Katalog

Akıllı mekân kullanımı verim artırıyor Mekânı akıllıca kullanarak, yaratıalığı geliştiren yapılar inşa etmek, kentlerdeki çorak bölgeleri yeniden yeşertmek, suç olaylarını azaltmak mümkün. aldınm kenannda karşıdan karşıya geçmek için beklerken yanınıza bir araba yanaşır, Sürücü camdan uzanarak en yakm bankaya nereden gidebileceğini sorar. Bankaya iki yoldan gidilmektedir. Birinde, anayoldan dümduz devam etmek ve ılk sapakta sola donmek yeterlidir. Bu, uzun yoldnr, Diğerinde ise yol daha kısa ancak karmaşıktır. Siz olsanız bir yabancıya yol tarif ederken, kısa ama karmaşık yolu mu, yoksa uzun ama kolay yolu mu tercih ederdiniz? Kuşkusuz uzun ancak tarifi basit yolu tercih ederdiniz. Çunku kısa ama karmaşık yolun hem tarifi zordur, hem sürücu daha ikinci sapakta yolunu kaybedecektir. Kuşkusuz, insan beyni o kadar yeteneklidir ki en karmaşık durumlarda dahi bir çüaş yolu bulur; ancak yine de kısa ve kestirme bir yolu labirentlere tercih eder. Duz ve basıt yollann tercih nedenini anlamak zor değil. Ne var kı pek çok mımar ve planlamacı bu noktaya gereken onemi vermiyor Bu konunun önemini ilk kavrayan University College London (UCL) Mimarlık Fakültesi ögretim gbrevlisi Bill Hillıer oldu. 1980'li yıllarda bazı iş yerlerinin, çalışanlann yaratıcılıgıru ve kişiler arasında iletişimi geliştirdiğini ortaya çıkartan Hillier, cadde ve koridorlar arasında çok büyük bir koşutluk oldugunu ileri sürerek mimari alanda yeni bir sayfa açtı. Hillier'e göre bu üasinin ortak noktası uzayda bir yer tutmalan. Yollar, binalan birbirine bağlarken, koridorlar sıralan, masalan, fotokopi makinelerını, fakslan, çay ocagını birleştirir. "Insanlar, gramerı nasıl kullanıyorlarsa mekanı da aynı şekilde kullanır; yani sezgilerinden yararlanır" diye konuşan Hillier, "Gramer gibi mekanm da kendine özgü kuralları vardır. Bız, bir yerden başka bir yere giderken bu kuralları duşunmeden, otomatik olarak yerine getiririz" diyor. K oynar. Her yolun çızgisel grafigı çıkartılarak, yollann diğer yollarla baglantıları belirlenir. Mekan Sentaksı Laboratuvarı'nda izlenen vaka analizlerinden birinde Londra kentinin merkezindeki yolların oluşturdugu ag izlendı. Kentin doğu batı ekseni boyunca uzanan Oxford Street, diger yollarla mükemmel bir ag oluşturuyor. "Oxford Street üzerinde iseniz, en fazla 9 kez saga veya sola dönerek ulaşmak istedigıniz yola çıkabilirsiniz" diye konuşan Hillier'in ekip arkadaşı Alan Penn, "Oysa Batı Londra'daki başka bir caddeden yola çıkarsanız, sag sol dönüş sayısı bunun 20 katıdır. Bu durumda Oxford Street'in ulaşım hiyerarşisinde en ust sıralarda yer aldıgı görülüyor" diyor. Bu hiyerarşi iki onemli konuda ilgüilere bilgi kaynagı oluşturmaktadır. Birincisi araştırmacılar bir yolun hiyerarşi içindeki yerine bakarak, trafik yoğunluğunu hesaplayabilirler. ikinci olarak, belirli bir bölgeye yatınm yapmak isteyen girişimciler, yoüann durumunu kendi çıkarlan açısmdan degerlendirme şansını elde ederler. Trafıgi geleneksel yöntemlerle elde etukleri