Katalog

Göreliliğin kısa tarihi: Nedir? Dünyanın yaşayan en ünlü fizikçisinden, Einstein'ın görelilik (rölativite) kuramıyla ilgili anlaşılması kolay bir özet... Stephen Hawking (1) ılım adamları on dokuzuncu yuzyıhn sonlanna dogru Evren'ı butunuyle açıklamaya çok yakın olduklannı duşunuyorlardı Uzayın madde dışındakıtum boşlugunu dolduran 'esır(eter)" adını verdıklerı bır ortam oldugunu hayal edıyorlarriı Işık ışınlanyla radyo sın yallen tıpkı havadah basınç dalgaları gıbı bu esır ortamı ıçınde yayüan dalgalardı Kuramı tamamlamak ıçm yapılması gereken yalnızca, "esırın" esneklık ozellıklerını dıkkatlıce belırlemektı Bunu başarınca gerısı çorap sokugu gıbı gelecektı Ne var kı, çok geçmeden "her yanı kaplayan esır" fikrıyle ılgüı tutarsızhklar ortaya çıkmaya başladı Işık, bu esır ortamı ıçınde bellı bır hızla hareket etmelıydı Eger ışıkla aynı yonde hareket edıyorsanız ışıgın hızını daha duşuk, ışıgın tersı yonde gıdıyorsanız daha yuksek bır hız olçmelıydınız Ancak yapılan hıç bır deney, ışıgın hızının "esır" ortamındakı farklı hareket yonlerıne gore degıştıgı B ne üışkın bır kanıt sunamadı 1887 yılında Case Ensütusu'nde (Cleveland Ohıo) Albert Michelson ve Edward Morley'ın yaptığı deney bunların ıçınde en dıkkatlı ve hassas yapılaraydı Ga araştırmacı bırbırlenyle dık açı yapan ıkı ışık huzmesmın hızını karşüaştrdüar Onlaragore Dunya kendı eksenı çevresınde dondukçe ve guneşın etrafinda dolandıkça esır ortamının ıçınde yol alacaktı Buna baglı olarak ıh ışık huzmesı bırbırınden uzaklaşacaktı En azmdan boyle olacagını duşunuyorlardı Ancak Michelson üe Morley ıkı ışık huzmesı arasmda ne gunluk ne de yıllık bır hız farkı olçebıldı Işık, nasıl hareket edersenız edın sankı sıze gore hep aynı hızla hareket edıyordu Esır ıçınde hareket eden cısımlenn uzunluklannın hsalacagını ve saatlerın yavaş ışleyecegını ük kez Irlandalı fızıkçı George Fitzgerald ve Hollandah fizıkçı Hendrik Lorentz one surdu Bu kısalma ve yavaşlama, Fitzgerald ve Lorentz'ın gerçek bır toz olarak kabul ertıgı esıre gore nasıl hareket ederse etsınler herkesın ışıgın hızını eşıt ol çecegı gerçegınden kaynaklanıyordu Ancak Bern'dekı Isvıçre Patent Daıresı'nde çalışan genç bır memuı, Albert Einıtein, esın darmadagın etu ve "ışık hızının her zaman eşıt olçulmesı" problemını çozdu 1905 yılmın Hazıran ayında onu dünyanın onde gelen bılım adamlanndan bırı yapan uç makaleden bırını yayımladı Zamanı, mekânı ve gerçeklıgı kavrayışımız kokunden degışeceku. Evrensel zamanın çöküşü 1905 makalesınde Eınsteın, esıre gore nasıl hareket etügımızı tespıt edemeyecegımız ıçın esır kavramının butunuyle gereksız oldugunu üerı surdu Eınsteın bılım yasalarırun serbest hareket eden tum gozlemcıler ıçm aynı ol ması gerekugı varsayımından yola çıktı Gozlemcıler nasıl hareket ederlerse etsınler ışıgın hızını her zaman aynı olçmelıydı Bu, tum saatlerın aynı gosterdıgı evrensel bır zaman kavramının çope aulması demektı Aksıne herkesın hşısel zamanı vardı. Ikı ayn gozlemcının saaü, ancak bırbırlenne Einstein'ın 1905yılındayaratyğı bu kuram, bir gözlemdnin nasıl hareket ederse etsin boş uzayda (vakum ortamda) yol alan ışıgın hızını her zaman eşit ölçeceğini ileri sürer. Hareketslz duran blr gözlemcLhareket eden blr saatln sablt duran blr saate 1 Hareket hallndekl blr k yolculuk eden gozlemd, ışık huzmelerlnln tavandan yere, daha sonra da yenlden yukan doğru ne kadar sürede ulaftığım hesaplıyor. Ona gore ifik, yalnızca blr aşağı blr de yukan doğru hareket edhjor. Trendeki gözlemci, ampulun ve aynanın olduğu yerde kaldığını duşunur. 2Trenl dışandan Izleyen Elnsteln, ampulün ve aynanın İleri doğru hareket ettlğinl giUlltyor; ışık Ise dlk değll çapraz blr yol Izltyor. Einstein'ın gözlem noktaundan bakınca, ışık huzmeslnln llerlye doğru hareket ettlğl görülüyor. Ancak ışıgın hızı her zaman sablt kaldığı Içln o kendl saatlyie, aynı olayın daha Görellllk ve Zaman Sablt duran blr gözlemcl, hareket eden blr nesnenln boyunun kısaldığmı göriir. 1Şlmdl de trenln Içerislnde oturan aynı adam, vagonun başından tonuna doğru yol alaa ntâLaöıbtyor. Bu odam mkJuzjnunmĞmjK kjyiar sürede karsı Görellllk ve Uzunluk Trendeki gözlemci yalnızca ışık huzmesinin hareketini gorür. 2 Elnsteln hareket etmedlğl Içln, onun bulunduğu referans noktauna göre trenln arka kısmı ışık huzmeslne kavuşmak Içln one doğru hareket edhjor görünecektlr. Ona göre ışık huzmesl daha kısa blr yol kat etmlştlr. Oysa ışık hızı her zaman sablt kaldığı Içln, Elnsteln trenln kısaldığmı gozlemleyecektir. Tren ışık hızına yaklaştıkça uzunluğu srfıra doğru yaklaşır. Treni dışandan izleyen gözlemci ise ampulun ve aynanın ileri doğru hareket ettiğini düşünür. Dışandan bakan bir gözlemci ıse hem ışık huzmesinin hem de trenin hareket ettiğinı gorur. 66916