından uzakta da olçulebüır bır deformasyona neden olabüırler ' sonucu ortaya çücar Bu nedenle boyle daha uzaktakı yerlerde daha zayıf olan deformasyon Hındıstan'ın Shülong kentı cıvanndakı kayaçlann jeoelektnk ve hıdrolojık parametrelerının gozlenmesıne 12 Şubat 1980gunubaşlandı Bu olçumler, 16 Şubat 1980 gunu meydana gelecek tam guneş tutuhnası sırasındakı (gelgıt) çekım etküennın yerıçı ıçın ortaya koydugu degısımlen belırleme amacıyla başlatümışu Tam guneş tutuhnasını ızleyen 17 Şubat 1980 gunu (Rıchter olçegme gore M=4 buyuklugunde) orta buyuklukte bır deprem oldu ve yapüan gozlemlenn bu olayla ügüı bazı karektensük degısımlen ıçerdıgı anlaşüdı Bunun devamı olarak SP yer ahmlan (tellurıc currents), ozdırenç, KSS ve KSB olçumlenne, depremın meydana gehşı üe ügılı olarak bu parametre degışımlennın üışkısmı gormek amacıyla bır sure daha devam edüdı Gozlenen bazı karekterısuk davranışlar uzeı ıne jeoelektrüc ve jeohıdrolojü< parametrelerm depremlenn meydana gehşındekı anİ3nlı degışımlerını ızlemek amacıyla 56 ay daha sureklı ızlemeye (monıtorıng) karar verü