verilere göre düzenleyen uzmanlar Newton'un yerçekimi ya zaman üzerindeki trafigin nereye gıttığını mantıklı bir şekilde açıklıyor. Trafik uzmanlarına gore bir yol kapatüınca, trafik akışını kesmemek için yeni yollar yaraülması gerekir. UCL Kamu Ulaşım Politikaları Bolümü'nden Phil Goodwm başkanlığında geçen yıl yürütülen bir çalışma bu gorüşü çürütuyor. Goodwin kapatılan yollardaki trafigin buyuk bir kısmının bırdenbıre, buharlaşmış gibi yok oldugunu görunce, süruculerın her koşulda kendilerine goıe bir çıkış yolu bulduklarını fark ediyor. Örneğin, trafikte çok zaman harcadıklannı gören bazı insanlar işe gitmek yerine evde çalışma olanaklannı zorlayabılirler. Penn'e göre bu davranış Mekan Sentaksı ile açıklanabüir. Ağ örgüsünde herhangi bir bağlantı kesildiği zaman bazı yollara giriş çıkış zorlaşır. Sonuçta bu yollann hiyerarşi içindeki durumlan bozulur. Dolayısıyla üzerlerindeki trafik azalır, Bu modelin bir üsrün yönü de yollar için olduğu kadar kaldırımlar için de geçerli olması. Yayalar üzerinde UCL'nin yürüttüğü bir araştırma Mekan Sentaksı'nrn yaya akışı konusunda da ahlcı tahminler uretüebileceğini gösteriyor. Trafik akışındaki farklılıklan açıklamaya yarayan b' manuk, kentlerin büyüme olgusuna da açıklık getiriyoı Hillier'in fıkirlerinden yararlanarak sağlıklı bir şehirleş menin alt yapısını hazırlamak, çorak arazi oluşumunı engellemek mümkün. Mekan Sentaksı'na gore erişim ve ulaşımı kolay olan yollarda trafik (yayj veya araç) yoğunlaşma eğilimi gosterir. Belirli bir bölgede dükkan veya büro açmak isteyenler bu varsayımdan yararlanarak sağlıklı tahminlerde bulunabüırler. Orneğin 1906'da Londra'da bir mağaza açmak isteyen Gordon Selfridge, en rahat erişüen yollardan biri olan Oxford Street'i seçer. Bu isım altında açılan mağaza, kısa zamanda caddenin cazıbesıni arttıran bir unsur haline gelir. Giderek cadde üzerindeki mağaza sayısı artar ve caddedeki trafik yogunluğu artar. Bugün Oxford Street Londra'nın en kalabalık alışveriş merkezlerinden biri. KESTİRME YOL KURAMI Insanlann kestirme yol merakından kaynaklanan bu kurallar, Hıllıer'in "Mekan Sentaksı" adını verdigi bir teorinin temelını oluşturuyor. Bu teori şu anda yaygın olarak kullanılan tasarım uygulamasına ters duşuyor. Ayrıca çok karmaşık bir terminolojiye sahip. Buna karşm yararları yavaş yavaş ortaya çıktıkça teoriye duyulan ilgi de artıyor. UCL'dakı Mekan Sentaksı Laboratuvarı araştırmacıları, kentlerm nasıl geliştıginı, bazı bölgelerdeki alışveriş merkezlerinin nıçın dıgerlerinden daha iyi iş yaptıgını araştırıyor. Hatta bu teoı ı eskı uygarlıklardaki yaşam koşullarmı inceleyen arkeologlara da ışık tutuyor Akıllıca tasai'lanan mekanm ne denlı yararlı olduğu anlaşılınca, bu teorinin gucu giderek pekışmeye başladı. Mimarlar bu teoriden yararlanarak, ycuatıcüığı besleyen ofisler, yeniden yeşeren çorak alanlar hatta hırsız girme olasılıgmın çok düşük oldugu evler tasarlamaya başladılar. Son bulgular, trafigin düzenlemesinde bugun kullandmakta olan pahalı yontemler yerme Mekan Sentaksı'ndan yararlanmanın daha dogru oldugunu ortaya koyuyor. Hillier'in analizı bir anlamda matematiksel hesaplamalar içeriyor; spesifık olarak da topolojik bir çalışma gerektırıyor. Ozetle bir ag örgusü ıçınde elemanlann bırbırlerıyle kurdugu ılışkı bu teonnın temelını oluşturuyor. Yolunu yitırmış sürücü örneğınde olduğu gıbı, bazı yolların tarifi digerınden daha kolaydır. Yolların birbirleriyle olan bağlantısı bu noktada belirleyici rol 672/14 BÜROLAR VE MEKAN SENTAKSI Mekan Sentaksı uzmanlan bu teknıği burolann yeniden tanziminde de kullanır. Uzun süren araştırmalann sonucunda en verimli burolann çalışanlann bırbırlerıyle konuşabildiği mekanlar olduğu ortaya çıktı. Massachusetts Instıtute of Technology (MIT) araşürmacüan tarafmdan yurütulen bir araşurma, bürolardaki konuşmaların yuzde 80'inin ış ile ilgili oldugunu gösteriyor. UCL araştırmacıları ınsanlann mekanı nasıl kullandığını ortaya çıkartmak için bir büronun içinde pek çok yere gizli video yerleştirdiler Bu videolardakı goruntüleri daha sonra izleyen draştırmacüar, konuşmaların çoğunlukla rastlantı sonucu başladıgını tespit ettiler. Bu rastlanhsal konuşmalan arttırmak için açık bir mekan içindeki masaların yerlennı, ana geçış yolu üzerinde yoğunlaşacak şekilde değiştirdiler Sonuçta çalışanlann arasındaki iletişim artarken, ış verıminı etkıleyen bazı gelişmeler de kaydedildi. Mekan Sentaksı ortaya çıkışından 20 yıl sonra artık yaygın bir şekilde kullanılıyor. "Bu kavram nıhayet ivme kazandı" diye konuşan Hillier, "Bir sısteme müdahale etmeden once sistemın nasıl çalıştığını anlamak zorundasıruz. Mekan Sentaksı somut verılere dayanan bir çozum değil, tasanm ve planlama yontemidır" diyor. Reyhan Oksay Kaynak: New Scienhst, 13 Kasım 1999 sasından yararlanır. Trafik muhendisleri bu yasayı kendi amaçları doğrultusunda şoyle degıştirirler. geniş bir alan ıçınde yer alan iki nokta arasındakı yolculuk miktan, bu noktalar arasında gelıp gıden araç sayısı ile doğru orantüı; bu ıkı bolge arasındakı yolculuk suresı ıle ters orantılıdıı. Mimarlar trafiğın hızlı bir şekilde aktıgı bir yol ınşa etukleri zaman, bu modele gore, trafıgi tıkalı olduğu yollai'dan bu yenı yola çok büyük bir hucum olacağını tahmın ederler. Bu model ıçın verı toplamak çok uzun zaman alır ve malıyetı çok yuksektır Suruculere nereden gelıp nereye gittiklen soıulur; bu bilgilerden yararlanarak her bolgenm trafik yogunluğu hesaplanır. Bu verilerın ışığı alnnda gelecekte trafigin yoğunluk derecesine ilişkin tahmınlerde bulunulur Pen ve arkadaşları, yolun hiyerarşık durumu ıle uzermden akan trafik hacmi arasında çok kuvvetlı bir üişkı oldugunu keşfetti. Geçen yıl yayınladıkları bir araştırma raporunda Penn, yollardaki trafik yogunluğu farkını açıklamakta bu yontemden buyuk olçude yararlandıklarını ve yuzde 80 vaka analızınde doğru sonuç elde ettıklerını belırttı. Dolayısıyla bu yontemın geleneksel yontemden daha yararlı olduğu anlaşıldı. Mekan Sentaksı, herhangı bir yol trafığe kapaüldığı